Półpasiec zaliczany jest do chorób zakaźnych. Pojawia się u osób, które wcześniej przebyły ospę wietrzną. Jest to choroba, której nawroty mogą pojawiać się w ciągu całego życia. Szczególnie predysponowane są osoby z niedoborami odporności lub leczone lekami immunosupresyjnymi.
Co to jest półpasiec?
Choroba ta wywoływana jest przez tego samego wirusa co w ospie wietrznej, czyli VZV. Po przechorowaniu ospy wirus przenosi się do komórek nerwowych zwojów czuciowych i pozostaje w postaci utajonej. W korzystnych warunkach, właśnie wtedy, kiedy jest osłabienie, spadek odporności może nastąpić reaktywacja. Problem może dotyczyć też osób starszych, w terapii przeciwnowotworowej, zakażonych wirusem HIV.
Objawy półpaśca
Cechą charakterystyczną jest to, że wirus ma duże powinowactwo do układu nerwowego, dlatego jego manifestacja z reguły zlokalizowana jest wzdłuż przebiegu dermatomów. Dermatom jest to określenie obszaru skóry zaopatrywanego czuciowo przez pojedynczy nerw rdzeniowy.
Półpasiec daje o sobie znać w następujący sposób: początkowo pojawia się ból w konkretnym obszarze skóry. Może on mieć różny charakter, ciągły lub przerywany, pulsujący czy piekący. Chory najczęściej odczuwa ból zarówno w dzień, jak i w nocy. Dodatkowo może pojawić się swędzenie lub mrowienie skóry.
Po ok. 3 dniach dochodzi do powstania zmian skórnych. Zmianą pierwotną są pęcherzyki z płynem surowiczym. Są one zlokalizowane w obrębie zajętego dermatomu skóry. Zanim uformuje się pęcherzyk, zmiany mogą przypominać drobne plamki lub grudki, ale należy pamiętać o tym, że podobnie jak w ospie wysypka jest polimorficzna, czyli wykwity są na różnych etapach rozwoju. Po ok. 4 dniach pęcherzyki pękają i mogą pozostawiać po sobie drobne owrzodzenia, które niestety są bolesne. Dopiero po ok. 7 dniach pojawiają się strupy. Po wygojeniu i odpadnięciu strupów na skórze mogą pozostawać blizny i przebarwienia. Przez cały okres występowania zmian skórnych chorym mogą towarzyszyć nerwobóle. Pęcherzyki najczęściej występują w obrębie klatki piersiowej, na jej jednej połowie. Zazwyczaj nie przechodzą na drugą stronę.
Półpasiec uszny
W tym wypadku zmianami objęta jest skóra w obrębie małżowiny usznej, okolica zamałżowinowa, często także przewód słuchowy zewnętrzny, a nawet błona bębenkowa. Chorzy cierpiący na półpasiec uszny zazwyczaj odczuwają szumy uszne, zawroty głowy, okresowo może występować niedosłuch. Występuje bardzo duża bolesność zajętego ucha. Może dojść również do zespołu Ramsaya Hunta, kiedy do półpaśca usznego dochodzi obwodowe porażenie nerwu twarzowego.
Półpasiec oczny
W półpaścu tzw. ocznym, zmiany lokalizują się na przebiegu nerwu trójdzielnego. Mogą niekiedy prowadzić do zniszczenia gałki ocznej, dlatego przebieg tej postaci jest ciężki. Najczęściej występuje w obrębie czoła, powiek, spojówki, rogówki oka. Mogą tworzyć owrzodzenia w obrębie rogówki. Gdy pojawią się objawy sugerujące postać oczną półpaśca, niezwłoczne jest szybkie zgłoszenie się do lekarza, ponieważ opóźnienie leczenia może prowadzić do ślepoty i porażenia nerwu okoruchowego.
Półpasiec na nodze i na twarzy
W przypadku lokalizacji półpaśca w obrębie kończyn należy pamiętać, że nawet po skutecznym leczeniu mogą występować niedowłady lub porażenia. Dochodzi do tego, ponieważ wirus może zajmować też nerwy ruchowe, które odpowiadają za rozprowadzanie impulsów nerwowych w mięśniach. W obrębie twarzy w tym samym mechanizmie może dojść do porażenia nerwu twarzowego. Jest to tzw. porażenie typu Bella. Pacjent ma problem z marszczeniem czoła, zaciskaniem powiek, szczerzeniem zębów, gwizdaniem, nadmuchiwaniem policzków. Fałd nosowo-wargowy jest wygładzony, a kącik ust obniżony.
Jak można zarazić się półpaścem?
Osoby chorujące na półpasiec mogą zakażać podatnych na zakażenie VZV, czyli tych, którzy do tej pory nie przechodzili ospy wietrznej. U takiej osoby pojawia się wtedy ospa wietrzna, nie półpasiec. Do zakażenia półpaścem dochodzi na skutek bezpośredniego kontaktu z płynem z pęcherzyków skórnych. Przed wystąpieniem wysypki oraz po przyschnięciu pęcherzyków chory nie jest zakaźny. Osoby z półpaścem powinny jednak w miarę możliwości zakrywać ubraniem zmiany, aby nie narażać przypadkowych osób przed zakażeniem.
Leczenie półpaśca
Leczenie półpaśca można podzielić na przyczynowe i objawowe. Lekiem przyczynowym, zwalczającym wirusa VZV jest acyklowir. Zalecany jest u chorych z prawidłową odpornością i stosuje się go minimum siedem dni. Można także sięgnąć po walacyklowir i famcyklowir. Ważne jest, aby leczenie rozpocząć już w pierwszej dobie od pojawienia się zmian. Leki są podawane doustnie, natomiast terapia dożylna wskazana jest u pacjentów cierpiących na upośledzenie odporności.
Objawowo stosuje się leki przeciwbólowe takie jak paracetamol lub inne niesteroidowe leki przeciwzapalne. Jeżeli dolegliwości bólowe są bardzo nasilone rozważyć należy leki opioidowe, pamiętając że nie są one obojętne dla organizmu. Należy do nich np. tramadol lub buprenorfina. Nie jest zalecane stosowanie leków miejscowych działających przeciwwirusowo oraz smarowania pęcherzyków maściami czy pudrami, bo może to doprowadzić do wtórnego zakażenia bakteryjnego i powstania jeszcze większych uszkodzeń.
Jak długo trwa leczenie półpaśca?
Przyjmuje się, że typowy półpasiec trwa ok. dwa tygodnie. Samo tworzenie się zmian, które występują jednocześnie we wszystkich swoich formach morfologicznych trwa ok. 7 dni. Jeżeli ten proces jest wydłużony, można podejrzewać zaburzenia odporności. Należy na to również zwrócić uwagę w przypadku pojawienia się zmian w obrębie kilku dermatomów lub gdy półpasiec często nawraca.
Powikłania półpaśca
Do powikłań po półpaścu występujących miejscowo należy nerwoból. Problem dotyczy nawet do 50% pacjentów, częściej w populacji osób starszych. Ból może utrzymywać się ponad miesiąc, a nawet kilka lat, jeżeli choroba miała ciężki przebieg. Na skórze po ustąpieniu zmian mogą pozostać blizny, przebarwienia, szczególnie, jeżeli doszło do nadkażenia bakteryjnego. Pacjenci często podają, iż w miejscu, gdzie wystąpił u nich półpasiec swędzi ich skóra. Ten objaw może utrzymywać się również kilka miesięcy. Po przebyciu półpaśca ocznego ciężkim powikłaniem jest zapalenie nerwu wzrokowego, które może prowadzić do ślepoty, częściej jednak pacjenci skarżą się na zapalenie spojówek.
W przypadku powikłań neurologicznych najczęściej występującym jest aseptyczne zapalenie opon mózgowo rdzeniowych. Przebieg nie jest ciężki, zazwyczaj ustępuje samoistnie bez leczenia w ciągu kilku dni, a u wielu pacjentów może nawet nie dawać żadnych objawów klinicznych. Rzadziej obserwowane jest zapalenie mózgu. Ryzyko wystąpienia tego, jak i innych powikłań jest zwiększone u osób z obniżoną odpornością, szczególnie w postaci półpaśca z zajęciem nerwów czaszkowych lub postaci rozsianej. Ostre zapalenie mózgu może przejść w przewlekłe, ale problem dotyczy głównie pacjentów z bardzo niską odpornością jak np. w przebiegu AIDS i wiąże się ze złym rokowaniem. Jako powikłanie półpaśca ocznego może dojść do udaru mózgu, zapalenia siatkówki, które przebiega z jej martwicą powodując odwarstwienie i wskutek tego ślepotę.
Do zapalenia rdzenia kręgowego może prowadzić półpasiec zlokalizowany w okolicach zaopatrywanych przez nerwy wychodzące z odcinka piersiowego rdzenia kręgowego. Powoduje niedowłady kończyn i utratę czucia poniżej zajętego dermatomu. W ciężkich niedoborach odporności może dochodzić do wiremii, czyli przedostania się wirusa do krwi i zajęcia narządów wewnętrznych, co w krótkim czasie może doprowadzić do zgonu chorego.
Mimo że to ospa wietrzna wydaje nam się być groźniejszą chorobą, ponieważ jest to zakażenie pierwotne o wysokiej zakaźności dla otoczenia, to nie należy bagatelizować półpaśca. Tylko szybka diagnostyka, rozpoznanie i włączenie leczenia może ustrzec przed wystąpieniem poważnych powikłań. Należy pamiętać, że często jego pojawienie się związane jest ze spadkiem odporności organizmu, czemu również należy się przyjrzeć. Pamiętajmy o szczepieniach przeciwko ospie, bo jest to podstawowa metoda profilaktyki, a w przypadku wystąpienia choroby o unikaniu bezpośredniego kontaktu z osobami, które nie chorowały na ospę oraz o zakrywaniu zmian.