Czym jest Helicobacter pylori? Czy stanowi zagrożenie dla ludzkiego organizmu? Jakie badania pozwalają wykryć H. pylori w organizmie?
Co to jest Helicobacter pylori ?
Helicobacter pylori to Gram-ujemna spiralna pałeczka. Bakteria ta bytuję głównie w organizmach ludzkich kolonizując żołądek. Jak powszechnie wiadomo kwaśne pH soków żołądkowych (spowodowane obecnością kwasu solnego) uniemożliwia bytowanie większości bakterii. Jednakże Helicobacter pylori posiada szereg czynników zjadliwości, np.:
- enzymy-ureaza, katalaza, dysmutaza ponadtlenkowa,
- zdolność do przylegania do komórek nabłonka,
- zdolność do poruszania się (obecne rzęski),
- oporność na fagocytozę (niszczenie),
które umożliwiają mu kolonizację, namnażanie oraz przeżycie w tym trudnym dla bakterii środowisku.
Szacuje się, że ponad połowa ludzkiej populacji zarażona jest bakterią Helicobacter pylori (nosiciele), jednakże tylko u części tych osób rozwinie się pełnoobjawowe zakażenie.
W wyniku szeregu reakcji zachodzących wskutek przemian enzymów wydzielanych przez bakterię (umożliwiających penetrację komórek nabłonkowych) oraz toksyn (cytotoksyna) dochodzi do uszkodzenia komórek błony śluzowej żołądka, czego skutkiem może być rozwój stanu zapalnego i nadżerek błony śluzowej żołądka. Nieleczony przewlekły stan zapalny śluzówki żołądka może prowadzić do powstawania wrzodów żołądka i dwunastnicy. Z uwagi na fakt, że u niewielkiego procenta pacjentów wrzody żołądka uznawane są za stan przednowotworowy, zakażenie tą bakterią stanowi również czynnik ryzyka rozwoju raka oraz chłoniaka żołądka.
Do zarażenia dochodzi w skutek kontaktu z osobą będącą nosicielem bakterii, a także z osobą zakażoną, u której rozwinęła się już pełnoobjawowa choroba będąca skutkiem kolonizacji bakterii w organizmie (zarówno u dorosłych jak i u dzieci) – na drodze oralno-oralnej (jama ustna stanowi rezerwuar bakterii) poprzez np. pocałunek, kontakt ze skażoną śliną, drogą gastryczno-oralną (obecność bakterii w soku żołądkowym, wymiocinach) czy oralno-fekalną. Najczęstszą przyczyną zarażenia jest spożycie pokarmu skażonego tą bakterią.
Objawy Helicobacter pylori
Zakażenie bakterią Helicobacter pylori może przebiegać przez wiele lat zupełnie bezobjawowo, jednocześnie nie prowadząc do rozwoju chorób związanych z zakażeniem. U około 10 – 20 % zakażonych osób (a więc co 10 osoba zakażona bakterią) mogą rozwinąć się następujące choroby:
- zapalenie żołądka
- wrzody żołądka lub dwunastnicy
- rak żołądka, chłoniak typu MALT (najrzadziej).
Zatem objawy zakażenia mają głownie związek z rozwijająca się chorobą (mdłości, wymioty, zgaga, krwawienie z przewodu pokarmowego, ból, dyskomfort w górnej części brzucha).
Warto jednak pamiętać, że nie każda osoba cierpiąca na wrzody żołądka czy dwunastnicy jest zakażona bakterią Helicobacter pylori.
Jak wykryć Helicobacter pylori?
Najczęstszą przyczyną wykonywania testów diagnostycznych w kierunku wykrycia bakterii jest podejrzenie wrzodów żołądka czy dwunastnicy, któremu towarzyszą wyżej wymienione objawy. Istnieją zarówno metody inwazyjne jak i nieinwazyjne pozwalające na wykrycie zakażenia tą bakterią.
Do metod inwazyjnych należy:
- test ureazowy
- badanie histologiczne
- hodowla bakteryjna.
Metody nieinwazyjne:
- badanie antygenów bakterii w stolcu
- test serologiczny na wykrycie przeciwciał IgG i IgA w surowicy krwi
- test oddechowy z mocznikiem znakowanym węglem C13 lub C14.
Test na helicobacter pylori
Wybór metody diagnostycznej uzależniony jest od stanu klinicznego pacjenta oraz konieczności wykonania badania endoskopowego.
Jeżeli pacjent skierowany jest na wykonanie badania endoskopowego (gastroskopii), w celu identyfikacji bakterii stosowane są tzw. testy inwazyjne. Podczas badania pobierany jest zmieniony wycinek błony śluzowej żołądka, który stanowi materiał do badania.
Test ureazowy polega na umieszczeniu pobranego wycinka na płytce zawierającej mocznik. Dzięki obecnym w wycinku bakteriom, mocznik w obecności produkowanego przez bakterie enzymu-ureazy rozkładany jest do amoniaku, co powoduje zmianę zabarwienia z żółtego na czerwony (pod wpływem zmiany pH). Jest to bardzo szybka i niedroga metoda diagnostyczna, jednakże nie może być zastosowana w przypadku wystąpienia krwawienia z górnego odcinka przewodu pokarmowego.
Złoty standard w diagnostyce zakażenia bakterią stanowi badanie histopatologiczne pobranego wycinka w trakcie badania endoskopowego. Po uprzednim barwieniu materiału dokonywana jest ocena obecności zmian zapalnych w błonie śluzowej żołądka (dłuższy czas oczekiwania na wynik).
Hodowla bakterii z pobranego materiału wykonywana jest bardzo rzadko z uwagi na niski odsetek wyhodowanych kolonii bakteryjnych. Metoda ta zalecana jest w przypadku nieskutecznego leczenia przy zastosowaniu antybiotykoterapii (pozwala ocenić lekooporność bakterii i dobrać skuteczne leczenie).
Jeśli niemożliwe jest wykonanie gastroskopii (ze względu na stan kliniczny pacjenta lub brak jego zgody) w diagnostyce wykorzystywane są testy, w których materiałem badanym jest surowica krwi lub kał pacjenta.
Największą czułość (czyli zdolność do wykrywania choroby) posiada test oddechowy. Polega na wypiciu płynu zawierającego mocznik znakowany izotopem węgla (C13 lub C14). O zakażeniu świadczy obecność znakowanego izotopem węgla dwutlenku węgla, który wydalany jest w wydychanym powietrzu (Helicobacter pylori wydziela enzym – ureazę, który rozkłada mocznik do amoniaku i dwutlenku węgla). Z uwagi na wysokie koszty, badanie to nie jest powszechnie wykonywane.
Test immunoenzymatyczny ELISA pozwala na wykrycie swoistych przeciwciał w klasie IgG i IgA skierowanych do antygenu bakterii. Wynik testu może być przydatny w przypadku braku możliwości wykonania gastroskopii u pacjenta. Przeciwciała mogą utrzymywać się we krwi nawet do 12 miesięcy od zakażenia (zatem test nie jest wykorzystywany do oceny skuteczności leczenia z uwagi na obecność przeciwciał nawet po wyleczeniu). Metoda ta niestety nie wykryje zmian zachodzących lokalnie w błonie śluzowej żołądka, będących skutkiem zakażenia bakterią.
Możliwe jest również wykrycie antygenów bakterii Helicobacter pylori w kale, dzięki zastosowaniu metod immunoenzymatycznych lub immunochromatograficznych. Skuteczność tej metody porównywalna jest do testu oddechowego.
Prócz testu immunoenzymatycznego ELISA, przed wykonaniem pozostałych testów należy na 14 dni wstrzymać się z zażywaniem leków-inhibitorów pompy protonowej (np. omeprazol, pantoprazol). W przypadku testu oddechowego z mocznikiem znakowanym izotopem węgla należy zaprzestać leczenie antybiotykami na 6 tygodni przed wykonaniem badania.