Aktualnie na obszarze występowania leiszmaniozy żyje 350 mln ludzi. Choroba może mieć bardzo zróżnicowany przebieg. Skutkiem zachorowania mogą być szpecące blizny, deformacje twarzy, a nawet śmierć! W Polsce leiszmaniozę odnotowuje się wyłącznie u osób, które przebywały wcześniej w krajach jej występowania. Niezwykle ważne jest wczesne postawienie rozpoznania i niezwłoczne wprowadzenie leczenia.
Co to jest leiszmanioza?
Leiszmanioza jest chorobą pasożytniczą wywoływaną przez wiciowce z rodzaju Leishmania. Pierwotniaki są przenoszone przez muchówki i dostają się do organizmu człowieka w wyniku ukłucia przez owada. Wyróżnia się trzy postaci leiszmaniozy: trzewną, skórną oraz śluzówkowo-skórną. Co roku na świecie stwierdza się ponad 2 mln nowych zachorowań. U około 75% chorych rozpoznaje się leiszmaniozę skórną i śluzówkowo-skórną, natomiast dużo groźniejsza postać trzewna występuje u 25% pacjentów.
Objawy leiszmaniozy
Choroba może mieć bardzo zróżnicowany przebieg kliniczny. W przypadku postaci skórnej najczęściej stwierdza się owrzodzenia lokalizujące się głównie na odsłoniętych częściach ciała – twarzy, szyi, czy kończynach. Zmiana pierwotnie pojawia się w miejscu ukłucia przez muchówkę, a następnie może się szerzyć na sąsiadujące obszary skóry. Wykwity najczęściej nie są bolesne. Jeśli choroba nie zostanie rozpoznana w miejscu owrzodzeń mogą pozostać szpecące blizny. Wyróżnia się dwie postaci leiszmaniozy skórnej: suchą (miejską) oraz wilgotną (leśną, wiejską). W przypadku tej pierwszej przebieg choroby jest długi (6-18 miesięcy), rezerwuarem wiciowców są psy, a powstająca w miejscu owrzodzenia blizna jest wklęsła. Postać wilgotna charakteryzuje się szybszym przebiegiem oraz dużą i głęboką blizną. W tym przypadku rezerwuarem pierwotniaka są gryzonie. Leiszmanioza skórna może mieć często nietypowy przebieg – wówczas należy ją różnicować z innymi chorobami dermatologicznymi m.in. z czyrakiem, niesztowicą, liszajcem zakaźnym, czy toczniem rumieniowatym układowym.
Czy wiesz że: leiszmanioza trzewna nazywana jest gorączką dum-dum lub czarną febrą, natomiast leiszmanioza skórna - białym trądem?
W postaci skórno-śluzówkowej zmiany pojawiają się na błonie śluzowej jamy ustnej i nosa, dochodzi również do zniekształceń twarzoczaszki. Leiszmanioza trzewna daje objawy ogólnoustrojowe. Najczęściej są to: gorączka z dwoma szczytami temperatury na dobę (około południa oraz północy), powiększenie wątroby, śledziony, węzłów chłonnych, utrata masy ciała, a w późniejszym okresie choroby uogólnione obrzęki, czy wodobrzusze (powiększenie obwodu brzucha w wyniku gromadzenia się płynu w jamie otrzewnej). W badaniach laboratoryjnych stwierdza się niedokrwistość, małopłytkowość (poziom płytek krwi poniżej normy), leukopenię (poziom krwinek białych poniżej normy), a także hipergammaglobulinemię (wysoki poziom przeciwciał, produkowanych przez układ odpornościowy w reakcji na obecne wiciowce w komórkach organizmu).
Przyczyny leiszmaniozy
Wiciowce wywołujące leiszmaniozę bytują w komórkach zwierząt domowych (najczęściej psów), dzikich (najczęściej ssaków, ale również gadów, płazów i ptaków), a także człowieka. Po ukłuciu przez muchówkę pierwotniak dostaje się do jej przewodu pokarmowego, a stąd do aparatu gębowego owada. W ten sposób wiciowiec jest przekazywany do krwioobiegu kolejnego kręgowca, w tym człowieka. Wraz z krwią dostaje się do komórek wątroby, śledziony, węzłów chłonnych, czy szpiku kostnego. Leiszmanioza rozwija się po kilku – kilkunastu tygodniach od momentu wniknięcia pasożyta do organizmu człowieka. Muchówki przenoszące chorobę bytują w nocy, dlatego ryzyko zakażenia pojawia się dopiero po zmierzchu.
Występowanie leiszmaniozy
Aktualnie leiszmanioza występuje na wszystkich kontynentach, poza Australią i Antarktydą. Wyróżnia się 2 postaci choroby: Starego Świata (dotyczy Afryki, Azji i Europy) oraz Nowego Świata (dotyczy Ameryki Środkowej i Południowej). 90% przypadków leiszmaniozy skórnej stwierdza się w Afganistanie, Iranie, Arabii Saudyjskiej, Brazylii oraz Peru. Postać trzewna dotyczy głównie Indii, Bangladeszu, Nepalu, Brazylii, Etiopii oraz Sudanu. Leiszmaniozę skórno-śluzówkową stwierdzono wyłącznie na obszarze Ameryki Południowej. W przypadku Europy występuje w krajach basenu morza Śródziemnego. Zasięg choroby jest ograniczony obszarem bytowania muchówek. Rozmnażają się one na terenach, gdzie średnia temperatura nie spada poniżej 16 st. C. W Polsce choroba została stwierdzona u osób, które przebywały na obszarach endemicznych (na obszarach powszechnego występowania leiszmaniozy). Są to najczęściej turyści oraz kierowcy ciężarówek.
Leczenie leiszmaniozy
W przypadku rozpoznania choroby stosuje się leczenie farmakologiczne. Lekami I rzutu we wszystkich postaciach leiszmaniozy są 5-wartościowe związki antymonu (pentostam). Do terapeutyków II rzutu należą amfoterycyna B (w przypadku leiszmaniozy trzewnej) oraz ketokonazol, czy itrakonazol (w przypadku leiszmaniozy skórnej).
Zapamiętaj: Leiszmanioza jest chorobą pasożytniczą wywoływaną przez wiciowce z rodzaju Leishmania. Pierwotniaki są przenoszone przez muchówki i dostają się do organizmu człowieka w wyniku ukłucia przez owada.
Postać skórną choroby leczy się również krioterapią (terapia z zastosowaniem temperatur poniżej 0st. C), czy hiperbarią tlenową (leczenie w warunkach wyższego ciśnienia atmosferycznego). W celu potwierdzenia rozpoznania należy wykonać następujące badania: wykryć obecność pasożyta we krwi, szpiku kostnym, czy komórkach wątroby, oznaczyć poziom odpowiednich przeciwciał (produkowanych przez układ odpornościowy w wyniku kontaktu organizmu z pasożytem), potwierdzić występowanie materiału genetycznego wiciowców (metoda PCR).
W dzisiejszych czasach, ze względu na możliwość szybkiego przemieszczania się na znaczne odległości leiszmanioza może zostać zdiagnozowana w każdym zakątku świata. Niezwykle ważne jest, aby każdorazowo poinformować lekarza o tym, do jakich krajów podróżowało się w ostatnim czasie. Dzięki temu możliwe będzie uwzględnienie w diagnostyce różnicowej chorób nie występujących w Polsce. Ma to niezwykle istotne znaczenie w przypadku leiszmaniozy, która nieleczona może doprowadzić do śmierci (90% przypadków nieleczonej postaci trzewnej kończy się śmiercią). Kluczowe jest stosowanie odpowiedniej profilaktyki, co w dużej mierze pozwoli zapobiec zakażeniu pasożytem. Należy stosować repelenty, ubierać koszule i spodnie z długim rękawem oraz spać pod moskitierą. Aktualnie trwają badania nad szczepionką przeciw leiszmaniozie.