Istnieją choroby, które poza standardowymi badaniami laboratoryjnymi wymagają przeprowadzenia nieco bardziej niestandardowych badań, niż tradycyjna morfologia krwi, czy nawet tomografia komputerowa. Niektóre procesy mogą być zdiagnozowane przy pomocy badania płynu mózgowo-rdzeniowego. Omówmy więc tą procedurę diagnostyczną – co to jest punkcja?
Co to jest punkcja?
Punkcja jest to zabieg medyczny który polega na wprowadzeniu igły przez skórę pacjenta do przestrzeni podpajęczynówkowej kręgosłupa. Pozwala ona na pobranie płynu mózgowo-rdzeniowego, dzięki czemu możliwe jest jego wykorzystanie do badań w celu ustalenia rozpoznania i pochodzenia szeregu chorób. Ogólnie rzecz biorąc badanie to jest inwazyjne – polega przecież na ingerencję w przestrzeń, która jest w sąsiedztwie rdzenia kręgowego. Niemniej jednak, poważne komplikacje nie zdarzają się często.
Jak wygląda punkcja?
Jak wspomnieliśmy wyżej, jest to przezskórne pobranie płynu mózgowo-rdzeniowego. Dokonujemy tego poprzez wprowadzenie specjalnej igły przez powłoki skórne, więzadła kręgosłupa aż do przestrzeni podpajęczynówkowej, gdzie zostaje pobrane kilka mililitrów płynu. Punkt ten na skórze odpowiada przestrzeni pomiędzy trzecim i czwartym kręgiem lędźwiowym.
Płyn z kolei jest poddawany analizie laboratoryjnej pod kątem podejrzewanej dolegliwości. Nakłucie wykonuje się na ściśle określonej wysokości lędźwiowej części kręgosłupa, gdzie ryzyko uszkodzenia rdzenia kręgowego jest minimalne. Przed procedurą powłoki skórne zostają znieczulone, dlatego podczas powyższej procedury ból i dyskomfort pacjenta są na bardzo niskim poziomie.
źródło: https://www.slideshare.net/zionpattres/lumbar-puncture-69241239
Kiedy wykonać punkcję u noworodka?
Przeprowadzenie punkcji u noworodka wskazane jest w wielu przypadkach. Rozważamy ją przy podejrzeniu:
- niektórych chorób metabolicznych;
- krwawienia do przestrzeni podpajęczynówkowej;
- zakażenia układu nerwowego;
- choroby nowotworowej dotyczącej tkanki nerwowej;
- sepsy oraz kilku innych, rzadszych dolegliwości.
Technika przeprowadzania procedury jest bardzo podobna do tej, która dotyczy dorosłych. Podstawową różnicą jest typ oraz rozmiar użytej igły.
Przeciwwskazania do wykonania punkcji
Niestety, nie u wszystkich pacjentów badanie to może zostać przeprowadzone. Najczęstszym przeciwwskazaniem do wykonania punkcji jest przyjmowanie leków obniżających krzepnięcie krwi. Zaburzenie tego ważnego procesu może spowodować ciężkie do opanowania krwawienie podczas wkłucia. Zakażenie oraz proces zapalny w obrębie skóry, gdzie punkcja miałaby być przeprowadzona także uniemożliwia jej przeprowadzenie. Mogłoby to doprowadzić do przemieszczenia zakażenia w głąb tkanek, a nawet do płynu mózgowo-rdzeniowego co miałoby bardzo poważne konsekwencje.
Czy wiesz że: punkcja lędźwiowa jest jednym z najczęściej przeprowadzanych inwazyjnych badań lekarskich?
Punkcja jest także przeciwwskazana w sytuacji zwiększonego ciśnienia śródczaszkowego. W tym wypadku ciśnienie w obrębie układu nerwowego (a tym samym płynu mózgowo rdzeniowego) jest powiększone. Pobranie wówczas płynu, na skutek zaburzenia ustalonej w tej sytuacji równowagi pomiędzy płynem mózgowo-rdzeniowym, krwią oraz tkanką nerwową mózgu i rdzenia kręgowego może doprowadzić do uszkodzenia delikatnych struktur mózgu oraz rdzenia kręgowego na skutek ich zmiażdżenia po kontakcie z elementami kostnymi (czaszka, kręgosłup). Powyższe sytuacje kategorycznie dyskwalifikują pacjenta od omawianej procedury. Istnieją jeszcze inne takie jak: padaczka, czy stan psychiczny pacjenta, jednak pomimo ich występowania dopuszcza się możliwość przeprowadzenia punkcji w zależności od sytuacji. O tej kwestii decyduje lekarz prowadzący pacjenta.
Co wykrywa punkcja?
Płyn mózgowo rdzeniowy jest niezwykle cennym materiałem diagnostycznym. Już po samym jego kolorze możemy wyciągnąć pewne wnioski. U zdrowego pacjenta jest on bezbarwny. Podbarwiony krwią może wskazywać na zapalenie mózgu lub krwawienie w obrębie układu nerwowego.
Zapamiętaj: Punkcja to inwazyjny zabieg, do którego istnieje wiele przeciwwskazań.
W laboratorium badany jest także jego skład: obecność takich składników jak np. glukoza, białka. W przypadku zapalenia opon mózgowych na podłożu bakteryjnym można także wykryć bakterie w badanym materiale. Na podstawie ilości poszczególnych parametrów płynu możliwe jest postawienie rozpoznania dla diagnozowanych chorób. Wynik badania płynu mózgowo-rdzeniowego jest kluczowy dla rozpoznania:
- zapalenia opon mózgowych, oraz ustalenia jego pochodzenia (bakteryjne, wirusowe czy grzybicze),
- stwardnienie rozsiane,
- niektóre nowotwory mózgu,
- sarkoidoza,
- zespół Guillaina-Barrégo.
Zespół popunkcyjny
Około 32% pacjentów odczuwa bóle głowy po przeprowadzonej punkcji. Pogarsza się on po ok. 15 min w pozycji stojącej oraz zmniejsza się po przyjęciu pozycji leżącej. Statystycznie częściej dotyka ona młodych dorosłych w wieku 18-30 lat. Może on wystąpić już po pierwszej dobie od przeprowadzonej punkcji. Czasami towarzyszy mu ból w okolicy szyi oraz barków. Sam mechanizm pojawienia się bólu głowy popunkcyjnego nie jest do końca poznany. Uważa się, że wynika on z obniżenia ciśnienia płynu mózgowo-rdzeniowego na skutek jego przesiąkania przez uszkodzoną podczas wkłucia oponę mózgową. Ryzyko wystąpienia tego zespołu zależy od: długości oraz typu igły oraz ilości przeprowadzonych punkcji. Blisko 85% przypadków ustępuje samoczynnie. Przebywanie w pozycji leżącej łagodzi dolegliwości. W przypadku przedłużających się dolegliwości wskazane jest przyjmowanie leków przeciwbólowych.
Pomimo tego, że podczas procedury tej ingerujemy w przestrzeń w bliskim sąsiedztwie rdzenia kręgowego, powikłania nie zdarzają się często. Najczęstszym z nich jest zespół popunkcyjny, który jak sobie powyżej wyjaśniliśmy nie niesie ze sobą niebezpieczeństwa dla pacjenta. Informacje uzyskane na podstawie analizy płynu mózgowo-rdzeniowego są często kluczowe do rozpoznania wielu chorób neurologicznych.