Skóra stanowi największy organ ochronny naszego organizmu, spełniając funkcję bariery chroniącej nas przed zakażeniami i różnorakimi zagrożeniami ze strony środowiska zewnętrznego. Przerwanie z różnych przyczyn ciągłości skóry naraża leżące pod nią tkanki na rozwój zakażenia i powikłań z nim związanych. Jednym z powikłań zakażeń skóry i tkanki podskórnej jest ropień skóry. Jak dochodzi do powstania ropnia i na czym polega jego leczenie?
Co to jest ropień skóry?
Ropniem nazywamy ograniczone zapalenie tkanek miękkich, z martwicą i obecnością treści ropnej. Ropa jest to mętny płyn o żółtawym zabarwieniu, stanowiący mieszaninę bakterii, szczątków obumarłych komórek i komórek układu odpornościowego – leukocytów. Dojrzały ropień otoczony jest “błoną ropotwórczą”, czyli torebką zbudowaną z tkanki łącznej. Ropień tkanki podskórnej rozwija się w wyniku zakażenia, najczęściej bakteryjnego, skóry i tkanki podskórnej. Jest to często spotykany problem medyczny, wymagający pilnego zaopatrzenia chirurgicznego.
Jak wygląda ropień skóry?
Ropień skóry widoczny jest zazwyczaj jako uwypuklenie i zaczerwienienie skóry, a jeśli jest większych rozmiarów, może przyjmować postać guza. Wymiary ropnia mogą być bardzo zróżnicowane, od kilku milimetrów aż do kilkunastu centymetrów średnicy, ale w znacznej większości przypadków rozmiary ropnia nie przekraczają kilku centymetrów. Skóra nad ropniem z reguły jest silnie napięta i błyszcząca. Wynikające z powstania ropnia zwiększone napięcie skóry jest przyczyną niedokrwienia i martwicy skóry pokrywającej zbiornik treści ropnej, która objawia się bólem i obrzękiem tej okolicy, a w skrajnych przypadkach – brunatnym kolorem tego obszaru i nieprzyjemnym zapachem wydzielającym się z rany.
Ropień skóry – objawy
Nasilenie objawów zależy od umiejscowienia ropnia – jeśli występuje on powierzchownie, w badaniu stwierdza się bolesny, “ciastowaty” obrzęk skóry. Palpacyjnie wyczuwalne jest chełbotanie, czyli przy dotyku stwierdza się przesuwanie płynu wewnątrz ropnia. Gdy ropień umiejscowiony jest głębiej, objawy zapalenia skóry pojawiają się później. Objawami świadczącymi o powstaniu ropnia skóry są:
- ból w miejscu powstania ropnia;
- obrzęk zajętej okolicy;
- zaczerwienienie skóry;
- zwiększone ucieplenie skóry w zajętym obszarze.
W bardziej nasilonych przypadkach do tych objawów mogą dołączać się gorączka i dreszcze, a ich intensywność odzwierciedla nasilenie infekcji.
Ropień – przyczyny
Ropnie skóry stanowią powikłanie zakażeń skóry i tkanki podskórnej, głównie o etiologii bakteryjnej. Za powstawanie ropni odpowiadają głównie bakterie bytujące fizjologiczne na skórze, tworzące tzw. florę bakteryjną skóry. Najczęstszymi bakteriami odpowiedzialnymi za zakażenia skóry i w ich konsekwencji powstawanie ropni są:
- gronkowiec złocisty (Staphylococcus aureus);
- paciorkowce (Streptococcus spp.);
- bakterie beztlenowe (Bacteroides, Peptococcus, Peptostreptococcus)- częściej są spotykane w ropniach zlokalizowanych w obwodowych częściach ciała np. na kończynach dolnych.
Nie u każdej osoby ryzyko powstania ropnia skóry jest jednakowe- stanami zwiększającymi ryzyko rozwoju ropnych zakażeń skóry i powstawania ropni są:
- cukrzyca;
- niedobory odporności wrodzone oraz nabyte np. zakażenie wirusem HIV, pacjenci z chorobą nowotworową;
- podeszły wiek – wraz z wiekiem nasz układ immunologiczny staje się mniej wydolny, co sprzyja częstszym infekcjom, w tym także zakażeniom skóry;
- choroby zapalne jelit;
- choroby naczyń krwionośnych – miażdżyca, przewlekła niewydolność żylna;
- przewlekłe leczenie immunosupresyjne – czyli hamujące nadmierną, nieprawidłową aktywność układu odpornościowego, stosowane np. w chorobach autoimmunologicznych, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów czy toczeń rumieniowaty układowy.
Ropień – leczenie
Jedynym skutecznym sposobem leczenia ropnia skóry jest jego nacięcie i drenaż – zabieg umożliwiający swobodny odpływ nagromadzonej treści ropnej. W większości przypadków ropni skórnych zabieg przeprowadza się w znieczuleniu miejscowym, a pacjent po założeniu opatrunku może wrócić do domu.
Zapamiętaj: Ropniem nazywamy ograniczone zapalenie tkanek miękkich, z martwicą i obecnością treści ropnej?
Jedynie głęboko położone, rozległe i mnogie ropnie wymagają zastosowania znieczulenia ogólnego. Nacięcie wykonuje się na szczycie zapalnie zmienionej skóry, a wypływającą treść ropną pobiera się na posiew i antybiogram, w celu dokładnego określenia, jaki rodzaj patogenów odpowiada za zakażenie i doboru antybiotyków najbardziej skutecznych w zwalczaniu danego rodzaju bakterii. Lożę ropnia (jamę, powstałą w wyniku rozpadu tkanek, w której gromadziła się ropa) należy przepłukać wodą utlenioną. W nacięciu umieszcza się dren, czyli specjalną “rurkę” umożliwiającą swobodny odpływ wydzieliny ropnej na zewnątrz. Dren przyszyty jest do skóry, aby zapobiegać jego przemieszczaniu się lub wypadnięciu, a usuwa się go, gdy treść płynu staje się jałowa – pozbawiona drobnoustrojów. Nacięcie skóry zabezpiecza się szwami, a na ranę zakłada się opatrunek.
*posiew – jest to przeniesieniu materiału biologicznego pobranego od pacjenta, w tym wypadku wydzieliny ropnej, na podłoże mikrobiologiczne, przeznaczone do hodowli i namnażania bakterii. Posiew wykonuje się, aby zidentyfikować drobnoustrój odpowiedzialny za zakażenie i określić jego lekowrażliwość przy pomocy antybiogramu.
*antybiogram – wynik badania wrażliwości danego drobnoustroju, w tym wypadku bakterii, na działanie określonego antybiotyku. Antybiogram umożliwia lekarzowi dobór odpowiedniego antybiotyku, który będzie wykazywał największą skuteczność wobec wyhodowanego patogenu, a tym samym przyśpieszy proces gojenia.
Jeżeli ropień umiejscowiony jest powierzchownie, towarzyszy mu niewielki stan zapalny (skóra nie jest silnie zaczerwieniona i ucieplona) i nie ma objawów ogólnych pod postacią gorączki, wystarczającym postępowaniem jest nacięcie ropnia.
Czy wiesz że: ropień zimny jest szczególnym rodzajem ropnia, powstającym w przebiegu gruźlicy i zlokalizowanym głównie w okolicy przykręgosłupowej? Objawia się on bólami kręgosłupa i kończyn w czasie chodzenia. Jego nazwa wywodzi się stąd, że w przeciwieństwie do omawianego w artykule typowego ropnia, skóra pokrywająca ropień zimny nie jest zaczerwieniona ani ucieplona (nie wykazuje cech zapalenia).
Należy pamiętać, że antybiotykoterapia jest jedynie uzupełnieniem leczenia chirurgicznego, gdyż antybiotyki nie są w stanie w wystarczającym stopniu wniknąć do wnętrza ropnia. Powinna być ona stosowana w przypadkach, gdy istnieje ryzyko uogólnienia zakażenia, czyli przedostania się drobnoustrojów (bakterii) do krwi i rozwoju sepsy – stanu zagrażającego życiu, który powstaje, gdy reakcja organizmu na zakażenie uszkadza własne tkanki i narządy. Dotyczy to szczególnie ropni zlokalizowanych na twarzy, w okolicy krocza i odbytu oraz u osób z obniżoną odpornością i u chorych na cukrzycę. Rodzaj zastosowanego antybiotyku jest uzależniony od wyników posiewu i antybiogramu.
Jak długo goi się rana po wycięciu ropnia?
Czas gojenia się rany po nacięciu i drenażu ropnia jest ściśle uzależniony od lokalizacji i wielkości ropnia, a także chorób współistniejących u danego chorego (np. u pacjenta z cukrzycą proces gojenia będzie dłuższy i obarczony większym ryzykiem powikłań). Przeciętnie, rana powinna goić się od kilkunastu dni do kilku tygodni, w zależności od lokalizacji, a pacjent powinien pozostawać w tym czasie w stałym kontakcie z chirurgiem. Proces gojenia może być długotrwały, zwłaszcza jeśli ropień był zlokalizowany w miejscu narażonym na ucisk np. w okolicy odbytu. Na ranę należy przykładać okłady wysychające, regularnie zmieniać opatrunki i szczególnie dbać o odpowiednią higienę okolicy rany. W przypadku sączenia się wydzieliny z rany, nasilenia bólu lub wystąpienia gorączki, należy pilnie skontaktować się z lekarzem.
Należy pamiętać, że ropień nie wchłania się samoistnie, a zwlekanie z wdrożeniem leczenia znacznie zwiększa ryzyko wystąpienia groźnych powikłań. Obecności ropnia nie wolno bagatelizować, gdyż przedostanie się zawartych w wydzielinie ropnej bakterii do krwioobiegu grozi rozwojem uogólnionego zakażenia i sepsy, która jest stanem zagrożenia życia. Jedynym skutecznym leczeniem ropni jest ich opracowanie chirurgiczne – nacięcie oraz drenaż, które zapobiegają dalszemu szerzeniu się zakażenia. Jak najszybciej wykonany zabieg chirurgiczny pozwala uniknąć powikłań, takich jak przetoki, czyli niefizjologiczne połączenia (kanały) pomiędzy przestrzenią pokrytą nabłonkiem, a środowiskiem zewnętrznym (skórą) np. przetoka odbytu.