Osierdzie jest workowatą błoną, która otacza serce. Składa się ono z dwóch blaszek, pomiędzy którymi znajduje się jama osierdzia zawierająca w warunkach prawidłowych niewielką ilość płynu (około 15-35 ml) – umożliwia ona swobodne przesuwanie się komór serca podczas jego pracy. Kiedy dochodzi do gromadzenia się dużej ilości płynu, mówimy o rozwoju tamponady serca. Dlaczego dochodzi do takiego stanu i na czym polega leczenie?
Co to jest tamponada serca?
Tamponada serca powstaje, kiedy dochodzi do nagromadzenia się dużej ilości płynu w worku osierdziowym. Powoduje to wzrost ciśnienia wewnątrzosierdziowego oraz upośledzenie czynności serca. Gromadzący się płyn w jamie osierdzia powoduje wzrost ciśnienia w tej przestrzeni, w wyniku czego serce nie może prawidłowo się rozkurczyć – przedsionki i komory serca nie mogą napełnić się krwią, co z kolei prowadzi do zmniejszenia ilości krwi, która może być ‘wypompowana’ w okresie skurczu. Powoduje to występowanie zaburzeń hemodynamicznych – tzn. zostaje upośledzona mechaniczna czynność serca, która powinna zapewnić prawidłowe krążenie krwi w całym organizmie.
Czy wiesz że: tamponada serca jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia. Jest jedną z przyczyn nagłego zatrzymania krążenia (NZK)?
W zależności od szybkości gromadzenia się płynu i narastania ciśnienia wewnątrzosierdziowego, tamponadę możemy podzielić na ostrą i podostrą. Ostra tamponada rozwija się w przypadku szybkiego gromadzenia się płynu. Wówczas osierdzie nie jest w stanie przystosować się do zwiększonej objętości płynu, bardzo szybko narasta ciśnienie wewnątrzosierdziowe – objawy tamponady mogą wystąpić już przy kilkuset mililitrach płynu. Najczęściej taka sytuacja ma miejsce kiedy doszło do urazu – w jamie osierdzia może „zmieścić się” jedynie 80-200 ml płynu, zanim rozwinie się tamponada. Postać podostra tamponady obejmuje przypadki, gdy płyn gromadzi się powoli, osierdzie ulega rozciągnięciu, przez co chorzy mogą tolerować nawet 2 litry płynu w jamie osierdzia bez występowania objawów.
Objawy tamponady serca
Klasycznie objawy tamponady opisywane są za pomocą tzw. „triady Becka”. Należą do niej:
- Hipotensja (czyli obniżenie wartości ciśnienia tętniczego poniżej 100 mm Hg ciśnienia skurczowego lub 60 mm Hg rozkurczowego);
- Ciche tony serca;
- Nadmiernie wypełnione żyły szyjne.
Występować mogą także:
- duszność (nasilająca się po przyjęciu pozycji leżącej);
- obniżenie tolerancji wysiłku fizycznego;
- kaszel;
- ból w klatce piersiowej;
- dysfagia, tzn. trudności w przełykaniu;
- omdlenia lub stany przedomdleniowe.
Przyczyny tamponady serca
Wszystkie stany powodujące wysięk lub krwawienie do worka osierdziowego mogą prowadzić do tamponady serca. Jednak do najczęstszych przyczyn ostrej tamponady należą urazy (rana kłuta serca, rana postrzałowa), okołozawałowe pęknięcie wolnej ściany lewej komory, pęknięcie tętniaka aorty, powikłania podczas operacji kardiochirurgicznych. Podostra tamponada występuje natomiast w przebiegu infekcyjnego zapalenia osierdzia (zwłaszcza gruźliczego), chorób nowotworowych (chłoniak, rak płuca, sutka) oraz mocznicy.
Leczenie tamponady serca
Pierwszym krokiem jest wykonanie badania echokardiograficznego (tzw. ECHO serca, USG serca). Jest to rodzaj badania ultrasonograficznego pozwalający na potwierdzenie obecności nagromadzenia płynu w jamie osierdzia. Jeśli jest on obecny, połączenie objawów z badania fizykalnego, rezultatów echokardiografii może potwierdzić rozpoznanie tamponady.
Zapamiętaj: W zależności od szybkości gromadzenia się płynu i narastania ciśnienia wewnątrzosierdziowego, tamponadę możemy podzielić na ostrą i podostrą.
Leczeniem z wyboru jest perikardiocenteza – zabieg ratujący życie. Wykonywany jest przez wykwalifikowanego lekarza pod kontrolą echokardiograficzną. Polega on na nakłuciu osierdzia oraz stopniowej ewakuacji płynu. Nakłucie wykonywane jest za pomocą specjalnej igły w znieczuleniu miejscowym, zazwyczaj z tzw. dostępu podmostkowego (między lewym łukiem żebrowym a wyrostkiem mieczykowatym mostka). Następnie jest zakładany cewnik umożliwiający usunięcie płynu. Zaleca się stopniowe drenowanie płynu porcjami, mniej niż 1 l. Drenaż utrzymuje się do chwili, gdy objętość płynu będzie mniejsza niż 25 ml/dobę. U osób z nawracającą tamponadą serca bywa wskazana perikardiektomia (chirurgiczne usunięcie części lub całości worka osierdziowego). W przypadku tamponady związanej z rozwarstwieniem aorty nakłucie osierdzia jest bezwzględnie przeciwwskazane – w takim wypadku potrzebna jest niezwłoczna interwencja kardiochirurgiczna.
Podsumowując, tamponada serca jest poważną patologią, której przebieg kliniczny zależy od szybkości gromadzenia się płynu w worku osierdziowym. Najczęstszą przyczyną ostrej tamponady serca jest uraz, natomiast podostrej tamponady – gruźlica i nowotwory. Perikardiocenteza jest zabiegiem ratującym życie. Usunięcie nawet niewielkiej ilości płynu często pozwala na uzyskanie spadku ciśnienia wewnątrz jamy osierdzia, co prowadzi do poprawy stanu klinicznego pacjenta.