Zawał serca to groźna choroba – przy zbyt późnym rozpoczęciu leczenia może on po prostu doprowadzić do zgonu. Z tego właśnie względu korzystnie jest znać objawy zawału serca, ponieważ ich stwierdzenie pozwoli jak najszybciej wezwać lekarza i wcześniej uzyskać niezbędną pomoc.
Co to jest zawał serca?
Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) choroby sercowo-naczyniowe doprowadzają rocznie do zgonu nawet 17 milionów osób [1]. Wśród takich schorzeń przodują udary mózgu oraz zawały serca. Druga z wymienionych chorób typowo kojarzona jest jako problem ludzi starszych, jednakże zdecydowanie tak nie jest – zawał serca może wystąpić u człowieka będącego w dowolnym wieku.
Zawałem serca określa się stan, w którym – na skutek zablokowania dopływu krwi do komórek mięśnia sercowego – dochodzi do martwicy tychże struktur. Początkowo komórki mięśnia sercowego (kardiomiocyty) zaczynają się wolniej i gorzej kurczyć, a później stopniowo dochodzi do ich rozpadu. Wtedy właśnie uwalniane do krwiobiegu są specyficzne, obecne w kardiomiocytach, substancje, dzięki którym możliwa jest diagnostyka zawału serca.
Zazwyczaj do zawału serca dochodzi po tym, jak istniejąca w naczyniach wieńcowych (naczyniach doprowadzających krew do kardiomiocytów) blaszka miażdżycowa ulegnie pęknięciu. W takiej sytuacji w tymże miejscu wytwarzana jest – złożona z płytek krwi i włóknika – skrzeplina. Efektem jest to, że światło naczynia albo ulega znaczącemu zwężeniu, albo też przepływ w nim krwi zostaje całkowicie zablokowany. Ostatecznym skutkiem jest niedostateczne dostarczanie krwi do kardiomiocytów, przez co właśnie dochodzi do ich martwicy. Komórki mięśnia sercowego nie umierają jednak od razu w chwili zmniejszenia do nich dopływu krwi – im dłużej trwa niedokrwienie, tym większe ryzyko obumarcia kardiomiocytów i to właśnie ten fakt stanowi przyczynę tego, że zawał serca powinien być leczony jak najszybciej.
Objawy zawału serca
Nie każdy zawał serca przebiega identycznie. Obraz kliniczny zawału serca jest w tym wypadku zależny zarówno od rozległości obszaru, do którego nie dociera krew, jak i od wieku i płci pacjenta oraz od innych schorzeń, na które dana osoba cierpi.
Zapamiętaj: Ból w klatce piersiowej, nagłe osłabienie, wymioty, kołatanie serca i duszności to najbardziej typowe symptomy zawału serca.
Typowo jako objaw zawału serca traktowany jest ból w klatce piersiowej – tak rzeczywiście jest. Ból ten ma charakter rozlany, pacjentowi ciężko może być określić miejsce, w którym to konkretnie odczuwa on ból – z tego względu nierzadko zdarza się, że chory pokazując, gdzie go boli, przykłada do klatki piersiowej całą pięść. Ból ten utrzymuje się zwykle przez kilkanaście minut, ponadto może on być odczuwany nie tylko w klatce piersiowej, ale i np. w okolicy żuchwy, pleców czy barku.
Innymi możliwymi objawami zawału serca są:
- uczucie pieczenia czy ucisku za mostkiem,
- duszność,
- nagłe, znaczne osłabienie,
- odczuwanie wyjątkowego lęku przed śmiercią,
- ból brzucha,
- zimne poty,
- mdłości,
- wymioty,
- zasłabnięcie (czasami nawet utrata przytomności).
Jak już wspomniano wcześniej, zawał serca przebiegać może u różnych osób całkowicie odmiennie. Szczególnie istotne są zawały serca, do których dochodzi u osób chorujących na cukrzycę oraz u pacjentów będących w podeszłym wieku. W ich przypadku zdarza się bowiem tak, że doświadczają oni niespecyficznych objawów zawału serca (np. odczuwają tylko ból w klatce piersiowej o nieznacznym natężeniu) i przez to mogą oni nie nawet nie pomyśleć o tym, że właśnie przechodzą zawał serca. Taka sytuacja jest zdecydowanie bardziej niebezpieczna przez to, że w przypadku zawału serca najważniejsze jest jak najszybsze wdrożenie jego leczenia.
Przyczyny zawału serca
Czynniki, które sprzyjają występowaniu zawału serca są tożsame do tych, które stanowią czynniki ryzyka wystąpienia choroby wieńcowej serca. Wspominano, że zwykle zawał rozpoczyna się od pęknięcia blaszki miażdżycowej – coś jednak musi doprowadzać do tworzenia się takich tworów. Do aspektów, które sprzyjają chorobie wieńcowej serca i które można uznać za przyczyny zawału serca, zaliczane są:
- palenie papierosów,
- niska aktywność fizyczna,
- zbyt wysoka masa ciała,
- nadciśnienie tętnicze, cukrzyca czy zespół metaboliczny,
- nadmierne spożywanie alkoholu,
- doświadczanie przewlekłego stresu,
- nieprawidłowe ilości związków lipidowych we krwi (szczególny czynnik ryzyka stanowią podwyższone poziomy trójglicerydów oraz cholesterolu).
Wymienione powyżej stanowią tzw. modyfikowalne czynniki ryzyka choroby wieńcowej serca – w końcu poziom cholesterolu można obniżyć, masę ciała zmniejszyć, a poziom glukozy we krwi wyrównać. Istnieją jednak również niemodyfikowalne czynniki ryzyka choroby wieńcowej – do nich zaliczane są płeć męska oraz wiek (dla mężczyzn więcej niż 45 lat, dla kobiet powyżej 55 lat) oraz zachorowania na choroby sercowo-naczyniowe u innych członków rodziny (czyli rodzinne obciążenie schorzeniami układu krążenia).
Jak rozpoznać zawał serca?
Pacjent może podejrzewać u siebie zawał serca wtedy, kiedy doświadcza on wcześniej opisanych dolegliwości. Duże znaczenie w rozpoznawaniu tego problemu ma to, że ból wynikający z zawału serca nie ustępuje po przyjęciu nitrogliceryny. Lek ten zalecany jest pacjentom z chorobą niedokrwienną serca – w sytuacji, kiedy ból pojawiłby się w związku z tą jednostką, powinien on ustąpić po zażyciu wspomnianego leku.
Jeżeli ból i inne potencjalne objawy zawału serca utrzymują się – należy wezwać pogotowie. Zdecydowanie odradzane jest samodzielne udawanie się do placówki medycznej (np. samochodem). Pacjent z zawałem może po prostu zasłabnąć za kierownicą i stworzyć zagrożenie nie tylko dla swojego, ale i dla zdrowia innych ludzi. Oprócz tego wezwanie karetki jest bardzo istotne z tego względu, że jeżeli lekarz stwierdzi, że pacjent z dużym prawdopodobieństwem doświadcza właśnie zawału serca, to wtedy wstępne leczenie może być mu wdrożone jeszcze w karetce.
W rozpoznawaniu zawału serca znaczenie mają głównie badania laboratoryjne oraz badanie EKG. W badaniach laboratoryjnych oznaczane są wykładniki zawału serca, którymi obecnie są przede wszystkim troponiny. Białka te są obecne w kardiomiocytach i kiedy to dochodzi do uszkodzenia tych komórek, to są one z nich uwalniane.
EKG (elektrokardiografia) jest z kolei badaniem, które ma za zadanie wykryć zaburzenia czynności elektrycznej komórek mięśnia sercowego. Dzięki EKG możliwe jest ocenienie tego, czy doszło do całkowitego zamknięcia naczynia wieńcowego, czy też dopływ krwi do kardiomiocytów został jedynie ograniczony. Odbywa się to na podstawie analizy tzw. odcinka S-T w EKG: jego uniesienie świadczy o całkowitej blokadzie naczynia wieńcowego (mówi się wtedy o zawale serca z uniesieniem ST, STEMI), z kolei obniżenie odcinka S-T lub stan, gdzie jest on prawidłowy (zawał serca NSTEMI), sugerują to, że przepływ krwi w naczyniu wieńcowym został znacznie ograniczony. Zależności te są bardzo istotne przez to, że w zależności od rodzaju zawału serca określa się to, jak szybko należy pacjentowi wdrożyć leczenie – w przypadku zawału STEMI zdecydowanie szybciej konieczne jest rozpoczęcie terapii.
Czy wiesz że: każdego dnia na zawał serca umiera w naszym kraju około 100 osób?
EKG pozwala również stwierdzić, jak rozległego zawału serca doświadczył pacjent. W zapisie widnieją zapisy z kilkunastu odprowadzeń – odchylenia widoczne w poszczególnych z nich pozwalają rozpoznać czy pacjent np. przebył zawał dolnej, czy może tylnej lub bocznej ściany serca.
Zabiegiem, który pozwala uwidocznić zmienione naczynia wieńcowe serca, jest koronarografia. Podczas koronarografii pacjentowi podaje się dożylnie środki kontrastowe, a następnie wykonuje się liczne zdjęcia rentgenowskie. Dzięki kontrastowi możliwe jest zaobserwowanie blokady czy też ograniczenia przepływu w naczyniach mięśnia sercowego.
Zawał serca zdecydowanie może – ale nie musi – doprowadzić do śmierci pacjenta. Znajomość objawów tego schorzenia pozwoli szybciej wysunąć podejrzenie zawału serca zarówno u nas samych, jak i u naszych bliskich. Wiedza ta jest wyjątkowo cenna dlatego, że w leczeniu zawału serca najważniejszy jest przede wszystkim czas.