Trombocyty, czyli płytki krwi stanowią istotny element składników morfotycznych krwi, obok erytrocytów czy leukocytów. W przypadku wystąpienia zranień, krwotoków trombocyty zapoczątkowują proces krzepnięcia krwi. Ich obniżona lub wysoka liczba może świadczyć o wielu procesach chorobowych toczących się w organizmie. Co warto jeszcze wiedzieć o płytkach krwi?
Co to są trombocyty?
Trombocyty, czyli płytki krwi stanowią najmniejsze elementy morfotyczne krwi. Są to niewielkie komórki owalnego kształtu (mniejsze od krwinek czerwonych), które nie posiadają jądra komórkowego. W centralnej części trombocytów znajdują się drobne fioletowe ziarnistości, w których zawarte są liczne składniki biologiczne biorące udział w procesie krzepnięcia krwi. Ich liczba prawidłowo mieści się w zakresie 150 – 450 tysięcy/ul krwi, a długość życia we krwi wynosi od 8 do 10 dni.
Gdzie powstają trombocyty?
Trombocyty powstają w wyniku oderwania niewielkiego fragmentu cytoplazmy od innej bardzo dużych rozmiarów komórki – megakariocytu. W szpiku kostnym z wielopotencjalnej komórki macierzystej wywodzą się komórki progenitorowe megakariopoezy, z których powstają megakarioblasty. W wyniku dojrzewania, megakarioblasty przekształcają się w megakariocyty, które są największymi komórkami obecnymi w szpiku. Z dojrzałego megakariocytu, poprzez odrywanie fragmentów cytoplazmy powstaje od 1000 do 3000 płytek krwi, które uwalniane są do krwi.
Funkcje trombocytów
Głównym zadaniem trombocytów jest aktywacja procesu krzepnięcia krwi oraz fibrynolizy (rozpadu powstałego skrzepu). W miejscu przerwania ciągłości ściany naczynia krwionośnego płytki krwi pomagają zatrzymać krwawienie poprzez:
- adhezje (przyleganie płytek krwi w miejscu uszkodzenia naczynia)
- agregacje (łączenie płytek krwi – tworzenie pierwotnego czopu płytkowego).
Coraz częściej mówi się o udziale trombocytów w zwalczaniu zarówno ostrych jak i przewlekłych zakażeń w organizmie poprzez stymulację mechanizmów układu odpornościowego.
Badania trombocytów
Najczęstszym badaniem dotyczącym trombocytów jest ocena ich liczby (PLT), która dokonywana jest w ramach standardowej morfologii krwi. Aby ocenić liczbę płytek krwi wystarczy pobrać od pacjenta próbkę krwi żylnej na czczo. Wynik morfologii krwi można uzyskać w ciągu kilku godzin, a samo badanie kosztuje od kilku do kilkunastu złotych (badanie można wykonać również w ramach NFZ na zlecenie lekarza).
Zapamiętaj: Trombocyty to inaczej płytki krwi, które odpowiadają za proces jej krzepnięcia.
Jeżeli wynik mieści się w zakresie wartości referencyjnych, nie ma potrzeby wykonywać dalszych badań oceniających funkcję płytek krwi. Wskazaniem do wykonania badań oceniających czynność płytek krwi jest: występowanie krwotoków, łatwego siniaczenia, przyjmowanie leków mogących mieć wpływ na czynność płytek zabieg chirurgiczny. Wśród badań oceniających funkcję płytek krwi należy wymienić:
- badania przesiewowe (np. czas okluzji, czas krwawienia, tromboelastometria)
- badania diagnostyczne (agregacja płytek krwi, cytometria przepływowa).
Wyżej wymienione badania nie należą do rutynowych, stąd decyzja o ich wykonaniu należy wyłącznie do lekarza, który na podstawie objawów występujących u pacjenta może podejrzewać nieprawidłowości w funkcjonowaniu płytek krwi.
Normy trombocytów
Zakres wartości referencyjnych dla płytek krwi we krwi obwodowej wynosi od 150 000 do 450 000/ul.
Podwyższone trombocyty
Trombocytoza, czyli zwiększona liczba płytek krwi to stan, w którym liczba trombocytów przekracza wartość 450 tys./ul. Zazwyczaj wzrost liczby trombocytów we krwi związany jest z patologicznym procesem toczącym się w organizmie (odczynowa trombocytoza). Zwiększona liczba płytek krwi występuje również w przebiegu chorób mieloproliferacyjnych.
Przyczyny odczynowej trombocytozy:
-krwawienia
-zabiegi chirurgiczne
-urazy
-infekcje
-niedokrwistość z niedoboru żelaza
-choroby nowotworowe
-choroby zapalne
Choroby mieloproliferacyjne z trombocytozą
-nadpłytkowość samoistna
-czerwienica prawdziwa
-przewlekła białaczka szpikowa
-mielofibroza
Zwiększona liczba płytek krwi może przejściowo w okresie zdrowienia np. po utracie dużych ilości krwi, a także po wysiłku fizycznym. Zbyt wysoka wartość płytek krwi może zwiększać ryzyko wystąpienia zmian zakrzepowych. Jednakże w przypadku dużej liczby, ale nieprawidłowo funkcjonujących płytek krwi mogą wystąpić również krwawienia. Każdą z tych nieprawidłowości, należy skonsultować z lekarzem.
Niski poziom trombocytów
Niska liczba trombocytów czyli małopłytkowość, to stan w którym liczba płytek krwi wynosi poniżej zakresu wartości referencyjnych (poniżej 150 tysięcy/ul). Zmniejszona liczba trombocytów może wynikać z:
- zmniejszonej ich produkcji w szpiku kostnym,
- nadmiernego niszczenia, usuwania z krążenia,
- w wyniku współistnienia obu mechanizmów ze sobą.
| Przyczyny niedostatecznego wytwarzania trombocytów wynikające z zaburzenia czynności szpiku | Nowotwory: -białaczki -mielodysplazja -mielofibroza -szpiczak -chłoniak -przerzuty nowotworowe |
| Niewydolność szpiku (np. niedokrwistość aplastyczna) | |
| Wrodzone zaburzenia (np. zespół Fanconiego) | |
| Osłabiona czynność szpiku w przebiegu: -leczenia cytostatycznego (chemioterapia) -radioterapii | |
| Uszkodzenie komórek linii megakariocytowej przez: -substancje chemiczne – alkohol etylowy -leki (np. fenylbutazon, penicylamina) -infekcje wirusowe (np. HIV) | |
| Przyczyny nadmiernego zużywania lub niszczenia trombocytów. | Immunologiczne: -małopłytkowość immunologiczna (ITP) -choroby autoimmunologiczne (np. toczeń rumieniowaty układowy) -leki (np. heparyna, penicylina, digoksyna) -infekcje (HIV, malaria) -autoimmunologiczna małopłytkowość noworodków -plamica poprzetoczeniowa |
| Nieimmunologiczne: -zespół rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego (DIC) -zakrzepowa plamica małopłytkowa (TTP) -zespół hemolityczno-mocznicowy (HUS) -wrodzone/nabyte choroby serca | |
| Powiększenie śledziony | |
| Masywne przetoczenia krwi | |
| Wrodzona choroby: – Zespół Bernarda-Souliera – Zespół Wiskotta-Aldricha – anomalia Maya-Hegglina |
Tab.2 Przyczyny trombocytopenii.
Jeżeli liczba płytek krwi wynosi około 100 tys./ul, zwykle nie stanowi to zagrożenia dla organizmu. Wartości poniżej 50 tys./ul mogą towarzyszyć już pierwsze objawy powikłań krwotocznych np. łatwe siniaczenie czy wydłużony czas krwawienia. Ryzyko samoistnego krwawienie istotnie wzrasta gdy liczba trombocytów spada poniżej 20 tys./ul.
Czy wiesz że: trombocytoza może sugerować chorobę nowotworową?
Warto w ramach podstawowego badania, jakim jest morfologia krwi obwodowej przynajmniej raz w roku ocenić liczbę płytek we krwi. W prawidłowo funkcjonującym organizmie wartości te z roku na rok nie ulegają wielkim zmianom. W przypadku zaobserwowania istotnego wzrostu lub spadku liczby trombocytów warto skonsultować wynik z lekarzem pierwszego kontaktu.