Coraz częściej mówi się o zaburzeniach i problemach psychicznych. Więcej uwagi poświęcamy dbaniu o zdrowie psychiczne, jako że jest ono podstawą dobrego przeżywania naszego życia. Lecz czym właściwie jest choroba psychiczna? Może się wydać zaskakujące, jak skomplikowany jest ten niby intuicyjnie zrozumiały koncept.
Co to jest choroba psychiczna?
Należy zacząć od tego, że zaburzenie psychiczne to stan, który nie spełnia normy zdrowia psychicznego. Problemem jest jednak dokładne określenie tego, co jest normalne, a co nie. Kiedy smutek i poczucie bezsilności jest już depresją, kiedy obawa staje się zaburzeniem lękowym, a niezwykłe zachowania okazują się mieć podłoże psychiatryczne?
Zaburzenia psychiczne powodują cierpienie i problemy z funkcjonowaniem. Osobom z problemami psychicznymi trudniej odnaleźć się w społeczeństwie lub spełniać jego normy, choroba może rzutować na naszą zdolność do pracy czy tworzenia trwałych i satysfakcjonujących relacji z innymi ludźmi. Może pojawiać się utrata kontroli nad własnym życiem, zachowaniem, a dla otoczenia osoba z chorobą psychiczną może wydawać się nieprzewidywalna lub charakteryzować się pewną „dziwacznością”. Kluczowe dla wyznaczenia normy zdrowia psychicznego jest nasilenie objawów, ich czas trwania i częstość występowania. Ponadto mogą pojawiać się objawy nie spełniające w ogóle kryteriów normy, np. halucynacje czy urojenia.
Przykładowo sama żałoba jest właściwą fizjologicznie reakcją na stratę kogoś ważnego. Jednak żałoba może się przerodzić w depresję, jeśli trwa wyjątkowo długo lub pojawiają się inne objawy – choćby urojenie winy, czyli nie dające się skorygować przekonanie dotyczące odpowiedzialności za śmierć bliskiej osoby. W takich wypadkach najczęściej nie ma co do niego obiektywnych przyczyn. Poszczególne objawy psychopatologiczne (czyli objawy zaburzeń psychicznych) łączą się w większe grupy – np. statystycznie częściej obniżony nastrój łączy się z przejściowym pogorszeniem sprawności intelektualnej. Takie wspólnie występujące objawy, które mają wspólne podłoże, klasyfikujemy jako choroby psychiczne (jednostki psychiatryczne). Ciągle utrzymane jest w mocy stwierdzenie Freuda, że zdrowie psychiczne to zdolność by pracować, kochać i bawić się.
Jak rozpoznać chorobę psychiczną?
Jedynie lekarz, na podstawie wnikliwego i rozbudowanego wywiadu, może rozpoznać chorobę psychiczną. I właśnie do psychiatry należy skierować swoje kroki, jeśli odnosimy wrażenie, że coś niedobrego „dzieje się w naszej głowie” lub gdy dostrzegamy takie problemy u naszych bliskich. Pamiętaj, że do lekarza psychiatry nie jest konieczne skierowanie! Taka wizyta jest dowodem zdolności do przełamania własnych obaw, a nie, jak się powszechnie uważa, dowodem braku wewnętrznej siły.
Przyczyny chorób psychicznych
Podstawowy model powstawania chorób zakłada pewną predyspozycję (genetyczną) połączoną z oddziaływaniem zewnętrznym (stres, trauma). Przez predyspozycję genetyczną nie należy rozumieć pojedynczego genu choroby psychicznej, gdyż coś takiego nie istnieje. Istnieją złożone oddziaływania pomiędzy wieloma genami (np. dla schizofrenii wykazano przeszło 150, co pewnie nie wyczerpuje pełnej listy). Ryzyko niektórych chorób istotnie wzrasta pomiędzy rodzeństwem i u potomków osób chorych (np. w chorobie afektywnej dwubiegunowej).
Zapamiętaj: Podstawowy model powstawania chorób zakłada pewną predyspozycję (genetyczną) połączoną z oddziaływaniem zewnętrznym (stres, trauma).
Oddziaływania środowiskowe obejmują dużą ilość czynników stresowych, złe nawyki i szkodliwe przekonania. Wymienić należy też zaburzenia więzi i relacji z bliskimi, w tym z rodzicami w trakcie rozwoju osobistego. Obecnie podkreśla się także wpływ czynników działających prenatalnie, czyli jeszcze przed narodzinami. Należą do nich stężenie hormonów, choroby czy styl życia matki. Istotnym czynnikiem wyzwalającym może być nadużywanie alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych. Lecz wiele chorób rozwija się bez uchwytnego powodu.
Najcięższe choroby psychiczne
Nie ma czegoś takiego jak najcięższa choroba psychiczna. Wszystko zależy od jej przebiegu u danego pacjenta. Z jednej strony schizofrenia może powodować znaczne problemy w funkcjonowaniu, a zaawansowana demencja całkowicie uniemożliwia niezależne życie. Jednakże to depresja jest najbardziej zabójczą z chorób psychicznych. 40 – 80% osób z depresją ma myśli samobójcze. 20 – 60% podejmuje próby samobójcze. U 15% są skuteczne.
Stres a choroby psychiczne
Stres jest odpowiedzią naszego organizmu na pewne sytuacje. Ma nas mobilizować do działania, walki lub ucieczki. Ograniczony w czasie i o lekkim lub umiarkowanym natężeniu ma bardzo pozytywny wpływ na naszą aktywność. Jednak przewlekły stres zaburza funkcjonowanie osi podwzgórze – przysadka – nadnercza, powodując niekontrolowane wydzielanie kortyzolu – hormonu stresu. Taki stres wyniszcza nasz organizm jest czynnikiem wyzwalającym większość chorób psychicznych. Jedna z ważniejszych teorii wyjaśniających powstawanie depresji skupia się na przewlekłym stresie i zaburzeniach wydzielania kortyzolu.
Ponadto skrajny stres może rozwinąć się w PTSD (zespół stresu pourazowego), występujący u ofiar katastrof, wojen czy przemocy seksualnej. Innym, bardzo częstym problemem powiązanym z wydarzeniem stresowym są zaburzenia adaptacyjne.
Jak leczyć choroby psychiczne?
Oddziaływania terapeutyczne możemy podzielić na biologiczne oraz psychologiczne. Wśród tych pierwszych najważniejsze jest leczenie farmakologiczne (pastylki, zastrzyki itd.). Wbrew powszechnemu przekonaniu większość leków nie uzależnia (poza m.in. benzodiazepinami!) i ma wysoki profil bezpieczeństwa. Jest podstawą leczenia wielu chorób, a np. w schizofrenii regularne przyjmowanie lekarstw zgodnie z zaleceniami lekarza jest jednym z najważniejszych czynników, od których zależy rokowanie choroby.
Czy wiesz że: zgodnie z danymi WHO (Światowej Organizacji Zdrowia) 20% dzieci i nastolatków cierpi z powodu choroby psychicznej? Depresja jest drugą co do częstości przyczyną niepełnosprawności. Choroba ta dotyka 264 miliony ludzi na całym świecie. 800 000 osób rocznie odbiera sobie życie. Średnio 1 osoba co 40 sekund. Samobójstwo jest 2. najczęstszą przyczyną zgonu w wieku 15 – 29 lat.
Ponadto w psychiatrii coraz chętniej wraca się do stosowania elektrowstrząsów, które są wyjątkowo skuteczną i bezpieczną metodą leczenia np. lekoopornej depresji. Pamiętajmy, że pacjent do zabiegu jest znieczulony i ma zwiotczone mięśnie – w związku z tym natężenie prądu nie powoduje filmowych skurczów i drgawek! Najnowszym technologicznie rozwiązaniem jest głęboka, bądź przezczaszkowa stymulacja mózgu. Oddziaływania psychologiczne to psychoterapia (najczęściej psychodynamiczna, behawioralno – poznawcza oraz systemowa). Psychoterapia może być grupowa, bądź indywidualna. Innym ważnym oddziaływaniem jest psychoedukacja, która polega na objaśnianiu choremu i bliskim istoty choroby i sposobów radzenia sobie z nią.
Choroba psychiczna to stan przekraczający normę zdrowia psychicznego. Różni się od naturalnych reakcji i nie – patologicznych doświadczeń m.in. intensywnością, czasem trwania (przewlekłością), częstotliwością występowania. Chorobie psychicznej towarzyszy cierpienie i zaburzenie codziennego funkcjonowania. Istnieje wiele możliwości terapeutycznych, a pierwszym krokiem uzyskania pomocy jest zgłoszenie się do odpowiedniego specjalisty.