Każde dziecko rodzi się bezbronne, przez co jest uzależnione od swoich opiekunów. Nawet jeśli z czasem zyskuje ono na samodzielności i jest w stanie lepiej radzić sobie w otaczającej go rzeczywistości, wciąż potrzebuje ono opieki oraz wsparcia rodzica. Niestety, zdarza się, że dochodzi do odwrócenia tych ról – to dziecko troszczy się o rodzica, a także zaspokaja jego potrzeby. Zjawisko to nazywane jest w psychologii parentyfikacją. Na czym dokładnie polega i jak mu przeciwdziałać?
Czym jest parentyfikacja?
Parentyfikacja oznacza zmianę ról między rodzicem a dzieckiem. Inaczej mówiąc, to rodzic szuka emocjonalnego lub praktycznego wsparcia, zamiast dostarczać go dziecku. Aby zaspokoić potrzeby rodzica, dziecko jest zmuszone wziąć na siebie zobowiązania, na które nie jest gotowe. W efekcie dochodzi do zakłócenia naturalnego procesu dojrzewania, co negatywnie odbija się na zdrowiu psychicznym i fizycznym dziecka.
Wyróżnia się dwa rodzaje parentyfikacji:
- instrumentalną – dotyczy przejęcia odpowiedzialności za egzystencję rodziny, np. sprzątanie, opieka nad rodzeństwem, gotowanie posiłków, dokonywanie opłat,
- emocjonalną – dotyczy wejścia w rolę powiernika, opiekuna czy pocieszyciela rodzica, zdarza się także, że dziecko staje się rozjemcą w konfliktach między rodzicami.
Przykłady parentyfikacji
Parentyfikacja może przejawiać się na różny sposób. Jej przykłady to:
- matka zwierza się córce ze swoich problemów w pracy i w związku, oczekując od niej zrozumienia oraz wsparcia,
- rodzic często jest w stanie upojenia alkoholowego, a dziecko po nim sprząta, gotuje mu obiady i robi zakupy,
- najstarsze dziecko opiekuje się rodzeństwem, gotuje im posiłki, odprowadza do szkoły i przedszkola, pomaga w odrabianiu zadań domowych,
- rodzic jest przewlekle chory, a dziecko podaje mu lekarstwa, przynosi posiłki do łóżka, pomaga w rehabilitacji, kontaktuje się z lekarzem,
- rodzic cierpi na zaburzenia psychiczne, a dziecko pociesza go, towarzyszy mu w chwilach płaczu i gorszego samopoczucia.
Jak parentyfikacja wpływa na dzieci?
Parentyfikacja sprawia, że dziecko zostaje pozbawione dzieciństwa. Na jego barkach spoczywa ogromna odpowiedzialność, przez co traci ono zdolność do spontanicznych zachowań i zabawy, często ma problem z odczuwaniem przyjemności. W ten sposób zostaje zaburzony jego rozwój. Dziecko tłumi swoje uczucia, stara się być uległe i pomocne rodzicowi, dzięki czemu może zasłużyć na jego uwagę oraz miłość. Jest ono zbyt dojrzałe jak na swój wiek, przez co nierzadko miewa problemy w relacjach z rówieśnikami. To z kolei sprawia, że może pojawić się u niego tendencja do izolowania się.
Zapamiętaj: Parentyfikacja sprawia, że dziecko musi mierzyć się z wieloma trudnościami, także w życiu dorosłym.
Parentyfikacja prowadzi do tego, że dziecko czuje się zjednoczone z rodzicem, a zarazem przytłoczone więzią z nim. Wszelkie próby separacji z opiekunem są dla niego bardzo trudne. Jeśli dziecku w końcu uda się odłączyć od rodzica, czuje ono ogromne poczucie winy. Na przestrzeni lat dziecko zaczyna się utożsamiać z rolą opiekuna, robi rzeczy, które są zgodne z oczekiwaniami innych, stając się przez to bardziej narażone na nadużycia i przemoc. Tworzy ono rodzaj fałszywego „ja”, które jest akceptowane przez innych, podczas gdy prawdziwe „ja” zostaje stłumione, a wraz z nim możliwość bycia autentycznym, a co za tym idzie, szczęśliwym. Parentyfikacja powoduje także, że dziecko czuje się odpowiedzialne za rzeczy, na które nie ma wpływu.
Jakie są skutki parentyfikacji?
Parentyfikacja sprawia, że dziecko musi mierzyć się z wieloma trudnościami, także w życiu dorosłym. Jej skutki to najczęściej:
- niezaspokojone potrzeby miłości, uznania, bliskości,
- niskie poczucie własnej wartości i wiele kompleksów,
- trudności w dbaniu o własne granice i brak asertywności,
- trudność w określeniu, kim się jest, co się czuje i czego się pragnie,
- unikanie bliskości, problemy w relacjach,
- wchodzenie w relacje z nieradzącymi sobie osobami, które potrzebują opieki,
- częste poczucie winy,
- problemy emocjonalne, podatność na choroby psychosomatyczne czy zaburzenia seksualne,
- sabotowanie własnych działań, uzależnianie się od opinii innych.
Przeciwdziałanie parentyfikacji
Aby przeciwdziałać parentyfikacji, należy postawić przede wszystkim na edukację rodziców. Ważną rolę pełnić mogą w tym procesie psycholodzy, pedagodzy, nauczyciele oraz wychowawcy. Są oni również w stanie rozpoznawać i diagnozować u swoich podopiecznych zjawisko parentyfikacji, co pozwala wdrożyć środki zapobiegawcze jej rozwojowi.
Czy wiesz że: badania pokazują, że parentyfikacji częściej doświadczają jedynacy oraz dzieci obu płci urodzone jako pierwsze?
Rodzice, którzy z jakichś względów mają tendencję do traktowania dziecka jako partnera i opiekuna, powinni udać się na psychoterapię. Pozwoli ona uświadomić sobie im, jak bardzo niebezpieczna dla ich dziecka jest parentyfikacja. Pomoże ona także zmierzyć się z problemami, wziąć odpowiedzialność za własne życie oraz znaleźć inne źródła wsparcia. To ważne, aby każdy rodzic pamiętał, że to dziecko potrzebuje jego troski i opieki. Ma ono prawo rozwijać się i dojrzewać z daleka od problemów ludzi dorosłych jak kłopoty finansowe czy małżeńskie sprzeczki, nie powinno ono także myśleć o kwestiach bytowych jak gotowanie obiadów czy płacenie podatków. Oczywiście, należy uczyć dziecko obowiązków, ale nie można się nim wyręczać. W razie jakichkolwiek problemów warto poprosić o pomoc bliskich lub udać się do specjalisty.
Parentyfikacja to zjawisko odwrócenia ról w rodzinie. Dziecko może stać się powiernikiem rodzica lub wypełniać codzienne obowiązki, które zapewniają rodzinie byt. Płaci ono jednak za to dużą cenę, nie tylko w dzieciństwie, ale również w życiu dorosłym.