Podwzgórze sprawuje nadrzędną kontrolę nad układem wydzielania wewnętrznego w naszym organizmie. Reguluje pracę przysadki poprzez wydzielanie liberyn i statyn. Liberyny pobudzają wydzielanie hormonów przez przysadkę, statyny zaś – hamują. W podwzgórzu znajdują się ważne ośrodki, które odpowiadają za pragnienie, uczucie głodu i sytości, a także za termoregulację, sen oraz czuwanie. Podwzgórze odpowiada także za wydzielanie hormonów: wazopresyny i oksytocyny. Główną funkcją wazopresyny jest zagęszczanie moczu, zaś oksytocyna powoduje skurcze mięśni macicy podczas porodu i uczestniczy w prawidłowym przebiegu wydzielania mleka podczas laktacji. Liczne funkcje podwzgórza sprawiają, że jest to gruczoł kluczowy w utrzymaniu równowagi hormonalnej w naszym organizmie.
Czym jest podwzgórzyca?
Podwzgórzyca to zespół objawów klinicznych wynikający z uszkodzenia podwzgórza i zaburzenia jego funkcjonowania. Objawy tego schorzenia mogą dotyczyć wielu narządów i układów, ponieważ podwzgórze wpływa na wydzielanie hormonów przez przysadkę mózgową, która zaś steruje gruczołami obwodowymi, takimi jak jajniki, jądra, tarczyca, czy nadnercza. Przyczyny schorzenia mogą być również bardzo różnorodne, co sprawia, że diagnostyka choroby jest trudna i wymaga dużej wiedzy i doświadczenia lekarza.
Podwzgórzyca – objawy
Objawy choroby zależą przede wszystkim od miejsca i czynności hormonalnej tej części podwzgórza, która została dotknięta uszkodzeniem. Jeśli doszło do uszkodzenia komórek odpowiedzialnych za wydzielanie wazopresyny, to będziemy mieć do czynienia z objawami moczówki prostej. Moczówka prosta wynika z niedoboru hormonu wazopresyny. Obniżony poziom wazopresyny wiąże się z obniżoną zdolnością do zagęszczania moczu. W przebiegu choroby pojawiają się następujące objawy:
- wielomocz (poliuria) – czyli oddawanie dużej ilości rozcieńczonego moczu – nawet do 4 litrów na dobę;
- polidypsja – czyli nadmierne pragnienie;
- kilkukrotne oddawanie moczu w nocy.
Czy wiesz że: wazopresyna i oksytocyna magazynowane są w tylnym płacie przysadki mózgowej?
Na skutek zaburzenia funkcji ośrodka pragnienia i sytości możemy mieć do czynienia z nadmiernym spożywaniem płynów oraz pożywienia, co w konsekwencji może doprowadzić do rozwoju otyłości. Może także dojść do zaburzenia odczuwania pragnienia i groźnego dla organizmu odwodnienia. Konsekwencją utraty funkcji ośrodka termoregulacji, w organizmie pacjenta mogą pojawić się problemy z utrzymaniem prawidłowej temperatury ciała. Zaburzony może być także rytm snu i czuwania i może dojść do pojawienia nadmiernej, patologicznej senności.
Powzgórzyca może także objawiać się zaburzeniami funkcjonowania układu płciowego. Podwzgórze wydzielając gonadoliberynę, pobudza tym samym przedni płat przysadki do uwalniania hormonów stymulujących jajniki i jądra (te hormony to FSH i LH). Niedobór gonadoliberyny spowodowany chorobami podwzgórza może prowadzić do pojawienia się objawów takich, jak:
- zaburzenia miesiączkowania, brak miesiączki;
- zaburzenia płodności;
- krwawienia okołomiesiączkowe;
- zmniejszone libido.
Podwzgórze wydziela także dopaminę, która hamuje wytwarzanie prolaktyny przez przysadkę. Uszkodzenie podwzgórza i niedobór dopaminy, prowadzi do podwyższonego poziomu prolaktyny w organizmie – czyli hiperprolaktynemii, a jej objawy to między innymi:
- zaburzenia miesiączkowania;
- mlekotok – czyli wyciek mleka z brodawki sutkowej, niezwiązany z ciążą;
- niepłodność.
U mężczyzn z hiperprolaktynemią mogą pojawić się:
- zaburzenia erekcji;
- ginekomastia – czyli powiększenie gruczołu sutkowego;
- zmniejszenie masy tkanki mięśniowej;
- zaburzenia płodności.
Warto mieć także świadomość, że nieprawidłowa czynność podwzgórza może skutkować niedoczynnością przysadki, a co za tym idzie – niedoczynnością gruczołów obwodowych, czyli tarczycy, jajników, jąder, a także nadnerczy.
Podwzgórzyca – przyczyny
Przyczyną schorzenia jest zaburzenie funkcjonowania podwzgórza, spowodowane jego uszkodzeniem. Utrata funkcji regulacyjnych tego gruczołu może być wiązana z takimi sytuacjami, jak:
- Guz podwzgórza – nowotwory podwzgórza są w 50% przyczyną jego uszkodzenia.
Najczęstszym nowotworem podwzgórza jest czaszkogardlak, który typowo charakteryzuje się powolnym wzrostem. Wywodzi się z nabłonka i stanowi on około 1-3% wszystkich guzów wewnątrzczaszkowych u dorosłych. - Uraz głowy.
- Uszkodzenie podwzgórza podczas operacji neurochirurgicznej lub uszkodzenie na skutek radioterapii nowotworów ośrodkowego układu nerwowego.
- Zapalenia podwzgórza – na przykład w przebiegu sarkoidozy – choroby ogólnoustrojowej, której istotą jest tworzenie się ziarniniaków (małych guzków zapalnych) w różnych narządach.
- Zaburzenia naczyniowe – na przykład krwotok do guza zlokalizowanego w podwzgórzu.
Uszkodzenie podwzgórza może mieć także przyczyny genetyczne. Przykładem jest zespół Kallmana, w przebiegu którego mamy do czynienia z niedoborem gonadoliberyny, prowadzącym do niewydolności jajników i jąder. Objawom nieprawidłowego rozwoju i funkcjonowania układu płciowego, towarzyszy charakterystyczny wrodzony brak węchu.
Drugim zespołem, w którym mamy do czynienia z uszkodzeniem podwzgórza jest zespół Pradera-Williego. Do objawów tego zespołu należy między innymi:
- wzmożony apetyt;
- otyłość;
- niedorozwój umysłowy;
- obecność małych rąk i stóp;
- hipogonadyzm (dysfunkcja gonad) objawiający się między innymi małym prąciem.
Podwzgórzyca – leczenie
Leczenie zależy przede wszystkim od przyczyny choroby. W przypadku czaszkogardlaka leczenie polega na zabiegu neurochirurgicznym. Konieczne może być także radioterapia. Skuteczność leczenia w przypadku czaszkogardlaków podwzgórza ocenia się na 80-90%.
Zapamiętaj: Podwzgórzyca to zespół objawów klinicznych wynikający z uszkodzenia podwzgórza i zaburzenia jego funkcjonowania.
Moczówka prosta poddaje się leczeniu przy pomocy desmopresyny, która jest analogiem wazopresyny. Desmopresynę można podawać donosowo, dożylnie, domięśniowo, a także podskórnie. Ważne jest także wyrównanie zaburzeń elektrolitowych. W leczeniu hiperprolaktynemii można zastosować leki normalizujące stężenie prolaktyny takie, jak: bromokryptyna, kabergolina, czy chinagolid. W przypadku trwałych niedoborów hormonalnych stosuje się leczenie substytucyjne.
Podsumowując, podwzgórze wpływa na funkcjonowanie całego organizmu, dlatego nie warto bagatelizować niepokojących objawów świadczących o jego dysfunkcji. Mnogość funkcji, jaką pełni podwzgórze może znacznie utrudniać diagnostykę podwzgórzycy. Znalezienie przyczyny uszkodzenia podwzgórza i leczenie niedoborów hormonalnych znacznie poprawia jakość życia pacjentów dotkniętych chorobą.