Słowo wojna wzbudza najczęściej skojarzenia związane z konfliktem zbrojnym. Jest to jednak pojęcie znacznie szersze. Wojna może mieć także charakter informacyjny i psychologiczny. Działania propagandowe często są równoległe do działań zbrojnych, choć mogą występować również bez nich. Czym jest wojna psychologiczna i jakie ma skutki?
Czym jest wojna psychologiczna?
Wojna psychologiczna to zespół zabiegów mający na celu wywarcie wpływu na społeczeństwo oraz zmianę opinii lub stanu umysłu przeciwnika. Techniki polegają na grożeniu, wywieraniu presji, prowadzeniu dywersji ideologicznej. Wojna psychologiczna ma trzy poziomy:
- strategiczny, który jest realizowany w czasie wojny, jak i pokoju przez rządy oraz dowództwa wojskowe, często w ramach sojuszy,
- taktyczny, który dotyczy działań zbrojnych na poziomie pola walki,
- działań konsolidujących, które są skierowane do ludności cywilnej na okupowanym lub sojuszniczym terenie.
Czy wiesz że: w III Rzeszy działało Ministerstwo Propagandy i Oświecenia Publicznego, które odpowiadało za działania dezinformacyjno-propagandowe?
Zjawisko wojny psychologicznej nie jest niczym nowym. Dowody na jej istnienie da się znaleźć już w starożytności. Za przykład posłużyć może bitwa pod Pelezjum w 525 r.p.n.e. Persowie wtargnęli na terytorium Egiptu, posiadając na tarczach namalowane koty oraz inne święte dla Egipcjan zwierzęta. Miało to prowadzić do osłabienia ducha walki przeciwnika, dla którego trudność stanowiło atakowanie czczonych symboli. Obecnie wymienić można najróżniejsze przejawy wojny psychologicznej od przekazów medialnych do działań terrorystycznych czy szantażowania użyciem broni chemicznej. Typowe są tzw. działania pod fałszywą flagą, które mają stwarzać wrażenie, że pewna grupa jest rzekomo odpowiedzialna za określone czyny, co ma ją zdyskredytować lub ośmieszyć.
Cele wojny psychologicznej
Działania prowadzone w ramach wojny psychologicznej mogą być adresowane do przeciwnika, jak i własnego społeczeństwa. W przypadku oddziaływań ofensywnych celami są:
- zastraszanie i demoralizowanie wroga,
- skłanianie żołnierzy do poddania się lub przejścia na stronę przeciwnika,
- destabilizowanie sytuacji we wrogim państwie,
- podważanie społecznego poparcia dla danego ustroju lub ośrodków władz,
- podsycanie konfliktów społecznych,
- zmiana układu wewnętrznych sił politycznych,
- przyjęcie nowego systemu wartości.
Działania psychologiczne ukierunkowane na własne społeczeństwo ma na celu:
- zabezpieczanie społeczeństwa przed oddziaływaniem psychologicznym ze strony wroga,
- uzyskanie i utrzymanie poparcia dla własnej polityki,
- budowanie pożądanej narracji zdarzeń,
- mobilizowanie żołnierzy do walki.
Skutki wojny psychologicznej
Pokłosiem wojen psychologicznych mogą być rozmaite wydarzenia. W ich wyniku może dojść do wybuchu konfliktów na tle religijnym, etnicznym lub politycznym. Prowadzone działania mogą znacząco wpływać na ustrój czy stan danego państwo. Często skutkują one pojawieniem się teorii spiskowych czy fałszywych informacji, które mają duży wpływ na odbiorców i sprawiają, że budują oni wokół danej sytuacji konkretną narrację. Bywa, że przeciwnik pokazywany jest w negatywnym świetle, co służy jego dehumanizacji i stanowi usprawiedliwienie dla przemocy. Wojna psychologiczna może mobilizować żołnierzy do walki i sprawiać, że są oni gotowi na wiele poświęceń, w tym oddanie życie. Zarazem może ona powodować, że przeciwnik czuje się zastraszony i zaszantażowany. W takich okolicznościach żołnierze mogą tracić motywację do walki, a społeczeństwo ulegać propagandzie. Prowadzone działania psychologiczne często mają budzić przerażenie, strach czy lęk, co odbija się na psychice żołnierzy, jak i cywili.
Rodzaje wojny psychologicznej
Według Daniela Lernera istnieją trzy rodzaje operacji w wojnie psychologicznej:
1. Biała – oznacza działania propagandowe, które nie ukrywają źródła informacji, cechują się one stronniczością, pomijaniem niewygodnych faktów i podawaniem jednostronnej argumentacji, m.in. za sprawą mediów, państwowych agencji informacyjnych, wydarzeń o charakterze kulturowym i naukowym.
2. Szara – pośredniczy między białą a czarną propagandą, źródło podawanych informacji nie jest zidentyfikowane.
3. Czarna – działania propagandowe są przypisywane źródłu, które nie jest za nie odpowiedzialne. Mają one za zadanie oczernianie i zawstydzanie przeciwnika, przejawiają się m.in. przez fabrykowanie dowodów, prowokacje (np. dewastacja pomników), inspirowanie demonstracji i zamieszek, przekupywanie oraz szantażowanie polityków, skrytobójstwo, a nawet terroryzm.
Zapamiętaj: Wojna psychologiczna to zjawisko znane już od starożytności. Mogą jej towarzyszyć działania zbrojne, ale też nie muszą. W dzisiejszych czasach jak nigdy wcześniej narażeni jesteśmy na dezinformację za sprawą mediów i serwisów społecznościowych, które ułatwiają rozprzestrzenianie się niesprawdzonych informacji.