Mruganie oczami, chrząkanie, wzruszenie ramionami… Co łączy te wszystkie zachowania? Każde z nich może występować w charakterze tiku. Tego typu objawy najczęściej pojawiają się w dzieciństwie, mogą być przejściowe lub trwałe. Ich występowanie wpływa na samopoczucie doświadczających ich osób, zwłaszcza jeśli chodzi o kwestie społeczne. Niestety, przyczyny powstawania tików nie zostały dokładnie określone. Mimo to, można je leczyć, w wielu przypadkach z dobrym rezultatem.
Co to są tiki?
Tiki to na ogół krótkie, mimowolne, często gwałtowne ruchy określonej części ciała. Najczęściej są nimi mięśnie twarzy, ramion oraz kończyn górnych. Tiki mogą mieć także charakter gestu lub wokalizacji. Zdarza się, że wywołują one określone doznania somatyczne jak swędzenie, mrowienie czy poczucie gorąca zlokalizowane w konkretnej części ciała. Tiki mają różną intensywność, w zależności od konkretnego przypadku. Mogą być pojedyncze lub występować według określonego wzorca. Problem ten dotyczy najczęściej dzieci i młodzieży. Co ciekawe, tiki nasilają się w trakcie doznawania silnych (niekoniecznie negatywnych) emocji, jak np. złość, podekscytowanie, radość i zniecierpliwienie.
Objawy tików
Tiki na ogół pojawiają się w dzieciństwie i okresie dojrzewania. Bywa, że ustępują z czasem, choć w niektórych przypadkach dochodzi do ich utrwalenia. Tiki najczęściej objawiają się nagłymi i szybkimi skurczami mięśni, np. mruganie oczami, unoszenie brwi, wystawianie języka, wzruszenie ramionami. Mogą przejawiać się one także wydawaniem określonych dźwięków, jak pociąganie nosem, chrząknięcie, mruczenie, szczeknięcie. Zdarza się, że osoba wypowiada sylaby albo słowa i całe zdania. Pojawienie się tiku poprzedzają różne objawy czuciowe, jak swędzenie, mrowienie czy drętwienie skóry, uczucie gorąca lub ucisku. Pacjenci często opisują, że towarzyszy im napięcie, które w wyniku określonego ruchu, dźwięku czy gestu zostaje rozładowane.
Przyczyny tików
Powstawanie tików nie zostało do końca wyjaśnione. Z pewnością należy myśleć o kombinacji wielu czynników niż jednej, specyficznej przyczynie. Przez długi czas kładziono nacisk na czynniki natury psychicznej, np. przewlekły stres, zaburzenia lękowe i obsesyjno-kompulsyjne czy przebyte traumy. Obecnie akcentuje się znaczenie czynników o naturze organicznej. Tiki wiążą się z nieprawidłową czynnością układu pozapiramidowego, który odpowiada za napięcie mięśni i kieruje ruchami zautomatyzowanymi. Zdarza się, że tiki są wynikiem schorzenia neurologicznego (zespół Tourette’a). Zwraca się również uwagę na niewłaściwa dietę: niedobór magnezu oraz witaminy B6.
Zapamiętaj: Leczenie tików zależy od ich rodzaju, częstotliwości występowania, diagnozy, stanu psychicznego pacjenta.
Rodzaje tików
Tiki to objawy, które cechują się dużą różnorodnością. Przede wszystkim wyodrębnia się tiki motoryczne (ruchowe) oraz tiki głosowe (wokalne). Poza tym, można podzielić je na tiki proste, czyli ruchy wywołane skurczem jednego mięśnia (np. marszczenie czoła, otwarcie ust) i dźwięki nieartykułowane (np. gwizdanie, pociąganie nosem) oraz tiki złożone, które angażują wiele grup mięśniowych (np. kopanie, kucanie), a na poziomie wokalnym mogą przejawiać się powtarzaniem sylab, słów, a nawet zdań. Tiki można także rozróżnić pod kątem częstotliwości ich występowania. Jedne mają charakter trwały, inne przemijający, a jeszcze inne nieokreślony.
Jak leczyć tiki?
Leczenie tików zależy od ich rodzaju, częstotliwości występowania, diagnozy, stanu psychicznego pacjenta. Najczęściej zalecana jest terapia behawioralna, dzięki której można nauczyć się kontroli nad mimowolnymi ruchami i wokalizacjami. Bardzo ważne jest, aby zacząć rozpoznawać czynniki natury psychologicznej, które nasilają objawy. W czasie terapii nacisk kładzie się także na budowanie odporności na stres. Oprócz tego, często stosowana jest farmakoterapia, która ma działanie objawowe i poprawia codzienne funkcjonowanie pacjenta. Najczęściej przepisywane są neuroleptyki (przede wszystkim haloperidol). W niektórych przypadkach stosuje się toksynę botuliową (botoks), która czasowo blokuje aktywność określonych mięśni. Zaleca się zmianę stylu życia. Istnieje wiele czynników, które zmniejszają nasilenie objawów, m.in. sen, zdrowa dieta, wysiłek fizyczny.
Czy wiesz że: tiki na ogół osiągają apogeum między 10 i 11 rokiem życia?
Tiki u dzieci
Szacuje się, że częstotliwość występowania tików u dzieci w wieku szkolnym wynosi od 0,1% do 24%. Problem ten częściej dotyka chłopców. Większość tików na charakter przejściowy i łagodny. Zdarza się, że dziecko nie jest nawet ich świadome. Nie warto wówczas zwracać na nie zbyt dużej uwagi. Zamiast tego, dobrze jest uczyć dziecko, jak wyrażać swoje emocje, rozmawiać z nim, dawać poczucie bezpieczeństwa. Bardziej gwałtowne ruchy czy wokalizacje będą przykuwać uwagę otoczenia, co może wiązać się z nieprzyjemnymi komentarzami czy zachowaniami ze strony rówieśników. Wówczas należy przede wszystkim okazać dziecku wsparcie. Tiki u dzieci często mają podłoże emocjonalne i wiążą się ze stresującymi sytuacjami, dlatego mogą ustąpić po jakimś czasie. Jeśli jednak tiki utrzymują się lub nasilają, konieczna jest konsultacja z psychologiem dziecięcym i neurologiem.
Tiki mogą mieć różną formę. Osoby, które doświadczają ich w dorosłości, często odczuwają wstyd i są bardziej wycofane społecznie. Okazuje się jednak, że w wielu przypadkach można tiki skutecznie leczyć. Istnieje także możliwość ich kontroli, a zmiana stylu życia może zmniejszyć znacząco ich natężenie.