Kolor oczu to cecha dziedziczna – zapisana w genach (w materiale DNA) naszego organizmu. Od każdego z rodziców dziecko dostaje różne geny, których “mieszanka” powoduje, że posiada ono cechy wyglądu od obojga z nich. Na czym polega mechanizm dziedziczenia koloru oczu? Czy zmiana koloru oczu u niemowląt to norma?
Dziedziczenie koloru oczu u człowieka
Żeby zrozumieć sposób dziedziczenia, należy rozumieć czym jest gen. Gen jest to fragment materiału genetycznego (materiału DNA), w którym zakodowana jest informacja na temat wyglądu lub budowy określonej części ciała danego osobnika. Dana cecha (budowa/wygląd części ciała) może być zakodowana przez jeden gen, ale może też zależeć od wielu różnych genów, które mogą być dziedziczone razem lub niezależnie od siebie.
Zapamiętaj: Heterochromia to zaburzenie genetyczne, które objawia się różnobarwnością tęczówek.
Do niedawna uważano, że kolor oczu dziedziczony jest w prosty sposób tak zwanym dziedziczeniem Mendlowskim. Ten model dziedziczenia polega na tym, że dziecko od każdego z rodziców dziedziczy po jednym wariancie danej cechy – w tym przypadku jest to zakodowany kolor oczu (np. oczy brązowe lub niebieskie). Niektóre z dziedziczonych cech mają charakter dominujący, a inne recesywne – oznacza to, że w przypadku obecności genu kodującego cechę dominującą oraz recesywną, u dziecka ujawni się w wyglądzie jedynie cecha dominująca. Dzieje się tak między innymi w przypadku oczu brązowych, które są cechą dominującą nad oczami niebieskimi (które są cechą recesywną).
Osoba, która ma oczy brązowe może posiadać geny kodujące oczy brązowe, ale także może u niej występować gen kodujący oczy niebieskie – cecha ta jednak nie ujawni się u tej osoby, ponieważ “tłumi ją” gen, który warunkuje oczy brązowe. Odmienna sytuacja jest w przypadku oczu niebieskich – osoba o takim kolorze oczu musi posiadać jedynie geny warunkujące niebieski kolor tęczówek, ponieważ obecność genu na oczy brązowe sprawiłaby, że to ten kolor ujawniłby się w kolorze jej oczu. Ostatnie badania dowodzą jednak, że dziedziczenie koloru oczu zależy od wielu różnych genów. Podstawowymi kodowanymi w tych genach barwami są oczy:
- brązowe,
- zielone,
- niebieskie.
W zależności od obecności lub braku niektórych genów barwa oczu może być jedną z wyżej wymienionych, lub przyjmować kolor mieszany – przykładem koloru mieszanego są kolor piwny, który pochodzi od zmieszanej barwy brązowej i zielonej, oraz kolor szary, który pochodzi od barwy niebieskiej i zielonej. Nie można więc przewidzieć lub wykluczyć danego koloru oczu u dziecka znając jedynie barwę tęczówek jego rodziców – osoba z danym kolorem oczu może posiadać geny kodujące inną ich barwę, która nie ujawniła się u niej, ale może ujawnić się u jej potomstwa.
Kolor oczu niemowlaka
Za kolor oczu odpowiedzialny jest ten sam barwnik, który znajduje się w skórze i włosach – melanina. Jest to białko, którego rolą jest ochrona tkanki przed szkodliwym promieniowaniem UV (promieniowaniem ultrafioletowym emitowanym w dużej mierze przez słońce). Od barwy tęczówki zależy nagromadzenie melaniny w zrębie tęczówki – osoby o kolorze oczu brązowym posiadają większe nagromadzenie melaniny w komórkach, niż osoby o oczach niebieskich (różnica ta sięga nawet 40%).
Czy wiesz że: brązowy kolor oczu jest najbardziej rozpowszechniony na świecie - posiada go nawet 90% światowej populacji? Kolejnymi w proporcji rozpowszechnienia są kolor zielony (7%) oraz kolor szary (2%). Za najrzadszy uważa się niebieski kolor oczu - posiada go zaledwie około 1% populacji.
U niemowląt często spotyka się niebieski lub szary kolor oczu. Dzieje się tak, ponieważ u dzieci występuje inne nagromadzenie melaniny w zrębie tęczówki. Ilość melaniny zmienia się wraz z wiekiem dziecka – dzieje się tak pod wpływem różnych czynników, między innymi hormonów (substancji produkowanych przez gruczoły w organizmie, które mają wpływ na jego funkcjonowanie). Produkcja melaniny może również rozpocząć się kilka tygodni lub miesięcy po urodzeniu, co powoduje, że wraz z jej rozpoczęciem zmienia się ilość melaniny w zrębie tęczówki dziecka, a zarazem barwa jego oczu.
Kiedy zmienia się kolor oczu u niemowlaka?
Kolor oczu niemowlęcia może zmienić się w pierwszych miesiącach jego życia. Zdarzają się jednak przypadki, kiedy zmiana barwy tęczówki następuje około 3-4 roku życia. Niektóre źródła podają, że ostateczny kolor oczu dziecka ustala się najpóźniej do 6. roku życia. Jeżeli zmiany w kolorze oczu obserwuje się później, lub następuje ona szybko, może być to objaw choroby, dlatego konieczna jest wizyta u lekarza okulisty. Zazwyczaj jednak proces ten przebiega stopniowo i jest zupełnie naturalny.
O czym świadczą dwa różne kolory oczu?
Różny kolor oczu to tak zwana heterochromia. Jest to zaburzenie genetyczne, które ma jedynie efekt estetyczny. Polega na tym, że tęczówki oczu różnią się od siebie – czasem przyjmują skrajnie różne barwy, jak np. niebieski i brązowy. Heterochromią nazywamy także obecność więcej niż jednej barwy w tęczówce (także w przypadku, gdy obie tęczówki są takie same). Heterochromia może być dziedziczna, ale może wystąpić też w wyniku spontanicznej mutacji genetycznej, zaburzenia w przepisywaniu genów. Oznacza to, że może wystąpić u dziecka, którego rodzice mają jednobarwne, symetryczne tęczówki.
Kolor oczu a charakter
Nie ma badań, które dowodziłyby, że kolor oczu ma wpływ na charakter danej osoby. Charakter jest to cecha dziedziczona w pewnym stopniu od rodziców, ale w dużej mierze kształtowana przez warunki życia oraz środowisko, w którym dana osoba przebywa i była wychowywana.
Kolor oczu to unikalna cecha, która ma duży wpływ na nasz wygląd. Obecnie możliwe jest stosowanie soczewek kolorowych, aby zmienić kolor tęczówek. Barwa naszych własnych tęczówek jest uwarunkowana przez szereg różnych genów i w niektórych przypadkach jej zmiana może być spowodowana chorobą. Dlatego ważne jest obserwowanie swoich oczu i zwracanie uwagi na wszelkiego rodzaju niepokojące sygnały, a także nie zwlekanie w takim przypadku z wizytą u specjalisty.