Zespół FAS (alkoholowy zespół płodowy) – objawy, leczenie

Zespół FAS dotyczy coraz większego odsetka nowonarodzonych dzieci. Dane polskiego rządu  wskazują na obecność FAS u 1000 polskich dzieci (na 300 000 urodzeń). Jak rozpoznać go i w jaki sposób leczyć, by zapewnić jak najlepszy rozwój fizyczny i umysłowy dziecka.

Zespół FAS (alkoholowy zespół płodowy)

Zespół FAS (Fetal Alcohol Syndrome) to płodowy zespół alkoholowy objawiający się zaburzeniami umysłowymi i fizycznymi, które wynikają z negatywnego działania alkoholu w życiu płodowym. Już pod koniec XX wieku zaczęto zwracać uwagę na związek spożywania alkoholu w ciąży i konsekwencji jego spożycia pod postacią zaburzeń umysłowych i fizycznych u dzieci.

Obecne światowe statystyki są zatrważające. Podają, że na 100 urodzeń rodzi się 3–4 dzieci z zespołem FAS. Co więcej, na świecie rodzi się dziesięciokrotnie więcej dzieci z zespołem FAS niż z zespołem Downa.

Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób wpisała zespół FAS do jednostek chorobowych, gdzie jej stwierdzenie następuje po spełnieniu następujących kryteriów:

1. udokumentowane picie alkoholu przez ciężarną;
2. przed i pourodzeniowy deficyt wzrostu, wagi ciała i obwodu głowy;
3. uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego, które wyraża się jako upośledzenie funkcji fizycznych, intelektualnych i społecznych;
4. zespół fizycznych anomalii wyrażający się mniej lub bardziej widocznymi deformacjami budowy kończyn, twarzy, mięśni i wadami narządów wewnętrznych.

W przypadku braku potwierdzenia chociaż jednego kryterium, problem może pojawić się pod następującymi postaciami:

• Alkoholowy Efekt Płodowy – Fetal Alkohol Effect (FAE)
• Poalkoholowe zaburzenia układu nerwowego – Alkohol Related Neurodevelopmental Disorder (ARND)
• Uszkodzenie płodu spowodowane alkoholem – Fetal Alkohol Related Conditions (FARC)
• Wady wrodzone spowodowane alkoholem – Alkohol Related Birth Defects (ARBD).

Alkohol teratogenem?

Spożycie alkoholu przez kobiety ciężarne powoduje uszkodzenia w wielu strukturach płodu prowadząc do zaburzeń w obrębie układu nerwowego, ośrodków mózgowych oraz w konsekwencji w anatomii dziecka. Co ważne, nieznana jest dotąd dawka krytyczna, która powoduje poszczególne uszkodzenia związane ze spożytym alkoholem przez matkę. Jednak warto wspomnieć o czynnikach, które mają wpływ na stopień uszkodzenia płodu. To przede wszystkim:

• ilość i częstotliwość wypijanego alkoholu przez matkę ciężarną – im większa ilość, tym uszkodzenia nowonarodzonego dziecka mogą być bardzo rozległe;
• okres ciąży w jakim spożywany był alkohol – ważna jest świadomość, iż w I trymestrze ciąży to czas kształtowania i budowania się narządów, natomiast pozostałe to okres pracy układów organizmu.

Co się dzieję po spożyciu alkoholu przez kobietę ciężarną? W jaki sposób alkohol powoduje tak duże uszkodzenia i zaburzenia?

Otóż teratogenne działanie alkoholu polega na zaburzonej syntezie DNA oraz białek, które wchodzą w skład komórek wielu narządów i układów np. OUN. Następuje zaburzony transport aminokwasów i glukozy przez łożysko, a zwężenie naczyń krwionośnych matki i niedotlenienie płodu skutkuje hipoksją. Dodatkowo niezwykle istotny dla zespołu FAS jest stres oksydacyjny, który objawia się tym, iż produkcja wolnych rodników, którymi są produkty przemiany alkoholu przewyższa zdolności eliminacyjne komórek organizmu.

FAS – objawy

Newsletter Medovita - przydatne informacje, dostęp do nowych e-booków przed premierą.

Zapisuję się

Objawy można podzielić na dwie kategorie: zmiany anatomiczne oraz zaburzenia umysłowe.

Zmiany anatomiczne:

• w budowie ciała dotyczą przede wszystkim wyglądu twarzy.

Objawy podstawowe to: mały obwód głowy i małe szpary oczne, płaska twarz i krótki nos, brak rynienki podnosowej oraz cienka górna warga.

Objawy towarzyszące to: zmarszczka nakątna (fałd skóry przykrywający przynosowy kąt oka), mała żuchwa, zniekształcone małżowiny uszne oraz zapadnięty grzbiet nosa.

• w budowie oraz funkcjonowaniu narządów: mózg (z uwagi ma małogłowie), nerki, serce, narządy słuchu i wzroku.

Zaburzenia rozwoju i umysłu

• Problemy z gromadzeniem informacji oraz wykorzystaniu ich z poprzednimi danymi.
• Kłopoty z pamięcią, jąkanie, stany depresyjne, napady gniewu.
• Brak bądź ograniczone myślenie abstrakcyjne oraz myślenie przyczynowo-skutkowe.
• Zaburzenia rytmu biologicznego: dzień i noc.
• Problemy w ustaleniu etapów działania np. pracy w szkole.

Ważna jest jak najszybsza diagnoza, która ułatwi leczenie oraz przyspieszy proces terapetuczny z uwagi n fakt, iż osoby dorosłe z nierozpoznanym zespołem FAS  w dorosłym życiu mają problemy z niezależnością, usamodzielnieniem się, a co za tym idzie, są bardzo podatni na przemoc psychiczną, a nawet fizyczną.

Zespół FAS – leczenie

Jeszcze w czasie ciąży można starać się ograniczyć działanie alkoholu spożytego przez matkę ciężarną poprzez spożywanie antyoksydantów, które będą niwelowały działanie wolnych rodników. Ponadto pozytywne działanie przynosi picie choliny przez dziecko z zespołem FAS- badacze z Uniwersytetu w San Diego doszli do wniosku, żę picie choliny wpływa na rozwój mózgu oraz może wpływać na stopniowe niwelowanie zaburzeń spowodowanych FAS. W przypadku uszkodzeń związanych z funkcjonowaniem mózgu należy uświadomić sobie, że zaburzenia, które powstały za życia płodowego są nieodwracalne i niepostępujące, co oznacza, że nie ma możliwości przywrócenia normalnych funkcji oraz budowy mózgu. Należy pracować z dzieckiem oraz korzystać z fachowej pomocy na obozach i terapiach, które starają się uczyć dziecka odpowiednich zachowań oraz pobudzają do myślenia.  

Podsumowując, FAS to zespół, który mimo wszystko jest poważnym, narastający problemem. Ważna jest edukacja społeczeństwa na temat szkodliwego działania alkoholu spożytego przez kobiety ciężarne, a co za tym idzie wyuczenia w społeczeństwie postawy, która nie przyzwala na picie kobiet w ciąży.