Zdrowie matki oraz sposób jej odżywiania, począwszy od okresu przedkoncepcyjnego (przed zajściem w ciążę) jest ważnym czynnikiem wpływającym na rozwój płodu, a także warunkującym jego zdrowie w przyszłości. Niedożywienie kobiet planujących macierzyństwo oraz ciężarnych stwarza ryzyko nieprawidłowego przebiegu ciąży i gorszego stanu zdrowia dziecka. Zależność między odpowiednim żywieniem, a jego wpływem na rozwój płodu i jakość życia dziecka w przyszłości określa się terminem programowania żywieniowego.
Czym jest niedożywienie w ciąży?
Najczęściej do oceny masy ciała ciężarnej, wykorzystuje się wskaźnik masy ciała BMI (ang. body mass index) odzwierciedlający stan odżywienia.
BMI = waga (kg)/wzrost (m)2
Zapamiętaj: Najbardziej oczywistą przyczynę niedożywienia stanowi niski status socjoekonamiczny. Niedożywienie może wynikać również z problemów o podłożu psychicznym (brak apetytu towarzyszący depresji, bulimia, anoreksja).
Prawidłowy wskaźnik BMI kobiet przed zajściem w ciążę mieści się w przedziale 18,5 – 24,9. Przy prawidłowej masie ciała kobiety przed ciążą, optymalny przyrost w ciąży powinien wynosić 10 – 14 kg. W I trymestrze ciąży kobieta może przytyć 0,5 – 2 kg. Bywa, że kobiety chudną w tym okresie, w wyniku mdłości i wymiotów towarzyszących temu etapowi ciąży. Jednak spadek masy ciała nie powinien być większy niż 2 kg. W II i III trymestrze ciąży przyrost masy ciała powinien być szybszy i wynosić około 0,5 kg na tydzień. Niedożywienie to złożony stan kliniczny, obejmujący skutki długotrwałego niedoboru składników odżywczych, będących źródłem energii (głównie węglowodanów i tłuszczów) lub niedoboru składników jakościowych (głównie soli mineralnych, witamin i pierwiastków śladowych), biorących udział w procesach metabolicznych, istotnych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Niedożywienie może więc mieć charakter:
- ilościowy (utrata masy ciała, wychudzenie);
- jakościowy (objawy swoiste, charakterystyczne dla niedoboru poszczególnych składników).
O niedożywieniu kobiety w ciąży mówimy wtedy, gdy podaż składników odżywczych w diecie przyszłej matki jest zbyt mała i nie pokrywa zwiększonego zapotrzebowania organizmu w tym czasie. Świadczy o tym niedostateczny przyrost masy ciała ciężarnej.
Objawy niedożywienia w ciąży
Podstawowym objawem niedożywienia kobiety w ciąży jest zbyt mały przyrost masy ciała. Niedowadze w ciąży mogą towarzyszyć również:
- niedokrwistość z niedoboru żelaza (anemia);
- demineralizacja (odwapnienie) kości;
- nadciśnienie tętnicze;
- odklejanie się łożyska;
- infekcje płynu owodniowego i przedwczesne pęknięcie błon płodowych (co z kolei może nieść za sobą ryzyko przedwczesnego porodu, a nawet poronienia).
Przyczyny niedożywienia w ciąży
Najbardziej oczywistą przyczynę niedożywienia stanowi niski status socjoekonamiczny. Niedożywienie może wynikać również z problemów o podłożu psychicznym (brak apetytu towarzyszący depresji, bulimia, anoreksja). W ostatnich latach istotnym problemem stała się anoreksja ciążowa – pregoreksja (od pregnancy – ciąża i anorexia – jadłowstręt). Pojęcie to nie jest terminem klinicznym, ale znalazło zastosowanie w przestrzeni psychologii popularnej, do definiowania zaburzeń odżywiania występujących u ciężarnych, które ograniczają liczbę kalorii w diecie i wykonują intensywne ćwiczenia fizyczne. W dzisiejszym świecie wszechobecny jest kult idealnego ciała. Media lansują szczupłą sylwetkę, niekiedy nieosiągalną dla większości kobiet. W niektórych przypadkach rodzi to frustrację i spadek samooceny, wynikający z braku akceptacji własnego ciała. Ciąża jest stanem, w którym ciało kobiety podlega dynamicznym zmianom. Mogą stanowić one dla przyszłej matki obciążenie psychiczne, prowadzące do zaburzeń w zakresie zachowań zdrowotnych.
Na stan odżywienia mają także wpływ inne czynniki:
- niepowściągliwe wymioty ciężarnych;
- nadużywanie alkoholu;
- palenie tytoniu;
- stosowanie restrykcyjnych diet;
- nieodpowiednio zbilansowana dieta wegetariańska i wegańska (mogące być przyczyną niedoborów witaminy B12, witaminy D, żelaza, wapnia i nienasyconych kwasów tłuszczowych omega – 3).
Niedożywienie a płód
Niedożywienie kobiet w okresie przedkoncepcyjnym oraz ciężarnych może być przyczyną licznych powikłań i niepomyślnego zakończenia ciąży. Do wczesnych skutków niedoboru składników odżywczych należą:
- wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrastania płodu;
- poronienia;
- porody przedwczesne;
- zwiększona śmiertelność okołoporodowa.
Drugą grupę stanowią długoterminowe skutki niedożywienia ciężarnych dla organizmu dziecka:
- nadciśnienie tętnicze;
- miażdżyca;
- otyłość;
- cukrzyca typu II.
Czy wiesz że: termin “pregoreksja” pojawił się po raz pierwszy w amerykańskich mediach w 2008, na potrzeby zdefiniowania zaburzeń odżywiania u kobiet w ciąży?
Prawdopodobieństwo wystąpienia tych chorób w wieku dorosłym zależy od momentu ciąży, w którym pojawił się szkodliwy czynnik – niedobór składników odżywczych. Im wcześniejszy etap ciąży, tym większe ryzyko wystąpienia ciężkich powikłań. Dlaczego tak się dzieje? Odpowiedź na to pytanie zawiera się w koncepcji “programowania żywieniowego” zwanej także hipotezą Barkera. W ciągu pierwszych miesięcy ciąży komórki płodu podlegają wielokrotnym podziałom, przez co stają się szczególnie wrażliwe na wpływ czynników zewnętrznych (jest to tzw. krytyczny okres rozwojowy), w tym niedoboru substancji odżywczych. Barker zaobserwował związek między niektórymi chorobami wieku dorosłego, a opóźnionym wzrastaniem w życiu płodowym. Naukowiec wykazał zależność między niską masą urodzeniową noworodka, a ryzykiem wystąpienia nadciśnienia tętniczego w przyszłości. Zgodnie z hipotezą, choroby sercowo – naczyniowe oraz zespół metaboliczny (zbiór schorzeń, które współistniejąc zwiększają istotnie ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 i miażdżycy tętnic) są programowane w życiu płodowym. Szkodliwe czynniki oddziaływujące na komórki w tym okresie są w stanie przeprogramować ich metabolizm, czyli zmienić na trwałe sposób funkcjonowania. Organizm, który w okresie prenatalnym nie otrzymywał dostatecznej ilości składników odżywczych, jest zaprogramowany do odkładania tkanki tłuszczowej, co sprzyja rozwojowi otyłości oraz chorób układu krążenia.
Nie ulega wątpliwości, że właściwe odżywianie się kobiet planujących ciążę, będących w ciąży, kobiet karmiących piersią, a następnie żywienie dziecka w pierwszych latach życia jest bardzo ważną kwestią, mającą wpływ na sytuację zdrowotną społeczeństwa w aspekcie długoterminowym.