Choć życie każdego człowieka jest niepowtarzalne i wyjątkowe w swoim przebiegu, można w nim wyróżnić pewne uniwersalne etapy. W dużej mierze dotyczą one rozwoju fizycznego, ale nie tylko. Błędem jest sądzić, że człowiek dorosły już się nie rozwija. Życie wciąż stawia przed nim nowe wyzwania, związane z kwestiami społecznymi, emocjonalnymi, a także egzystencjalnymi. Jak wyglądają poszczególne etapy rozwoju człowieka?
Okres prenatalny
Okres ten jest liczony od poczęcia do narodzin. Można go podzielić na 3 trymestry. Pierwszy trymestr (od zapłodnienia do 13 tygodnia ciąży) to czas intensywnego rozwoju płodu. To właśnie w tym okresie tworzą się narządy i układy wewnętrzne, powstają nowe struktury, które w kolejnych miesiącach będą dojrzewać. W drugim trymestrze (od 14 do 26 tygodnia ciąży) następuje duży rozwój układu nerwowego, a mózg rozwija pełną liczbę neuronów. Trymestr trzeci (od 27 do 40 tygodnia ciąży) to czas, kiedy wzrasta szansa na przeżycie płodu już poza organizmem matki. Na około 2 tygodnie przed porodem dziecko przestaje rosnąć.
Na prawidłowy rozwój płodu wpływ ma wiele czynników, w tym oczywiście genetyczne. Duże znaczenie ma styl życia matki, jej sposób odżywiania, stan zdrowia, a także odczuwany stres. Istotne są również aspekty środowiskowe, np. zanieczyszczenie powietrza, które może negatywnie oddziaływać na rozwój dziecka.
Wiek niemowlęcy
Okres ten liczony jest od dnia narodzin do 12 miesiąca życia, kiedy to dziecko umie już samodzielnie utrzymać pionową postawę. Przez cały ten czas intensywnie postępuje rozwój fizyczny i psychiczny niemowlaka. Już w trzecim miesiącu życia maluszek zaczyna reagować na dźwięki, a także samemu je wydawać. Oznacza to, że jest on zdolny do wchodzenia w pierwsze interakcje społeczne. W kolejnych miesiącach dziecko staje się bardziej ruchliwe, zaczyna także więcej gaworzyć. Ważny jest szósty miesiąc życia, kiedy tworzy się tzw. “relacja z obiektem” – niemowlak przywiązuje się do jednej osoby (najczęściej jest nią mama), zaczyna obawiać się separacji z nią, jest nieufny wobec obcych. W tym czasie mogą też pojawiać się u malucha pierwsze zęby. Dziecko około 7 miesiąca staje się sprawniejsze motorycznie: umie siadać, pełzać czy podciągać się do przodu. W kolejnych tygodniach zaczyna raczkować, wzrastają jego zdolności manualne, chętnie bawi się zabawkami typu grzechotka. Pod koniec tego okresu dziecko samodzielne wstaje, a nawet może turlać piłkę. Maluch rozpoznaje członków rodziny, naśladuje ich, wchodzi w różne interakcje, umie wypowiedzieć niektóre słowa, a nawet dostosować się do prostych komend.
Wiek poniemowlęcy
Wiek poniemowlęcy trwa od 1 do 3 roku życia. W tym czasie zmniejsza się wielkość tkanki tłuszczowej, w efekcie czego sylwetka dziecka wyszczupla się, pojawia się również pełne uzębienie mleczne. Dziecko jest w stanie jeść stałe pokarmy oraz samodzielnie załatwiać swoje potrzeby fizjologiczne. Wzrasta jego aktywność motoryczna. Chód staje się stabilniejszy, dziecko zaczyna skakać, biegać czy jeździć na 3-kołowym rowerku. Również jego zdolności motoryczne są bardziej zaawansowane, umie ono m.in. posługiwać się sztućcami. Między 15 a 24 miesiącem życia dziecko umie rozpoznać się w lustrze, co staje się przejawem świadomości własnego “ja”. Jest ono też mniej zależne od rodziców, chętnie spędza czas z innymi członkami rodziny, lubi także naśladować dorosłych w ich czynnościach dnia codziennego. Pod koniec tego okresu dziecko opanowuje elementarne zasady języka i jest zdolne do prowadzenia prostych rozmów, jak i wyrażania swojego zdania. Jego uwaga jest jednak krótkotrwała i przerzutna. Zabawy dziecka stają się bardziej rozbudowane, co świadczy o rozwoju wyobraźni.
Średnie dzieciństwo
Średnie dzieciństwo to tzw. okres przedszkolny, trwa od 4 do 6 roku życia. W tym czasie ma miejsce intensywny rozwój fizyczny, a dzieci są bardzo ruchliwe, potrzebują wiele aktywności, by dać upust swojej energii. Dzięki temu, wykształca się u nich pełna precyzja i koordynacja ruchów. Również na poziomie rozwoju poznawczego wiele się dzieje. Przedszkolak potrafi myśleć analitycznie i klasyfikować przedmioty. Ma on także pojęcie świadomości obiektu. Oznacza to, że umie on tworzyć w swojej głowie umysłowe reprezentacje obiektów, nawet tych, których bezpośrednio nie postrzega. Dziecko na tym etapie jest twórcze, chętnie podejmuje się różnych zabaw i prac manualnych. Znacząco ubogaca się jego zasób słów, dzięki czemu potrafi lepiej wyrazić to, co czuje czy opisywać otaczającą rzeczywistość. Przedszkolak pozostaje w fazie egocentryzmu, skupiając się na swoich potrzebach i przeżyciach. Jego zdolność wchodzenia w interakcje i rozumienia innych osób jednak rośnie, tak samo jak kontrola nad własnymi emocjami. Dziecko na tym etapie ma wciąż problem, by odróżniać fikcję od rzeczywistości. Dominuje myślenie oparte na konkretach.
Późne dzieciństwo
Późne dzieciństwo przypada na okres między 7 a 11 rokiem życia. Zbiega się więc z rozpoczęciem nauki w szkole, na znaczeniu zyskują relacje z rówieśnikami. Dziecko buduje w sobie tożsamość ucznia, musi także przyjąć wiele zasad i norm, zobaczyć samego siebie w kontekście konkretnej grupy. Poprzez zwiększającą się ilość zajęć i lekcji, intensywnie rozwijają się zdolności związane z koncentracją i pamięcią. Rośnie spostrzegawczość, a także zdolność do analizy i syntezy. Głębsze i ważniejsze stają się relacje z rówieśnikami, panuje jednak segregacja płciowa – dziewczynki spędzają czas z innymi dziewczynkami, a chłopcy z chłopcami. Na tym etapie doskonali się struktura osobowościowa. Dziecko dalej rośnie i rozwija się fizycznie.
Wczesne dorastanie – dojrzewanie
Wczesne dojrzewanie przypada na okres między 11 a 15 rokiem życia. To, co jest najbardziej charakterystyczne dla tego etapu to zmiany zachodzące w ciele i pojawienie się silnego napięcia seksualnego. W związku z wahaniami poziomu hormonów, nastolatek może być pobudzony i mieć problem z kontrolą emocji. Pojawiają się także liczne konflikty wewnętrzne, a jednym z nich jest chęć samodzielności przeplatana z lękiem przed odpowiedzialnością. Coraz większą rolę zaczyna odgrywać grupa rówieśnicza, stąd częsta przynależność do subkultur, a nawet sięganie po używki, co może pomagać w zdobyciu akceptacji kolegów i koleżanek. Nastolatek poszukuje swojej tożsamości osobistej i płciowej, próbuje zbudować własną filozofię życia, często podważając podane mu przez rodziców czy środowisko prawdy. Jest to okres trudny, nierzadko burzliwy, w którym mogą pojawić się np. zaburzenia zachowania czy zaburzenia depresyjne i lękowe. Jednym z największych wyzwań jest zaakceptowanie siebie na nowo, w ciele, które się bardzo zmieniło.
Późne dorastanie
Późne dojrzewanie przypada na okres 16-19 roku życia. Nadal trwa intensywny proces poszukiwania własnej tożsamości. Uspokaja się układ hormonalny, nastolatek zaczyna porządkować różne kwestie w swojej głowie, zmniejsza się napięcie psychiczne. Coraz większą rolę zaczynają odgrywać procesy intelektualne. Kształtowanie obrazu własnego “ja” i swojego światopoglądu staje się więc bardziej świadome. W tym okresie wiele nastolatków przejawia idealistyczną postawę – niezgodę na niesprawiedliwość i brutalność świata, pojawia się zainteresowanie sprawami politycznymi, społecznymi, ekologicznymi. Młodzi ludzie zaczynają także snuć plany na przyszłość, zastanawiają się, jak chcą żyć, w którym kierunku powinni rozwijać się zawodowo.
Wczesna dorosłość
Różne źródła podają nieco inne ramy czasowe dla okresu wczesnej dorosłości. Wynika to w głównej mierze ze zmian zachodzących w społeczeństwie na różnych płaszczyznach: społecznej, obyczajowej, technologicznej czy ekonomicznej. Spotkać można się więc z widełkami od 20 do 30, 35 a nawet 40 roku życia. Jest to czas, kiedy młodzi dorośli zdobywają wykształcenie, znajdują pracę, budują swoją niezależność finansową. Osoby w tym okresie często podróżują, wyjeżdżają za granicę, podejmują się różnych prac i projektów – wszystko po to, by znaleźć swoją życiową ścieżkę. Etap wczesnej dorosłości na ogół bogaty jest w romantyczne relacje. Często dochodzi do wyboru partnera życiowego i założenia rodziny. Młodzi ludzie muszą zmierzyć się z konfliktem dotyczącym autonomii a bliskości z drugim człowiekiem. Znalezienie w tym zakresie balansu nie jest łatwe. W krajach zachodnich zmniejszyła się jednak presja społeczna związana z założeniem rodziny w tym okresie życia.
Średnia dorosłość
Można przyjąć, że średnia dorosłość mieści się mniej między pomiędzy 40 a 65 roku życia – granice te są jednak płynne i umowne. W tym okresie człowiek ma na ogół ustabilizowane życie rodzinne i zawodowe. Jest to czas doceniany przez dużą liczbę osób – z jednej strony czują się one dojrzałe, akceptują i lubią swoje życie, z drugiej strony wciąż mają energię i zapał do działania. Niestety, średnia dorosłość to czas kiedy zauważalne się oznaki starzenia. Na tym etapie mogą także pojawić się problemy ze zdrowiem, które zmuszają do zmiany stylu życia.
Czy wiesz że: o kryzysach na każdym etapie życia mówi teoria rozwoju psychospołecznego stworzona przez Erika Eriksona?
Myśląc o tym etapie życia, należy wspomnieć o tzw. kryzysie wieku średniego, który ma różną intensywność i przebieg, w zależności od konkretnej osoby. Pod jego wpływem niektórzy ludzie decydują się na duże zmiany w życiu (np. rozwód, założenie nowej rodziny), inni z kolei przewartościowują swój sposób myślenia i przeżywania, zaczynając akceptować swoje życie takim, jakim jest. Wraz z upływem lat i usamodzielnieniem się dzieci, dorosły staje w obliczu znalezienia nowych celów w życiu. Często angażuje się on na rzecz danej społeczności, dzieli się wiedzą i doświadczeniem z młodymi ludźmi.
Powyżej 65 roku życia
Ludzie powyżej 65 życia wchodzą w tzw. okres starości. Na ogół wiąże się on z zakończeniem pracy zawodowej i przejściem na emeryturę. Starsza osoba może wreszcie skupić się w pełni na życiu domowym i rodzinnym. Zaangażowanie w sprawy społeczne maleje. Ludzie odczuwają spadek energii i sił, pojawiają się problemy zdrowotne, wymagające dbałości o siebie i częstych wizyt u lekarza. Zakończenie pracy zawodowej zmusza do znalezienia nowych celów i aktywności. Nie dla każdej osoby jest to łatwe. Większość ludzi spełnia się jednak w roli dziadków i celebruje życie rodzinne. Utrata sił i zdrowia, a także widoczne procesy starzenia sprawiają, że ludzie w tym czasie zaczynają więcej myśleć o śmierci. Wiele osób w tym okresie zwraca się ku religii i życiu duchowemu. Największym wyzwaniem staje się podsumowanie całego życia. To, jak zostanie ono ocenione, będzie miało wpływ na samopoczucie psychiczne. Ludzie, którzy są pogodzeni z własną historią i wyborami są spokojniejsi, łatwiej im cieszyć się każdym dniem. Okres starości to czas, kiedy trudno jest uciekać przed pytaniami i lękami natury egzystencjalnej. Na tym etapie ludzie mają już jednak życiową mądrość, różne doświadczenia i przemyślenia, które pozwalają im się zmierzyć z kwestiami natury ostatecznej.
Zapamiętaj: Wczesne dojrzewanie przypada na okres między 11 a 15 rokiem życia. To, co jest najbardziej charakterystyczne dla tego etapu to zmiany zachodzące w ciele i pojawienie się silnego napięcia seksualnego.
Ludzkie życie ma różne etapy, które stawiają przed nami nowe wyzwania. Patrząc z tej perspektywy, każdy okres może być piękny i rozwojowy, choć nie brakuje w nich także trudności i kryzysów. Podane ramy czasowe oraz opis każdego z okresów jest oczywiście umowny. Ludzkie życie każdorazowo ma swój unikalny przebieg, choć pewne problemy i wyzwania są uniwersalne i dotykają każdego z nas.