Transplantacja komórek macierzystych pochodzących ze szpiku kostnego stanowi często jedyny ratunek dla chorych cierpiących na choroby układu krwiotwórczego. Każdy z nas stanowi potencjalne źródło dla uzyskania komórek macierzystych, które mogłyby uratować życie naszego „bliźniaka genetycznego”. Rejestrując się w bazie potencjalnych dawców szpiku zwiększamy szanse wielu osób na powrót do zdrowia.
Jak zostać dawcą szpiku kostnego?
Biorąc pod uwagę fakt niskiego prawdopodobieństwa znalezienia odpowiedniego dawcy komórek macierzystych dla wielu chorych, rejestracja potencjalnych dawców istotnie zwiększa tą szansę. Organizm każdego człowieka stanowi jedyne źródło „leku”, jakim są komórki macierzyste. Prawdopodobieństwo znalezienia dawcy wśród rodzeństwa wynosi tylko 25%, stąd pozostali muszą szukać dawcy wśród osób niespokrewnionych. Chęć pozostania dawcą szpiku wymaga podjęcia dalszych kroków – rejestrację w bazie dawców komórek macierzystych. Należy jednak pamiętać, aby decyzja o wpisie do rejestru bazy dawców była świadoma i niezmienna w przypadku znalezienia chorego biorcy.
Istnieje wiele ośrodków pozyskujących potencjalnych dawców komórek macierzystych szpiku (np. Regionalne Centra Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa, DKMS, Medigen). Ośrodki te często organizują akcje, podczas których prowadzona jest rejestracja potencjalnych dawców. Rejestracji można dokonać również przez internet (np. www.dkms.pl), czy odwiedzając Regionalne Centra Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w miastach wojewódzkich.
Każdy chcąc wpisać się do rejestru bazy dawców szpiku musi wypełnić kwestionariusz osobowy, deklaracje woli potwierdzającą chęć zostania dawcą oraz ankietę dotyczącą stanu zdrowia. W zależności od bazy dawców, w której dokonujemy rejestracji, od kandydata pobierana jest próbka krwi lub wymaz z jamy ustnej. Pobrany materiał służy do ustalenia m.in. antygenów układu zgodności tkankowej (HLA) na podstawie których możliwy jest dobór odpowiedniego dawcy dla chorego biorcy. Dane potencjalnego dawcy wraz z typowaniem HLA przekazane zostają do polskiego Centralnego Rejestru Niespokrewnionych Dawców Szpiku i Krwi Pępowinowej, oraz udostępniane światowej bazie dawców. Zatem rejestrując się do bazy dawców stajemy się potencjalnymi dawcami komórek macierzystych dla chorych w całym świecie.
Kto może zostać dawcą szpiku kostnego?
Dawcą szpiku może zostać osoba zdrowa w wieku 18 – 55 lat, o masie ciała powyżej 50 kg oraz BMI nie wyższym niż 40.
Wytyczne Światowej Organizacji Dawców Szpiku (WMDA) oraz rozporządzenie Ministra Zdrowia określają schorzenia, które definitywnie wykluczają możliwość zostania dawcą szpiku oraz te wymagające konsultacji z lekarzem.
| Schorzenia bezwzględnie wykluczające | Wyjątki wymagające konsultacji z lekarzem | |
| Choroby układu sercowo naczyniowego | · zatorowość płuc · zawał serca · migotanie przedsionków · tętniak aorty · przebyta zakrzepica | · wady zastawkowe · arytmia · nadciśnienie tętnicze |
| Choroby nowotworowe | · czynna · przebyta | · wyleczony miejscowo rak szyjki macicy |
| Choroby zakaźne | Zakażenie wirusem: · HIV · HTLV · WZW B, C | · każde przewlekłe lub niewyleczalne zakażenie |
| Transplantacje | Biorcy: · zastawki serca · rogówki · twardówki · nerki i innych narządów | · transplantacje z zastosowaniem tkanek własnych lub tworzyw pochodzenia syntetycznego |
| Choroby autoimmunologiczne | · stwardnienie rozsiane · choroba Leśniowskiego-Crohna · choroba Gravesa-Basedova · choroby tkanki łącznej · ostre rozsiane zapalenie mózgu i rdzenia · niedokrwistość autoimmunohemolityczna · łuszczycowe zapalenie stawów · wrzodziejące zapalenie jelita | · Hashimoto · atopowe zapalenie skóry · łuszczyca i inne |
| Choroby układu nerwowego | · choroba Parkinsona · choroba Huntingtona · zaburzenia napadowe (np. epilepsja) · choroba Creutzfeldta-Jakoba · choroba złącza nerwowo-mięśniowego | · operacje/urazy głowy · neuropatie obwodowe |
| Choroby krwi i szpiku | · sferocytoza · anemia aplastyczna · talasemia · hemofilia · zaburzenia krzepliwości | · niedokrwistości niedoborowe · małopłytkowość w okresie dzieciństwa · inne zaburzenia w morfologii krwi |
| Zaburzenia psychiczne | · zaburzenia osobowości · zaburzenia afektywne dwubiegunowe · zaburzenia zachowania osób dorosłych · schizofrenia | · depresja |
| Choroby endokrynologiczne | · cukrzyca · choroba Cushinga · nadczynność tarczycy | · zespół policystycznych jajników · niedoczynność tarczycy · hiperprolaktynemia · insulinooporność · leczenie hormonem wzrostu w przeszłości |
| Inne choroby | · jaskra · osteoporoza · wielotorbielowatość nerek · więcej niż 3 rozległe zabiegi operacyjne (wyjątek cesarskie cięcie) · urazy wielonarządowe | · alergie · astma oskrzelowa · dyskopatie · zwyrodnienia kręgosłupa |
| Leki | · immunosupresyjne · cytostatyki · działające na układ krwiotwórczy | · inne stale stosowane leki |
| Uzależnienia | · leki · narkotyki · alkohol | · wieloletni okres abstynencji (przy jednoczesnym braku narządowych powikłań uzależnienia) |
Tab. 1 Schorzenia bezwzględnie wykluczające możliwość zostania dawcą szpiku oraz wyjątki wymagające konsultacji medycznej.
Jak zostać zasłużonym dawcą szpiku?
Pierwsze poszukiwania dawcy dla chorego biorcy rozpoczynają się wśród najbliższych członków rodziny. U każdego biorcy wykonywane jest typowanie ludzkich antygenów leukocytarnych (HLA), które stanowią element głównego układu zgodności tkankowej (MHC). Antygeny te obecne są na powierzchni wszystkich komórek jądrzastych w organizmie. Ich zadaniem jest rozróżnianie komórek „obcych” oraz „własnych”. Każdy z nas dziedziczy odmienną kombinacje tych antygenów, jednak są one powtarzalne – stąd możliwość znalezienia „bliźniaka genetycznego”.
Głównym kryterium doboru dawcy dla biorcy jest zgodność antygenów HLA dawcy z antygenami HLA biorcy. W przypadku znalezienia go w rejestrze dawców, dzięki zamieszczonym danym możliwy jest kontakt z dawcą. Jeżeli dawca nadal wyrazi chęć oddania szpiku, zostanie poproszony o zgłoszenie się do najbliższego ośrodka transplantacyjnego, gdzie nastąpi ostateczna kwalifikacja medyczna dawcy. Potwierdzenie 100% zgodności między dawcą, a biorcą pozwala na pobranie od niego komórek macierzystych. O sposobie pobrania materiału (czy odbędzie się pobranie krwi obwodowej czy szpiku z talerza kości biodrowej) decyduje lekarz prowadzący chorego biorcę.
Dawca szpiku oddaje komórki macierzyste honorowo – nie otrzymuję za to żadnych korzyści majątkowych. Wszelkie koszty związane z badaniami kwalifikującymi do pobrania materiału (związane z podróżą, noclegiem, wyżywieniem) są refundowane.
Każdy dawca po przekazaniu materiału do przeszczepu otrzymuję legitymacje, odznakę oraz tytuł: Dawcy Przeszczepu – w przypadku gdy oddał szpik lub inne regenerujące się tkanki lub komórki, Zasłużonego Dawcy Przeszczepu – gdy oddał narząd lub gdy więcej niż jeden raz oddał szpik lub inne tkanki lub komórki regenerujące się.
Przywileje zasłużonego dawcy szpiku
Dawcy Przeszczepu oraz Zasłużonemu Dawcy Przeszczepu przysługuje korzystanie z ambulatoryjnej opieki zdrowotnej poza kolejnością, co oznacza: świadczenia udzielane są poza kolejnością przyjęć, która wynika z listy oczekujących, świadczenia są udzielane w dniu zgłoszenia, jeśli udzielenie świadczenia nie jest możliwe w dniu zgłoszenie, wyznaczony jest inny termin poza kolejnością przyjęć wynikającą z listy oczekujących, świadczenia ambulatoryjnej opieki zdrowotnej nie mogą być udzielone później niż 7 dni roboczych od zgłoszenia, osoby uprawnione aby skorzystać ze świadczeń muszą okazać dokument potwierdzający uprawnienia.
Podjęcie decyzji o zostaniu potencjalnym dawcą komórek macierzystych szpiku nie należy do najłatwiejszych. Warto dobrze przemyśleć tą decyzję, zapoznać się z zasadami pobrania komórek macierzystych. Znalezienie zgodnego dawcy dla walczącego o życie biorcy jest niezwykle trudne. Zostając dawcą do końca życia można żyć ze świadomością dokonania wielkiego czynu – ofiarowania choremu szansy na powrót do zdrowia.