Pęcherzyk żółciowy to nieparzysty narząd wewnętrzny, położony w specjalnej loży, zlokalizowanej na wysokości dolnego brzegu wątroby. Głównym jego zadaniem jest tymczasowe magazynowanie i zagęszczanie żółci, produkowanej przez komórki wątroby. Żółć, uwolniona w trakcie przyjmowania pokarmu, trafia do dwunastnicy, gdzie pełni kluczową rolę w emulgacji tłuszczów. Wspomniany proces umożliwia wydajny rozkład lipidów i w rezultacie zwiększa ich wchłanianie z przewodu pokarmowego. Mimo niepozornych rozmiarów narządu, choroby dotyczące pęcherzyka żółciowego mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, wymagających kompleksowego leczenia.
Co to jest kamica pęcherzyka żółciowego?
Z definicji, kamica pęcherzyka żółciowego oznacza obecność złogów w jego świetle. Stanowi najczęstszą patologię pęcherzyka, występując u około 20% kobiet po 40. roku życia. W przypadku mężczyzn liczba zachorowań jest 4-krotnie niższa. Proces tworzenia złogów (kamieni) wynika z zaburzeń równowagi pomiędzy składnikami zagęszczanej wewnątrz pęcherzyka żółci. Nadmiar cząsteczek cholesterolu prowadzi do wytrącenia jego kryształów, w postaci żółtych, najczęściej występujących pojedynczo, kamieni cholesterolowych. Z kolei kamienie barwnikowe, których główną komponentą strukturalną jest bilirubinian wapnia, tworzą mnogie, niewielkich rozmiarów, brunatne skupiska w świetle pęcherzyka. Ich obecność bezpośrednio wiąże się z inicjowaniem stanu zapalnego wraz z jego następstwami.
Fot.1 – Liczne kamienie żółciowe w pęcherzyku.
Źródło: https://www.sciencephoto.com/media/257120/view/specimen-of-a-human-gall-bladder-with-gall-stones
Jakie wyróżniamy czynniki ryzyka?
Istnieje szereg czynników predysponujących do rozwoju kamicy pęcherzyka żółciowego. Płeć żeńska, wiek powyżej 40. lat czy genetyczne obciążenie (występowanie kamicy w rodzinie, zwłaszcza u krewnych I stopnia) stanowią niemodyfikowalną ich część. Do grupy modyfikowalnych czynników zaliczamy:
- otyłość i diety wysokokaloryczne bogate w cholesterol;
- znaczną utratę masy ciała w krótkim czasie (operacje bariatryczne, diety niskokaloryczne);
- ciążę (zwiększa zastój żółci);
- leki: doustne środki antykoncepcyjne, hormonalna terapia zastępcza, ceftriakson, analogi somatostatyny;
- choroby przewlekłe: choroba Leśniowskiego-Crohna, cukrzyca, mukowiscydoza, niedokrwistość hemolityczna, marskość wątroby.
W przeciwieństwie do niemodyfikowalnych, czynniki te mogą podlegać ograniczeniu lub całkowitej eliminacji, poprzez wdrożenie odpowiedniego leczenia (w przypadku chorób przewlekłych), kształtowanie właściwych nawyków żywieniowych czy zmianę konkretnego leku na inny.
Jakie są objawy kamicy pęcherzyka żółciowego?
Najczęściej kamienie żółciowe nie dają żadnych objawów (u 80% chorych) i wykrywane są przypadkowo podczas badania USG, wykonywanego z innych powodów.
Fot.2 – Widoczny w badaniu USG kamień żółciowy (złóg).
Źródło: https://eduson.pl/ultrasonografia-kliniczna/kamica-pecherzyka-zolciowego.html
Pierwszą manifestacją kamicy jest kolka żółciowa – zespół objawów klinicznych związanych z odwracalnym zablokowaniem odpływu żółci z pęcherzyka przez zaklinowany złóg. Dolegliwości zgłaszane przez pacjentów obejmują silny, kłujący ból w okolicy prawego podżebrza, promieniujący do prawej łopatki. Ból ma charakter ciągły, trwa od 30 minut do 5 godzin. Często współtowarzyszą mu nudności i wymioty, zgaga lub odczucie dyskomfortu po posiłku. Objawy te występują przede wszystkim po przyjęciu tłustego pokarmu. Ustąpienie kolki żółciowej jest równoznaczne z przemieszczeniem złogu w głąb światła pęcherzyka i odblokowaniem przewodu pęcherzykowego, którym żółć transportowana jest w stronę dwunastnicy. Poprawa stanu chorego następuje szybko, ale istnieje znaczne ryzyko nawrotu objawów.
Powikłania nieleczonej kamicy pęcherzyka
U zdecydowanej większości pacjentów kamica pęcherzyka żółciowego przebiega bezobjawowo, co wydłuża czas trwania stanu zapalnego. Nawracające epizody kolki żółciowej istotnie zwiększają ryzyko wystąpienia powikłań, które dotyczą mniej niż połowy chorych.
- Ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego
Stanowi najczęstsze powikłanie, spowodowane długotrwałym zatkaniem odpływu żółci z pęcherzyka, której zastój doprowadza do nadkażenia bakteryjnego. Pojawia się ból w okolicy pęcherzyka, trwający powyżej 5h, gorączka z dreszczami i tachykardia – zwiększenie częstości akcji serca powyżej 100. uderzeń na minutę. Charakterystyczny jest dodatni objaw Murphy’ego – ból podczas palpacji okolicy podżebrowej prawej w trakcie głębokiego wdechu. Nieleczony stan zapalny prowadzi do pogłębienia zmian obrzękowych w ścianie pęcherzyka, następnie powstania ropnia, a nawet perforacji, czyli pęknięcia dna pęcherzyka z rozwojem żółciowego zapalenia otrzewnej (stan zagrożenia życia!).
- Przewlekłe zapalenie pęcherzyka żółciowego
Długotrwała kamica z epizodami kolki żółciowej i toczącym się procesem zapalnym, doprowadzają do zwłóknienia i pogrubienia ścian pęcherzyka, co pogłębia zastój żółci. Pacjenci zgłaszają bóle o identycznej lokalizacji, ale mniejszym natężeniu jak w ostrym zapaleniu, wzdęcia lub zgagę. Nie występuje gorączka. Zapalenie o charakterze przewlekłym koreluje ze zwiększonym ryzykiem rozwoju raka pęcherzyka żółciowego.
- Kamica przewodowa
Rzadkie (5-10%) powikłanie wywołane przedostaniem się kamieni żółciowych do przewodu żółciowego wspólnego. Prowadzi do zablokowania odpływu żółci do dwunastnicy, co przejawia się żółtaczką, ciemnym zabarwieniem moczu i odbarwieniem kału. Stan ten zwiększa ryzyko zapalenia dróg żółciowych oraz ostrego zapalenia trzustki.
- Niedrożność żółciowa
Występuje w sytuacji zamknięcia światła jelita przez duży kamień żółciowy. Obecne charakterystyczne objawy niedrożności – nagłe, silne, falowo narastające bóle brzucha, zatrzymanie gazów i stolca oraz nudności z wymiotami.
Leczenie kamicy pęcherzyka żółciowego
Bezobjawowa kamica pęcherzyka jest wskazaniem wyłącznie do obserwacji pacjenta, opartej na regularnych wizytach kontrolnych, celem sprawdzenia obrazu USG – lokalizacji, wielkości i liczby kamieni żółciowych. W przypadku kolki żółciowej wymagana jest hospitalizacja. Leczenie zachowawcze ma na celu zmniejszenie dolegliwości bólowych poprzez zastosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (ketoprofen, diklofenak) lub paracetamolu. Jeżeli ból nie przechodzi, należy podać opioidy, np. petydynę lub pentazocynę. Zalecane jest również włączenie leków rozkurczowych, zmniejszających ciśnienie w pęcherzyku żółciowym (drotaweryna, hioscyna, papaweryna). Niestety metody bezinwazyjne (obserwacja, farmakoterapia) służą wyłącznie tymczasowemu kontrolowaniu i przeciwdziałaniu występującym dolegliwościom, ale nie prowadzą do całkowitego wyleczenia. Ostatecznym leczeniem jest metoda inwazyjna – operacyjne usunięcie pęcherzyka.
Zapamiętaj: Najczęściej kamienie żółciowe nie dają żadnych objawów (u 80% chorych) i wykrywane są przypadkowo podczas badania USG, wykonywanego z innych powodów.
Pojedynczy epizod kolki żółciowej (objawowa kamica) lub obecność powikłań, stanowią wskazanie do interwencji chirurgicznej. W przypadku pacjentów bezobjawowych, objęcie leczeniem operacyjnym dotyczy chorych, u których istnieje wysokie ryzyko rozwoju raka pęcherzyka (obecne polipy lub zwapnienia ściany).
Preferowaną metodą jest laparoskopowa cholecystektomia, która ma na celu usunięcie zmienionego chorobowo pęcherzyka. Przygotowanie do operacji wymaga zaprzestania przyjmowania pokarmów stałych na 8 godzin przed zabiegiem, a w przypadku płynów na 4h. Zabieg przeprowadzany jest w znieczuleniu ogólnym. Polega na wykonaniu 3-4 nacięć w powłokach jamy brzusznej, wykorzystując specjalne trokary. Tworzą one kanały (porty), przez które wprowadzane są narzędzia chirurgiczne. Jednym z nich jest laparoskop – urządzenie optyczne, zawierające kamerę, umożliwiające uzyskanie endoskopowego obrazu pęcherzyka żółciowego. Zapewnia on precyzyjny dostęp do operowanego obszaru oraz możliwość dokładnego wyizolowania i usunięcia pęcherzyka, bez naruszenia okolicznych tkanek. Technika laparoskopowa wiąże się z mniejszym ryzykiem powikłań, takich jak krwawienia czy uszkodzenie dróg żółciowych. Gwarantuje szybsze gojenie ran i minimalizację wielkości blizn pooperacyjnych. Redukuje czas trwania hospitalizacji, który wynosi około 3-5 dni.
Dieta w kamicy żółciowej
Modyfikacja prowadzonego trybu życia poprzez wdrożenie regularnej aktywności fizycznej oraz odpowiedniej, redukującej stężenie cholesterolu i triglicerydów diety, stanowią kluczowe elementy w prewencji i przeciwdziałaniu nawrotom objawowej kamicy żółciowej. Właściwa, dostosowana do dziennego zapotrzebowania, kaloryczność posiłków jest jednocześnie gwarantem utrzymania prawidłowej masy ciała. Otyłość wiąże się bowiem z nasileniem zastoju żółci, co zwiększa ryzyko powstania złogów.
Czy wiesz że: w świetle pęcherzyka żółć podlega 10-krotnemu zagęszczeniu, co mimo ograniczonej jego pojemności (70 ml), umożliwia magazynowanie dużych jej pokładów?
Zalecaną przez Europejskie Towarzystwo Badań nad Wątrobą (EASL) dietą, stosowaną u pacjentów z rozpoznaną kamicą pęcherzyka, jest dieta bogatoresztkowa. Opiera się ona na produktach zawierających duże ilości błonnika. Błonnik wykazuje szereg pozytywnych właściwości – przyspiesza perystaltykę jelit, ogranicza wchłanianie triglicerydów z przewodu pokarmowego, jednocześnie zwiększa ilość tłuszczów eliminowanych z organizmu wraz z kałem. To właśnie usuwanie substancji lipidowych ma fundamentalne znaczenie w obniżaniu stężenia cholesterolu, co w konsekwencji ogranicza ryzyko tworzenia kamieni żółciowych. Istotnym jest, aby nie przekroczyć optymalnej dawki błonnika, która według WHO powinna wynosić w granicach 20-40g na dobę. Ewentualny nadmiar może wywołać zaburzenia wchłaniania i przez to niedobory witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E oraz K). Produkty zawierające znaczne ilości błonnika to głównie otręby owsiane, siemię lniane, płatki wielozbożowe oraz chleb żytni pełnoziarnisty. Dobrym źródłem są również suszone owoce, takie jak figi, morele i śliwki lub nasiona roślin, np. słonecznika.
Mimo, że kamica pęcherzyka żółciowego często nie daje żadnych objawów, nieleczona i niezdiagnozowana odpowiednio szybko, może prowadzić do poważnych powikłań. Oprócz leczenia zachowawczego, nakierowanego na eliminację występujących objawów, ostatecznym postępowaniem jest interwencja chirurgiczna. Aktualnie laparoskopowa cholecystektomia stała się najczęstszym zabiegiem wykonywanym w trybie planowym.