Cukrzyca typu 1 to choroba przewlekła, która prowadzi do stanu, w którym trzustka nie produkuje insuliny. Brak tego hormonu powoduje stałe podwyższenie poziomu glukozy we krwi i jej wzmożoną utratę z moczem.Schorzenie to zalicza się do chorób autoimmunologicznych i zazwyczaj pojawia się w okresie dzieciństwa. Istnieje natomiast pewien odsetek osób, u których początek choroby następuje w wieku dorosłym.
Zachorowalność na cukrzycę typu 1
Cukrzyca typu 1 stanowi ok. 10 % wszystkich chorych na cukrzycę. W skali światowej, zachorowalność na cukrzycę typu 1, czyli liczba nowych przypadków pojawiających się w ciągu roku przypadająca na 100 000 mieszkańców danego kraju, wzrasta. W Europie, W krajach Bliskiego Wschodu oraz w Australii, liczba nowych chorych wzrasta średnio o 2-5% na rok. Według danych z 2013 roku, krajami o najwyższej zachorowalności na cukrzycę typu I były: Finlandia (57,6/100 000 mieszkańców), Szwecja (43,1/100 000), Arabia Saudyjska (31,4/100 000), Norwegia (27,9/100 000) oraz Wielka Brytania (24,5/ 100 000). W Polsce wskaźnik ten wynosił 17,3 nowych przypadków na 100 000 mieszkańców.
Przyczyny cukrzycy typu 1
Przyczyną cukrzycy typu 1 jest proces autoimmunologiczny, czyli taki, w którym komórki odpornościowe atakują własny organizm. W tym przypadku celem ataku są komórki beta trzustki-komórki produkujące insulinę. Insulina to hormon odpowiadający za wiele procesów metabolicznych w ciele człowieka, nie mniej jednak jej głównym zadaniem jest utrzymanie prawidłowej gospodarki węglowodanów-cukrów, tłuszczy oraz białek. W przeciwieństwie do cukrzycy typu 2, większy wpływ na pojawienie się choroby mają czynniki genetyczne, mniejszy natomiast czynniki środowiskowe, takie jak otyłość, dieta bogata w węglowodany oraz siedzący tryb życia.
Objawy cukrzycy typu 1
Objawy cukrzycy typu 1 obejmują:
- wielomocz (czyli częste oddawanie dużych ilości moczu),
- wzmożone pragnienie i apetyt,
- niewyjaśnioną utratę masy ciała.
Do mniej typowych symptomów zalicza się uczucie zmęczenia, mdłości i nieostre widzenie. Często u dzieci, które uzyskały kontrolę nad oddawaniem moczu, może nagle pojawić się moczenie nocne. Przyczyną wielomoczu jest stałe podwyższenie poziomu glukozy, czyli cukru prostego będącego podstawowym źródłem energii. Powyżej pewnych wartości glukoza nie jest zatrzymywana przez nerki i jej nadmiar trafia do moczu powodując wielomocz i odwodnienie, które z kolei prowadzi do gwałtownego spadku masy ciała i wzmożonego pragnienia. Ponadto osoby z cukrzycą typu 1 narażone są na powolne gojenie się ran oraz na nawracające infekcje- głównie dróg moczowych i skóry.
Początek cukrzycy typu I może mieć gwałtowny przebieg, nierzadko u osób dotkniętych tą chorobą może pojawić się kwasica ketonowa – stan w którym organizm z powodu braku insuliny nie jest w stanie pobierać energii z rozkładu cukrów i do tego celu zużywa tłuszcze, tym samym produkując kwasy ketonowe. Nieleczona kwasica ketonowa może doprowadzić do śpiączki ketonowej, która jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia. Sytuacja ta może mieć miejsce gdy osoba chora na cukrzycę typu 1 przez pomyłkę nie przyjmie insuliny bądź też na początku choroby – stanowi wówczas pierwszy jej objaw.
Z biegiem lat stopniowo pojawiają się powikłania cukrzycy będące wynikiem toksycznego działania glukozy i jej pochodnych na małe naczynia tętnicze. Układami najbardziej wrażliwymi na przewlekłe podwyższenie poziomu glukozy we krwi są:
- UKŁAD MOCZOWY – z początku u chorych pojawia się białkomocz, czyli utrata białek z moczem, która z czasem prowadzi do obniżonej czynności nerek i ich niewydolności. W końcowej fazie niewydolności nerek chorzy wymagają dializy bądź przeszczepu nerki;
- UKŁAD WZROKOWY –przewlekle podwyższone stężenie glukozy jest toksyczne również dla narządu wzroku i w tym przypadku objawia się retinopatią cukrzycową, czyli uszkodzeniem siatkówki oka; obrzękiem plamki żółtej-czyli miejsca na siatkówce, które odpowiada za ostrość widzenia; jaskrą oraz zaćmą;
- UKŁAD NERWOWY – dochodzi do tzw. neuropatii cukrzycowej, czyli uszkodzenia obwodowego układu nerwowego, które bardzo często objawia się bólem stóp bądź rąk, a z czasem może doprowadzić do zniesienia czucia bólu w tych okolicach; uszkodzony jest również autonomiczny układ nerwowy czyli ten, który odpowiada za unerwienie żołądka, jelit oraz innych organów znajdujących się w jamie brzusznej. Powikłanie to objawia się np. zaburzeniami motoryki jelit, biegunką, zaparciami, nawracającymi bólami brzucha, wzdęciami, nudnościami i wymiotami, spowolnionym opróżnianiem żołądka oraz refluksem żołądkowo-przełykowym.
- UKŁAD SERCOWO-NACZYNIOWY – powikłaniami które najbardziej wpływają na śmiertelność osób chorych na cukrzycę są te, które dotykają naczynia tętniczego średniego i dużego kalibru. Miażdżyca naczyń, czyli proces powolnego ‘zatykania’ naczyń przez złogi tłuszczowe, który ma miejsce u większości osób i objawia się zazwyczaj w późnym wieku, zostaje znacznie przyspieszony przez cukrzycę. W rezultacie naczynia tętnicze ‘obrastają’ płytkami miażdżycowymi już we wczesnym wieku, co może prowadzić między innymi do zawałów i niewydolności serca, udarów niedokrwiennych mózgu, zawału jelit i pogorszenia czynności nerek.
Czynniki ryzyka cukrzycy typu 1
Wystąpienie cukrzycy typu 1 ma zarówno podłoże genetyczne jak i środowiskowe. Szacuje się, że dzieci matek chorych na cukrzycę typu 1 zachorują na tę chorobę w 2-3 % przypadków, natomiast dzieci ojców cukrzyków – w 5-6% przypadków. Jeżeli oboje rodzice chorują na cukrzycę typu 1, istnieje prawie 30%-owe ryzyko, że również ich dziecko będzie miało tę chorobę. Co więcej, ryzyko to wzrasta, jeżeli choroba u rodziców pojawiła się przed 11 rokiem życia. Maleje natomiast, jeżeli choroba wystąpiła w późniejszym wieku.
Również położenie geograficzne ma wpływ na występowanie tej jednostki chorobowej. Populacje najbardziej dotknięte zamieszkują Europę, głównie jej północną część. Najrzadsze występowanie cukrzycy typu 1 odnotowuje się natomiast we wschodniej Azji.
Czy wiesz że: Ponad 30% chorych na cukrzycę nie jest tego świadomych?
Dzięki badaniom genetycznym udało się powiązać szereg genów z podatnością na wystąpienie cukrzycy typu 1. Nie mniej jednak nie u wszystkich chorych występują powyższe geny, co wskazuje na istnienie innych czynników, które mogą przyczyniać się do wystąpienia choroby. Niektóre badania wskazują na powiązanie pomiędzy cukrzycą typu 1 a niektórymi infekcjami wirusowymi, kontaktem z toksycznymi chemikaliami oraz spożywaniem mleka krowiego we wczesnym niemowlęctwie.
Leczenie cukrzycy typu 1
Pacjenci chorzy na cukrzycę typu 1 wymagają dożywotnej insulinoterapii. Większość z nich w ciągu dnia powinno otrzymać co najmniej dwie dawki insuliny podanej za pomocą zastrzyku podskórnego. Dawki powinny zostać dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjenta oraz do wyników pomiaru glukozy we krwi. Na rynku istnieje obecnie kilka rodzajów insulin różniących się profilem działania, które należą do dwóch kategorii:
- INSULINY LUDZKIE – stanowią dokładną kopię insuliny produkowanej w ciele człowieka
- ANALIGI INSULIN – zmodyfikowane preparaty insuliny ludzkiej; dzięki procesowi modyfikacji zmieniony zostaje profil działania
Na podstawie profilu działania insulin można je podzielić w następujący sposób:
- LUDZKIE KRÓTKODZIAŁAJĄCE – początek ich działania następuje po ok. 30 minutach, a efekt trwa do 6-8 godzin)
- ANALOGI SZYBKODZIAŁAJĄCE – początek działania po 5-20 minutach, efekt utrzymuje się do 3-5 godzin, w zależności od preparatu
- LUDZKIE O POŚREDNIM CZASIE DZIAŁANIA – początek działania po 1-1,5 godziny, efekt utrzymuje się do ok. 18-20 godzin
- ANALOGI DŁUGODZIAŁAJĄCE – początek działania po godzinie, efekt utrzymuje się do 24 godzin
- MIESZANKI LUDZKIE – początek działania po 30 minutach, efekt utrzymuje się do 15-24 godzin
- MIESZANKI ANALOGOWE – początek działania po 15 minutach, efekt utrzymuje się do 24 godzin
Większość osób chorych na cukrzycę typu 1 przyjmuje raz dziennie (zazwyczaj rano) zastrzyk podskórny zawierający insulinę długodziałającą (do 24 godzin) oraz dodatkowo trzy zastrzyki z insuliną krótkodziałającą podczas posiłków.
Zapamiętaj: Cukrzyca typu 1 jest chorobą przewlekłą i stanowi 10% wszystkich typów cukrzycy.
Niektórzy pacjenci w celu poprawy jakości życia, zamiast zastrzyków decydują się na wszczepienie tzw. pompy insulinowej – urządzenia umieszczonego pod skórą, które na podstawie pomiarów glikemii samo podaje odpowiednią dawkę insuliny. Co więcej, oprócz kontroli glikemii, czyli stężenia glukozy we krwi, ogromne znaczenie ma również zapobieganie oraz leczenie powikłań cukrzycy, takich jak choroba niedokrwienna serca, miażdżyca, udar mózgu, niewydolność nerek oraz wrzody cukrzycowe, będące wynikiem neuropatii oraz uszkodzenia naczyń krwionośnych.
Dieta cukrzycowa typu 1
Dieta pacjentów chorych na cukrzycę typu 1 powinna być dostosowana do indywidualnych potrzeb, w zależności od wieku i aktywności fizycznej. W celu ustalenia odpowiedniej diety, pacjent powinien skonsultować się z dietetykiem lub lekarzem diabetologiem-specjalistą od cukrzycy. Nie mniej jednak porad dotyczących diety cukrzycowej często udzielają również lekarze interniści, geriatrzy oraz lekarze rodzinni. Chorzy powinni przyjmować posiłki według określonego schematu, biorąc pod uwagę ich wielkość, kaloryczność, skład oraz odstęp czasu pomiędzy poszczególnymi daniami. Dzięki zbilansowanej diecie zsynchronizowanej z podaniem odpowiedniej dawki insuliny, zapobiega się gwałtownym wahaniom poziomu glukozy we krwi. Zarówno hiperglikemia-podwyższone stężenie cukru, jak i hipoglikemia, obniżona jego wartość – stanowią niebezpieczeństwo dla zdrowia, a niekiedy nawet dla życia pacjenta.
Ważne jest przestrzeganie niskotłuszczowej diety- tłuszcze powinny dostarczać nie więcej niż 30% dziennej podaży kalorii. Co więcej, chorzy na cukrzycę typu I powinni unikać pożywienia bogatego w cholesterol i cukry proste. Aby uniknąć nagłych ‘skoków’ glikemii, zaleca się stosowanie diety bogatej w błonnik, który spowalnia wchłanianie glukozy z przewodu pokarmowego. Pacjenci cierpiący na nefropatię cukrzycową, czyli powikłanie prowadzące do niewydolności nerek, powinni stosować dietę niskobiałkową.
Podsumowując, cukrzyca typu 1 to choroba przewlekła o podłożu autoimmunologicznym, prowadząca do stopniowego niszczenia komórek produkujących insulinę-ważnego hormonu odpowiadającego za prawidłowy metabolizm cukrów, białek oraz tłuszczy. Leczenie tej jednostki chorobowej polega na podawaniu insuliny w postaci podskórnych zastrzyków. Ogromne znaczenie w kontrolowaniu cukrzycy typu 1 ma zbilansowana dieta oraz zapobieganie i leczenie powikłań.