Mleko matki jest najlepszym pokarmem, jaki może otrzymywać noworodek i niemowlę. Ma optymalny skład, idealną temperaturę, a karmienie niesamowicie wzmacnia więź matki i dziecka. W wyjątkowych przypadkach, może być ono przeciwwskazane (np. gdy matka jest nosicielką wirusa HIV), jednak w większości dzieci jeżeli tylko mogą, powinny być karmione właśnie w ten sposób. Jest on również bardziej praktyczny i mniej kosztowny (ogranicza konieczność kupowania mieszanek, jak również wielu sprzętów, butelek itp.).
Jak powstaje mleko matki?
Piersi kobiety zmieniają się wielokrotnie. Inaczej zbudowane są one u dziewczynek dojrzewających, inaczej w trakcie ciąży, w okresie karmienia czy po menopauzie. Dochodzi do zmiany stosunków ilości tkanki tłuszczowej do gruczołowej. To właśnie ta część gruczołowa umożliwia kobiecie wytwarzanie pokarmu. Zmiany w piersi zachodzą pod wpływem hormonów. Prolaktyna to główny hormon odpowiedzialny za proces powstawania mleka kobiecego.
Zapamiętaj: Dojrzałe mleko kobiece składa się w 87% z wody. 7 procent stanowią węglowodany, ok. 4% tłuszcze, niecały procent to białka, a reszta to składniki mineralne. Jego kaloryczność wynosi średnio 70 kcal/dl.
Innym, kluczowym hormonem jest oksytocyna – wydzielana jest w największej ilości w okresie porodu by umożliwić skurcze macicy. W okresie połogu i karmienia jest on wydzielany w mniejszej ilości i wpływa na komórki mięśniowe w piersi, które umożliwiają wypchnięcie mleka przez przewody mlekowe. Do jego uwolnienia dochodzi w odpowiedzi na bodziec, jakim jest drażnienie brodawki sutkowej. Pierwsze zmiany w piersi zachodzą już w zasadzie na początku ciąży – namnażają się komórki, które w kolejnym trymestrze ulegają przekształceniom do komórek wydzielniczych w których powstaje mleko. Specjalne komórki pobierają z krwi matki niezbędne substancje oraz mają zdolność przetwarzania ich tak, by wytworzyć mleko, a następnie uwolnić do pęcherzyków, a z nich do przewodów mlekowych. Inne hormony które biorą udział w tym procesie to m.in. progesteron, insulina, estrogeny czy kortyzol. Hormony łożyska w trakcie ciąży stymulują rozwój piersi, jednak hamują możliwość wydzielania mleka, co następuje dopiero po porodzie. Jako pierwsza wydzielana jest tak zwana siara. Jest ona wytwarzana w ostatnich miesiącach ciąży i około 2-3 dni po porodzie i różni się składem od mleka wydzielanego później.
Skład mleka matki
Dojrzałe mleko kobiece składa się w 87% z wody. 7 procent stanowią węglowodany, ok. 4% tłuszcze, niecały procent to białka, a reszta to składniki mineralne. Jego kaloryczność wynosi średnio 70 kcal/dl. Węglowodany w mleku matki to głównie laktoza, która dostarcza zdecydowaną większość energii dziecku oraz jest doskonałym podłożem dla flory bakteryjnej układu pokarmowego maluszka. Białka znajdujące się w mleku nie tylko są składnikiem odżywczym, ale także są to substancje wspierające układ odpornościowy dziecka czy wchłanianie m.in. żelaza. Tłuszcze, oprócz energii dają dziecku również składnik do prawidłowej budowy układu nerwowego, cholesterol umożliwiają budowę komórek, hormonów czy witamin. Mleko kobiece zawiera również bardzo dużo tauryny (35x więcej niż mleko krowie) – wspomaga ona układ nerwowy – pobudza rozwój tkanek oraz jest neuroprzekaźnikiem (czyli jedną z substancji odpowiedzialnych za przewodzenie bodźców w mózgu).
Czy wiesz że: pod koniec ciąży każda pierś przybiera na masie nawet ok. 400g?
Mleko to zawiera również całe mnóstwo enzymów – wspomagających rozwój, trawienie, wchłanianie, o działaniu przeciwzapalnym i przeciwbakteryjnych. W mleku matki znajdują się niewielkie ilości składników mineralnych, o optymalnym stężeniu, nie przeciążające nerek niemowlaka. Dodatkowo zawiera ono witaminę K oraz wiele elementów wspomagających odporność dziecka – immunoglobuliny czy leukocyty. Nie ma jednak wystarczającej ilości witaminy D, którą należy suplementować. Skład nie zależy od wieku matki, rasy, nie zmienia się też w kolejnych ciążach. Jedynie pierwsze, wspomniane już mleko – siara, jest odrobinę inne – zawiera więcej witamin, białek, immunoglobulin (czyli elementów układu odpornościowego), chloru i sodu, natomiast mniej cukrów, tłuszczów i potasu. Takie zmiany w składzie siary są lepsze dla rozruchu układu pokarmowego dziecka, przyspieszają pasaż jelitowy i ułatwiają wydalenie pierwszego stolca, czyli smółki.
Przechowywanie mleka matki
Dziecko powinno być karmione piersią przynajmniej do 6 miesiąca życia. W późniejszym okresie rozszerza się dietę, dalej podając mleko w mniejszych ilościach. Po ukończeniu 1 rż. do decyzji matki pozostaje dalsza kontynuacja dokarmiania piersią. Jak więc przygotować się w tym czasie? Nie zawsze istnieje możliwość karmienia mlekiem bezpośrednio z piersi, czasem konieczne jest odciągnięcie mleka z użyciem laktatora, by karmieniem mogła zająć się inna osoba np. tata dziecka czy ktoś kto zajmuje się nim pod nieobecność matki. Jak zatem je przechować? Można przechowywać je w temperaturze pokojowej, lodówce lub zamrażarce. Od tego gdzie je przetrzymujemy zależy czas jaki może być ono przechowywane.
Ile może stać mleko matki?
Świeże mleko po odciągnięciu może przebywać w temperaturze pokojowej maksymalnie 4 godziny. Mleko może być przechowywane w lodówce w temp. ok +4 stopni do 96 godzin. Jeżeli planujemy wykorzystać je później powinno zostać jak najszybciej zamrożone. W zamrażarce może być przechowywane 3-6 miesięcy, przy zachowaniu szczególnej higieny pobrania i zamrożenia nawet do 9-ciu miesięcy. Należy również pamiętać o wyborze odpowiednich pojemników do przechowywania – butelki lub torebki bez BPA do lodówki i specjalne pojemniki, które nadają się do mrożenia w przypadku zamrażarki (pamiętając, że szkło może pękać w wysokich temperaturach oraz nie wypełniając opakowań całkowicie).
Jak rozmrażać mleko matki?
Mleko z lodówki jedynie podgrzewamy, natomiast z zamrażarki musimy uprzednio rozmrozić. Preferowaną opcją jest rozmrażanie w lodówce, które zajmuje zwykle do 12h, ewentualnie w ciepłej kąpieli wodnej jeżeli chcemy przyspieszyć ten proces. Nie należy rozmrażać mleka w temperaturze pokojowej. Nie wolno rozmrażać i ponownie zamrażać mleka. Po rozmrożeniu należy zużyć w przeciągu doby uprzednio podgrzewając do 25-37℃ i następnie podać niemowlakowi do 4 godzin, po wyciągnięciu do temperatury pokojowej maksymalnie w ciągu 1-2 godzin.
Jak podgrzewać mleko matki?
Nie wolno gotować mleka kobiecego, jedynie podgrzewać np. w kąpieli wodnej z czystą wodą, nie zalewając pokrywki pojemnika. Bezwzględnie nie należy podgrzewać mleka matki w mikrofalówce. Można do podgrzewania użyć również specjalnych podgrzewaczy do butelek, pamiętając by nigdy nie przekroczyć temperatury 40 stopni. Po podgrzaniu mleko należy wymieszać. Ważne, by pamiętać o dokładnym myciu wszelkich pojemników i sprzętów mających kontakt z mlekiem i dbanie o higienę w procesie jego mrożenia, rozmrażania i podawania.
Karmienie piersią to z wielu względów najlepsza opcja dla dziecka. Jeżeli jednak matka nie zawsze może karmić bezpośrednio z piersi, wtedy warto poznać szczegóły przechowywania i podawania mleka kobiecego po odciągnięciu, które może podać każdy opiekun dziecka, zapewniając mu tym samym najlepszą z możliwych diet. Należy pamiętać, że delikatny organizm maluszka musi być chroniony przed ewentualnymi drobnoustrojami, które mogłyby znaleźć się w mleku mamy przy nieprawidłowej jego obróbce, dlatego przestrzeganie wszelkich zasad higieny i przechowywania mleka jest niezwykle ważne.