Istnieją zespoły genetyczne, które charakteryzują się występowaniem licznych nowotworów w określonych narządach odpowiedzialnych za wydzielanie hormonów. Takie schorzenie nazywane jest mnogą gruczolakowatością wydzielniczą. Choroba ta ma podłoże genetyczne i jest dziedziczona. Warto dowiedzieć się więcej na temat tego niejednorodnego klinicznie schorzenia.
Czym jest mnoga gruczolakowatość wewnątrzwydzielnicza?
Mnoga gruczolakowatość wewnątrzwydzielnicza to choroba, która może dotyczyć różnych narządów organizmu, należących do układu endokrynnego. Nazywana jest w skrócie MEN, od angielskich słów multiple endocrine neoplasia. Schorzenie nazywane jest także zespołem mnogich nowotworów układu wydzielania wewnętrznego. Ze względu na zajęte narządy, chorobę można podzielić na trzy podstawowe typy: MEN I, MEN IIA oraz MEN IIB. W każdym typie mamy do czynienia z obecnością nowotworów łagodnych lub złośliwych, dotyczących gruczołów wydzielania wewnętrznego.
Mnoga gruczolakowatość wewnątrzwydzielnicza – objawy
Objawy tego schorzenia mogą być naprawdę różnorodne. Zależą one od rodzaju narządów, jakie zostały dotknięte zmianami nowotworowymi, od czynności hormonalnej tych nowotworów oraz od wieku pacjenta. Choroba najczęściej zaczyna się objawami ze strony jednego narządu, do których po czasie dołączają się kolejne składowe.
Zespół mnogich nowotworów układu wydzielania wewnętrznego typu I, czyli w skrócie MEN I obejmuje takie zaburzenia, jak:
- Pierwotna nadczynność przytarczyc – występuje u 90-95% pacjentów z tym zespołem. Jest najczęściej pierwszym objawem choroby. Przyczyną nadczynności jest najczęściej hiperplazja (czyli powiększenie narządu) lub obecność gruczolaków przytarczyc. Gruczolaki to łagodne nowotwory, które wywodzą się z nabłonka. Istotą nadczynności przytarczyc jest nadmierne wydzielanie parathormonu, które prowadzi do zaburzeń gospodarki wapniowej organizmu i wystąpienia takich objawów, jak: bóle kostno – stawowe, osłabienie, zaburzenia pamięci, czy objawy ze strony nerek, w tym wielomocz, czyli oddawanie powyżej 2500 ml moczu na dobę.
- Nowotwory neuroendokrynne trzustki, przewodu pokarmowego, oskrzeli, grasicy – obecne są u 60 – 70% pacjentów (typowo są to guzy wydzielające gastrynę, insulinę lub guzy nieczynne hormonalnie). W przypadku guzów wydzielających gastrynę, będziemy mieć do czynienia z objawami nasilonej i trudnej do leczenia choroby wrzodowej, gdyż hormon ten nasila produkcję kwasu solnego. Guzy wydzielające insulinę będą powodować objawy hipoglikemii, czyli obniżonego stężenia glukozy we krwi – gdyż insulina obniża poziom glukozy. Możemy mieć do czynienia z objawami osłabienia i zaburzeniami zachowania.
- Gruczolaki przysadki mózgowej – mogą być nieczynne hormonalnie lub wydzielać hormony: prolaktynę – w tym przypadku dostrzegalne mogą być objawy związane z hiperprolaktynemią, czyli podwyższonym poziomem prolaktyny w organizmie, w tym: zaburzenia miesiączkowania, mlekotok oraz zaburzenia płodności; hormon wzrostu – w tym przypadku możemy mieć do czynienia z objawami akromegalii, wynikającej z nadmiernego stężenia hormonu wzrostu. U pacjenta mogą pojawić się następujące objawy: powiększenie rąk, stóp, nosa, żuchwy, języka, pogrubienie rysów twarzy, a także nadciśnienie tętnicze, powiększenie serca, czy zaburzenia metabolizmu glukozy.
Zespołowi MEN I mogą także towarzyszyć inne guzy, takie jak: naczyniakowłókniaki skóry, guzy nadnerczy, czy guzy tarczycy. Zespół mnogich nowotworów układu wydzielania wewnętrznego typu IIA, czyli w skrócie MEN IIA obejmuje następujące schorzenia:
- Rak rdzeniasty tarczycy – wywodzi się on z komórek C (komórek okołopęcherzykowych) tarczycy, wytwarzających kalcytoninę. W przebiegu zespołu MEN IIA właśnie ten nowotwór ujawnia się zazwyczaj jako pierwszy. Jednym z zauważalnych przez pacjenta objawów raka rdzeniastego tarczycy może być biegunka, wynikająca z podwyższonego stężenia kalcytoniny w organizmie.
- Guz chromochłonny – czyli nowotwór rozwijający się z komórek zlokalizowanych w nadnerczach. Rozwija się najczęściej w 3 i 4 dekadzie życia. Do jego charakterystycznych objawów należą: napadowe zwyżki ciśnienia tętniczego, ból głowy, pocenie się, kołatanie serca, a także blada i wilgotna skóra. Objawy te wynikają z wydzielanych przez guz hormonów: adrenaliny i noradrenaliny.
- Pierwotna nadczynność przytarczyc – czyli nadczynność spowodowana schorzeniami samych przytarczyc, najczęściej powodem pierwotnej nadczynności przytarczyc jest gruczolak. W MEN IIA składowa ta pojawia się najpóźniej i najrzadziej.
Z kolei zespół mnogich nowotworów układu wydzielania wewnętrznego typu IIB, czyli w skrócie MEN IIB związany jest z następującymi zaburzeniami:
- Rak rdzeniasty tarczycy – w tym przypadku nowotwór jest bardziej agresywny, niż w zespole MEN 2A i może występować nawet u dzieci.
- Zespół anomalii fenotypowych – mogą być obecne odchylenia związane z wyglądem fizycznym pacjenta. Możemy mieć do czynienia z obecnością nerwiaków błon śluzowych, które objawiają się charakterystycznym, postrzępionym językiem i obecnością wydatnych warg. Takie nerwiaki mogą również występować w jelicie grubym. Co więcej, w zespole MEN IIB możemy mieć do czynienia z obecnością wydłużonej żuchwy.
- Guz chromochłonny – rozwija się on wcześniej, niż w opisywanym powyżej zespole MEN IIA.
Mnoga gruczolakowatość wewnątrzwydzielnicza – przyczyny
Schorzenie to ma podłoże genetyczne. W przypadku zespołu mnogich nowotworów typu I, przyczyną jest mutacja genu MEN I. Gen ten koduje białko nazywane meniną. Brak tego białka sprzyja nowotworzeniu, szczególnie powstawaniu gruczolaków. Przyczyną zespołu MEN II jest mutacja genu RET. Mutacja ta jest najbardziej związana z rakiem rdzeniastym tarczycy, ponieważ przy obecności mutacji RET, rak ten wystąpi w ponad 95% przypadków. Oba typy zespołów dziedziczą się autosomalnie dominująco. Ryzyko przekazania choroby dziedziczonej w ten sposób potomstwu wynosi 50% i jest ono stałe.
Mnoga gruczolakowatość wewnątrzwydzielnicza – diagnostyka
Potwierdzenie choroby można uzyskać na drodze badań genetycznych. Wskazaniami do tego rodzaju badań, w przypadku zespołu MEN I jest:
- stwierdzenie przynajmniej dwóch guzów typowych dla zespołu;
- wiek pacjenta poniżej 30 roku życia i stwierdzenie przynajmniej jednego typowego dla choroby guza;
- rozpoznanie guza wydzielającego gastrynę;
- rozpoznanie mnogich guzów przytarczyc.
Zapamiętaj: Mnoga gruczolakowatość wewnątrzwydzielnicza to choroba, która może dotyczyć różnych narządów organizmu, należących do układu endokrynnego.
W rozpoznaniu zespołu MEN II A/B kluczowe jest stwierdzenie obecności mutacji genu RET. Rozpoznanie raka rdzeniastego tarczycy opiera się głównie na badaniach obrazowych oraz obecności podwyższonego poziomu kalcytoniny. Każde rozpoznanie raka rdzeniastego tarczycy wymaga badania genetycznego dotyczącego obecności mutacji genu RET. Rozpoznanie zespołu MEN 2B może ułatwić obecność anomalii fenotypowych, czyli cech odbiegających od normy (na przykład postrzępiony język, czy wydatne wargi, związane z nieprawidłowościami w obrębie błon śluzowych). Co więcej, warto wiedzieć, że w tym zespole nigdy nie występuje nadczynność przytarczyc. W diagnostyce schorzenia ważne jest ocenienie czynności hormonalnej zdiagnozowanych guzów.
Mnoga gruczolakowatość wewnątrzwydzielnicza – leczenie
Leczenie zespołu MEN I obejmuje przede wszystkim terapię poszczególnych składowych zespołu. W leczeniu objawowej nadczynności przytarczyc wykonuje się subtotalne usunięcie przytarczyc (typowo w organizmie występują 4 przytarczyce, a podczas operacji subtotalnej usuwa się 3 i ½ przytarczyc). Często podczas tej operacji usuwa się dodatkowo grasicę, gdyż może być ona punktem wyjścia nowotworów. W chorobie wrzodowej wywołanej nadmiarem gastryny stosuje się inhibitory pompy protonowej, które zmniejszają wydzielanie kwasu solnego. Obecność guzów trzustki czynnych hormonalnie jest wskazaniem do leczenia operacyjnego. Guzy nieczynnie hormonalnie powinny być operowane, jeśli ich średnica wynosi więcej niż 2 cm.
Czy wiesz że: w Polsce badania genetyczne dotyczące genu MEN I oraz genu RET wykonywane są w Centrum Onkologii w Gliwicach?
Jeśli chodzi o zespół MEN II, to leczenie raka rdzeniastego tarczycy jest operacyjne, polega ono na usunięciu całej tarczycy wraz z węzłami szyjnymi, w których często lokalizują się przerzuty. W przypadku zaawansowanej, nieoperacyjnej postaci tego nowotworu konieczne może być zastosowanie leczenia farmakologicznego pod postacią inhibitorów kinazy tyrozynowej. Guz chromochłonny także należy leczyć operacyjnie, po odpowiednim przygotowaniu i uregulowaniu ciśnienia tętniczego pacjenta.
Dokładna diagnostyka poszczególnych składowych zespołu MEN jest ważna ze względu na jego dziedziczny charakter. Wykrycie mutacji RET u jednego członka rodziny sprawia, że krewni I stopnia również powinni poddać się badaniu genetycznemu w tym kierunku. Wykrycie mutacji, sprawia, że wskazane jest profilaktyczne usunięcie tarczycy. Z tego względu wiedza na temat tego schorzenia jest ważna, tak samo jak jego skuteczna diagnostyka i leczenie.