Moczenie nocne dzieci wydaje się schorzeniem niegroźnym. Nierzadko rodzice zrzucają odpowiedzialność za problem zanieczyszczonej pościeli i ubranka na dziecko. Tymczasem proces ten zachodzi niezależnie od woli pociechy i może wiązać się z konkretnymi schorzeniami.
Czym jest moczenie nocne?
Moczenie nocne to nieświadome oddawanie moczu podczas snu przez dziecko powyżej 5 roku życia lub po opanowaniu treningu czystości. Trening czystości to stopniowe nabywanie umiejętności do zaspokajania swoich potrzeb fizjologicznych w sposób akceptowany społecznie. Dziecko w tym czasie uczy się sygnalizować potrzebę oddania moczu, bądź kału. Nabywa umiejętności wykonywania tych czynności na nocniku lub sedesie. Zdobywa zdolność do kontrolowania swoich potrzeb fizjologicznych, w tym opóźniania wydalania moczu i stolca do momentu udania się do toalety. Moczenie nocne wiąże się nie tylko z zanieczyszczeniem ubranka lub pościeli, ale również ze wstydem i odczuwaniem porażki przez dziecko. Problem dotyczy około 15% dzieci do 7 roku życia i 5-8% w wieku 7-10 lat.
Przyczyny moczenia nocnego u dzieci
Istotną rolę w występowaniu moczenia nocnego odgrywa czynnik genetyczny. Jeśli oboje rodzice w dzieciństwie byli dotknięci tym schorzeniem ryzyko wzrasta do około 80%. W przypadku, gdy żaden rodzic nie doświadczył moczenia nocnego ryzyko wystąpienia u dziecka spada do 15%.
Wymienia się kilka przyczyn moczenia nocnego, które mogą występować pojedynczo lub jako czynniki współistniejące związane z:
- pęcherzem moczowym,
- produkcją moczu,
- czynnością ośrodkowego układu nerwowego.
Nieprawidłowe funkcjonowanie pęcherza moczowego związane jest zwykle z nocną nadczynnością mięśnia wypieracza pęcherza i zmniejszeniem oczekiwanej pojemności pęcherza moczowego. Skurcze mięśnia wypieracza pęcherza, gdy funkcjonuje on prawidłowo pomagają opróżnić pęcherz moczowy z zalegającego moczu. Nocna nadczynność wypieracza pęcherza moczowego wiąże się ze wzrostem ciśnienia wewnątrz pęcherza moczowego i bezwiednym oddawaniem porcji moczu podczas snu dziecka. Może zdarzać się to do kilku razy w ciągu nocy. Inną nieprawidłowością związaną z pęcherzem moczowym jest zmniejszenie jego oczekiwanej pojemności. W tym przypadku dochodzi do częstego oddawania małych porcji moczu również w ciągu dnia. Kolejną przyczyną moczenia nocnego jest zwiększona produkcja moczu podczas snu. Może być ona związana z przyjmowaniem płynów bezpośrednio przed snem. Szczególnie dotyczy to mleka lub soków owocowych.
Zmniejszone wytwarzanie wazopresyny, czyli hormonu odpowiadającego za odzyskiwanie wody z moczu i zagęszczanie go może również doprowadzić do szybkiego napełniania pęcherza moczowego. Wazopresyna jest hormonem wytwarzanym przez przysadkę mózgową. Jej niedobór prowadzi do wytwarzania dużej ilości słabo zagęszczonego moczu. Wśród przyczyn związanych z czynnością ośrodkowego układu nerwowego należy wymienić podwyższony próg pobudliwości na szlakach nerwowych biegnących z pęcherza moczowego do mózgu. Powoduje to, że bodziec jakim jest całkowite wypełnienie pęcherza moczowego nie jest odpowiednio odczytywany przez mózg. Nie doprowadza do wybudzenia się dziecka i korzystania z toalety, ale do bezwiednego opróżnienia pęcherza moczowego. Dziecko wybudza się w momencie, kiedy pęcherz moczowy został już opróżniony lub rano.
Przejściową przyczyną moczenia nocnego, zarówno u dzieci młodszych jak i starszych, mogą być problemy emocjonalne. Mogą być one wywołane przez stres wynikający z uczęszczania do szkoły spowodowany, na przykład, brakiem akceptacji wśród rówieśników lub trudnościami w nauce. Kolejnym czynnikiem stresogennym mogą być zaburzone relacje, albo zachwianie struktury rodziny. Do tych czynników można zaliczyć rozkład związków między rodzicami dziecka, śmierć rodzica, przemoc domową.
Przyczyny moczenia nocnego u starszych dzieci
Moczenie nocne u dzieci starszych mogą powodować podobne czynniki jak w młodszej grupie wiekowej. Do innych przyczyn schorzenia można zaliczyć:
- zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, tak zwany, ADHD,
- zespół bezdechu nocnego,
- jadłowstręt psychiczny,
- padaczkę,
- zakażenia układu moczowego,
- kamicę układu moczowego,
- odmiedniczkowe zapalenie nerek,
- cukrzycę,
- wstępną fazę niewydolności nerek.
Moczenie wtórne u dzieci
Moczeniem wtórnym określamy nawrót niezależnego od woli oddawania moczu podczas snu, jeśli uprzednio uznawano je za wyleczone. Moczenie wtórne można zdiagnozować, jeśli w poprzedzającym okresie 6 – 12 miesięcy po wyleczeniu nie występowały epizody nocnego bezwiednego oddawania moczu. Zwykle jest objawem wady lub choroby układu moczowego. Można do nich zaliczyć odpływy pęcherzowo-moczowodowe, wierzchniactwo, zakażenia układu moczowego. Występuje również w przebiegu chorób neurologicznych lub zaburzeń emocjonalnych. Wśród nich wymienia się: ADHD, padaczkę, czy jadłowstręt psychiczny.
Moczenie nocne – leczenie
Leczenie moczenia nocnego powinno być uzależnione od przyczyny bezwiednego oddawania moczu. Niemniej jednak, w praktycznie wszystkich typach bezwiednego oddawania moczu podstawowym elementem jest postępowanie motywujące i wspomagające polegające na rozmowie z dzieckiem. Do takich działań zalicza się udzielenie informacji o właściwej ilości, jakości przyjmowanych płynów i czasie ich podawania. Dziecko powinno oddawać mocz 4-7 razy dziennie. Zaleca się wypracowanie z dzieckiem nawyku oddawania moczu rano, po przebudzeniu. Ostatni epizod mikcji, czyli oddawania moczu przez dziecko, powinien mieć miejsce przed udaniem się na spoczynek nocny.
Kolejnym krokiem jest odpowiednia podaż płynów. Najlepiej, aby dziecko spożywało płyny, co 2-3 godziny w podobnych objętościach. Ilość płynu obliczamy w odniesieniu do masy ciała pacjenta. Zakłada się, że odpowiednią objętością płynów dla dziecka jest 50 mililitrów na kilogram masy ciała. Ostatnią porcję zaleca się podać nie później niż 2 godziny przed zaśnięciem. W godzinach popołudniowych rodzice nie mogą pozwalać dziecku na spożywanie płynów, takich jak: mleko, kakao, kefir, soki owocowe. Nasilają one bowiem wydalanie wody z organizmu przez nerki do moczu i zwiększają jego objętość. Należy również wprowadzić zakaz spożywania płynów w nocy. Lepszą współpracę i przestrzeganie zaleceń przez dziecko zapewni odpowiednie wytłumaczenie przez lekarza budowy i czynności układu moczowego. Zwiększy to prawdopodobieństwo osiągnięcia pozytywnych wyników leczenia. Moczenie nocne może być spowodowane przez niedobór wazopresyny, czyli hormonu odpowiadającego za zagęszczanie moczu. Stosuje się, wtedy desmopresynę, która pomaga odzyskiwać wodę z moczu i zatrzymać ją w organizmie. Terapia jest długotrwała, a największą skuteczność uzyskuje się po 3 miesiącach leczenia. Desmopresyna jest lekiem używanym, również w przypadku nieskuteczności strategii ograniczenia przyjmowania płynów przez dziecko.
Czy wiesz że: moczenie nocne dotyczy około 15% dzieci do 7 roku życia?
U dzieci z podejrzeniem podwyższonego progu pobudliwości układu nerwowego można zastosować alarm wybudzeniowy. Metoda ta pomaga zmienić niekontrolowane moczenie nocne na kontrolowane oddawanie moczu w nocy. Alarm wybudzeniowy działa na zasadzie budzika, który włącza się w chwili pojawienia się pierwszej porcji moczu na bieliźnie dziecka. Informacja o pojawieniu się moczu jest przesyłana do urządzenia za pomocą czujnika umieszczonego w ubranku dziecka. Dziecko po usłyszeniu alarmu powinno obudzić się i udać do toalety w celu oddania moczu. Tego typu terapia wraz z kontrolowaniem spożywania płynów powinna trwać nieprzerwanie przynajmniej 3 miesiące. Moczenie nocne spowodowane nadczynnością wypieracza pęcherza moczowego leczy się poprzez ograniczenie ilości przyjmowanych płynów oraz farmakoterapią. Nierzadko efekt leczenia widoczny jest dopiero po zastosowaniu skojarzenia dwóch leków: desmopresyny i oksybutyniny. Oksybutynina ma działanie miorelaksacyjne, czyli rozluźniające mięśnie pęcherza moczowego. O wdrożeniu leczenia skojarzonego powinien decydować jednak urolog lub nefrolog dziecięcy.
Zapamiętaj: Podstawowym elementem leczenia moczenia nocnego jest kontrola i ograniczenie ilości spożywanych płynów.
W przypadku moczenia nocnego z towarzyszącymi objawami dziennymi oraz moczenia nocnego wtórnego konieczna jest dalsza diagnostyka i leczenie specjalistyczne. Diagnostyka powinna obejmować badania obrazowe układu moczowego, w tym z zastosowaniem środka kontrastowego, aby dokładnie uwidocznić przebieg dróg moczowych. Nieodzowne jest wykonanie laboratoryjnego badania moczu. Nieoceniona może okazać się konsultacja psychologiczna lub psychiatryczna. Po zdiagnozowaniu przyczyny zaburzenia dziecko powinno być leczone pod okiem specjalisty, nefrologa lub urologa. W przypadku zaburzeń psychicznych lub emocjonalnych psychologa lub psychiatry dziecięcego.
Brak rezultatu leczenia powinien skłonić lekarza prowadzącego chorego i rodziców do konsultacji w ośrodku specjalistycznym. Nieleczone moczenie nocne lub nieskuteczność dotychczas stosowanego leczenia może wiązać się dla dziecka nieprzyjemnymi konsekwencjami. Schorzenie może wpłynąć na relacje między dzieckiem, a rodzicami. Powoduje również zaburzenia w kontaktach z rówieśnikami oraz obniża samoocenę dziecka. Może to przyczyniać się do zaburzeń emocjonalnych i trudności w nawiązywaniu relacji z innymi osobami.