Bark będący pierwszym elementem łączącym kończynę górną z pozostałą częścią ciała stanowi dla człowieka kluczową rolę w prawidłowym, codziennym funkcjonowaniu. Zapewnia płynny i precyzyjny ruch o największym zakresie w organizmie. Swoboda jego ruchu pozwala ustawić pozostałą część kończyny górnej w dowolnym miejscu w przestrzeni. To stanowi podstawę do sprawnego posługiwania się przedmiotami dnia codziennego. Jednak kosztem ruchomości, bark ma ograniczone możliwości stabilizacji, przez co nierzadko dochodzi do jego niestabilności i nawrotowych zwichnięć. Na czym właściwie polega i jak można sobie radzić z niestabilnością barku?
Czym jest niestabilność barku?
Staw to ruchome połączenie kości, które zapewnia przemieszczanie się kości względem siebie w określonym zakresie ruchu. W jego skład wchodzi główka jednej kości (zazwyczaj kształtu kulistego) oraz panewka drugiej kości (zazwyczaj wklęsła). Całość otoczona jest łącznotkankową torebką.
Staw barkowy jest określeniem klinicznym. W jego skład wchodzą 4 stawy właściwe, są to:
– staw mostkowo-obojczykowy,
– staw barkowo-obojczykowy,
– staw ramienny (ramienno-łopatkowy),
– połączenie łopatkowo-piersiowe.
Prawidłowa i płynna współpraca tych stawów i otaczających ich mięśni określana jest jako rytm łopatkowo-ramienny i pozwala na pełne wykorzystanie możliwości obręczy barkowej.
Zapamiętaj: Częste, nawracające zwichnięcia barku mogą sugerować niestabilność stawu ramiennego.
Określenie niestabilności barku dotyczy jedynie stawu ramiennego, czyli połączenia kości ramiennej z łopatką. Definiuje się ją jako niemożność utrzymania głowy kości ramiennej w panewce stawu. Co oznacza że pomiędzy tymi kośćmi nie ma funkcjonalnego połączenia i ruch w stawie jest utrudniony lub czasem nawet niemożliwy.
Niestabilność barku podzielić możemy ze względu na:
- Kierunek zwichnięć:
– jednokierunkowa (przednia, tylna, dolna, górna),
– wielokierunkowa,
- Stopień przemieszczenia:
– podwichnięcie (częściowa utrata kontaktu powierzchni stawowych),
– zwichnięcie (całkowita utrata kontaktu powierzchni stawowych),
- Przyczynę:
– urazowa,
– nieurazowa (np. uogólniona wiotkość stawowa, dysplazja panewki).
Objawy niestabilności barku
Najbardziej charakterystycznym objawem w niestabilności stawu ramiennego jest poczucie obawy przed zwichnięciem wyrażone zmniejszonym zakresem ruchu i nieświadomym oszczędzaniem kończyny. Ponadto przy epizodach zwichnięcia lub niektórych ruchach może pojawiać się uczucie bólu. Ułożenie kończyny w przywiedzeniu i rotacji wewnętrznej ze zgiętym łokciem pozwala choremu zmniejszyć dolegliwości.
W przebiegu prowadzonych badań i diagnostyki obrazowej możliwe jest zidentyfikowanie charakterystycznych cech niestabilności barkowej i ewentualne uwidocznienie powikłań w postaci ubytków kostnych czy uszkodzeń tkanek miękkich takich jak obrąbek, więzadła, torebka stawowa, czy ścięgna mięśni pierścienia rotatorów.
Leczenie niestabilności barku
Niestabilność barku jest schorzeniem utrudniającym codzienne funkcjonowanie i bez wątpienia konieczne jest jego leczenie. Leczenie nieoperacyjne wskazane jest u osób starszych i mniej aktywnych fizycznie oraz u wszystkich chorych z niestabilnością nieurazową. Polega ona na intensywnym programie rehabilitacji pod okiem fizjoterapeuty trwającym często kilka miesięcy.
Leczenie operacyjne przewidziane jest u większości osób z niestabilnością urazową, szczególnie młodych i aktywnych fizycznie oraz w przypadku niepowodzenia leczenia metodami nieoperacyjnymi. Operacja polega na odtworzeniu i zwiększeniu stabilności barku poprzez uzupełnienie ubytków panewki stawowej. W zależności od rodzaju uszkodzeń stosuje się:
- przymocowanie uszkodzonego obrąbka za pomocą kotwic i szwów,
- plastykę zwiotczałej torebki stawowej,
- rekonstrukcje panewki z przeniesieniem wyrostka kruczego łopatki na przedni brzeg panewki.
Zdecydowana większość operacji niestabilności barku wykonywana jest metodą artroskopową (z wykorzystaniem mikrokamerki, bez otwierania powłok skórnych), ale zdarzają się operacje prowadzone metodą „otwartą”.
Czy wiesz że: zwichnięciom barku może towarzyszyć uszkodzenie nerwu pachowego? Taki uraz prowadzi do zaburzeń czucia na całej powierzchni skóry barku.
Po zabiegu operacyjnym konieczne jest około 3-tygodniowe unieruchomienie barku w ortezie, a następnie nawet półroczna rehabilitacja z pomocą fizjoterapeuty.
Niestabilność barku a ćwiczenia
Ćwiczenia stosowane w leczeniu i rehabilitacji niestabilności barku koncentrują się na wzmacnianiu mięśni stabilizujących jego ruch oraz stabilizujących łopatkę. Do podstawowych należą:
- rotacja wewnętrzna i zewnętrzna w stawie ramiennym z wykorzystaniem gum oporowych (wzmacnia mięśnie rotujące, odpowiedzialne za stabilizację),
- wznosy bokiem małych ciężarków (zwiększające siłę mięśni naramiennych),
- rolowanie opartego o ścianę wałka – na wałku opieramy przedramiona i przesuwając góra-dół jednocześnie dociskamy wałek do ściany (wzmacnia mięśnie stabilizujące łopatkę)
Chorzy z niestabilnością barku bardzo często mają świadomość swojej choroby, jednak bagatelizują jej objawy, a ewentualne ćwiczenia czy zabiegi odkładają na później. Takie postępowanie grozi jednak postępującym uszkodzeniem stawu, aż do całkowitej utraty jego funkcji w starszym wieku. Dlatego wszelkie podejrzenia co do niestabilności barku powinny być jak najszybciej konsultowane z ortopedą i odpowiednio leczone