Prawidłowa temperatura ciała człowieka wynosi około 36,6 stopni Celsjusza, należy jednak pamiętać, że niewielkie wahania temperatury w ciągu dnia mają miejsce i nie powinny stanowić powodu do obaw. Uważa się, że temperatura ciała mierzona rano jest o 0,5 stopnia Celsjusza niższa od wartości otrzymanej w pomiarze wykonanym w godzinach wieczornych. Różnice w pomiarach temperatury mogą się różnić w zależności od miejsca, gdzie wykonano pomiar, a także typu wykorzystanego termometru. Kiedy jednak wartości temperatury ciała są nieprawidłowo niskie?
Co oznacza niska temperatura ciała?
Temperatura ciała człowieka podlega pewnym wahaniom w ciągu dnia, a za jej utrzymywanie na odpowiednim poziomie odpowiada ośrodek termoregulacyjny zlokalizowany w podwzgórzu, stanowiącym częścią mózgowia człowieka. Dzięki prawidłowemu działaniu tej części mózgu ciało ludzkie jest w stanie utrzymać względnie stałą temperaturę, ponieważ podwzgórze kontroluje ilość ciepła powstającego w procesach metabolicznych (przemianach materii i energii), głównie w obrębie mięśni i w wątrobie, a ilością ciepła usuwanego z naszego ciała poprzez skórę i płuca. Jednak, w sytuacjach kontaktu z niekorzystnymi warunkami środowiska zewnętrznego, zdolności organizmu człowieka do utrzymywania stałej temperatury ciała mogą być niewystarczające, prowadząc do spadku temperatury poniżej bezpiecznej wartości.
Hipotermia, to termin określający stan, gdy wewnętrzna temperatura ciała człowieka osiąga wartości poniżej 35 stopni Celsjusza. Do ustalenia wewnętrznej temperatury ciała konieczne jest wykonanie pomiaru w miejscu, które dobrze odzwierciedla ciepło jakie panuje w głębiej położonych tkankach organizmu. Taki pomiar można wykonać: w dolnej części przełyku, w odbycie lub na błonie bębenkowej z wykorzystaniem specjalnego termometru.
Niska temperatura ciała – przyczyny
Do najczęstszej przyczyny nieprawidłowo niskiej temperatury ciała należy przebywanie przez dłuższy czas w warunkach sprzyjających utracie ciepła. Do wychłodzenia może doprowadzić:
- zanurzenie w zimnej wodzie;
- niska temperatura powietrza;
- narażenie na silny wiatr;
- noszenie przemoczonego ubrania i obuwia;
- zbyt “lekki” strój w porównaniu do warunków otoczenia.
Należy pamiętać, że niektóre osoby są szczególnie narażone na szybką utratę temperatury, ponieważ zdolność do wytwarzania ciepła w mięśniach i wątrobie może być zmniejszona ze względu na współistniejące choroby. Mała masa mięśniowa, spotykana u dzieci, osób starszych, niedożywionych i przewlekle chorych, predysponuje do wychłodzenia. Dodatkowo, utrata przytomności także niekorzystnie wpływa na zdolności organizmu do przeciwdziałania spadkowi temperatury, ponieważ produkcja ciepła w niepracujących mięśniach jest niewystarczająca. Ważną barierą chroniącą przed nadmiernym wychłodzeniem jest skóra, dlatego stany prowadzące do jej rozległego uszkodzenia (oparzenia, urazy), bądź nadmierne rozszerzenie naczyń krwionośnych w jej obrębie, mające miejsce w przypadku spożycia dużej ilości alkoholu, również będą sprzyjać możliwości wystąpienia hipotermii.
Znacznie rzadziej, spadek temperatury ciała może wystąpić w sytuacji, gdy temperatura otoczenia jest prawidłowa, a jej przyczynę mogą stanowić:
- niedoczynność tarczycy;
- niedoczynność nadnerczy;
- niedoczynność przysadki mózgowej;
- hipoglikemia (stan zmniejszonego stężenia glukozy we krwi);
- niektóre schorzenia neurologiczne i urazy rdzenia kręgowego;
- sepsa (ciężka infekcja prowadząca do niewydolności narządów);
- zatrucie etanolem, tlenkiem węgla (czadem).
Niska temperatura ciała – objawy towarzyszące
Objawy towarzyszące nieprawidłowo niskiej temperaturze ciała zależą od wartości, jaką osiąga ona w tkankach głębokich. Poniższa tabela prezentuje, jak wyglądają objawy hipotermii, w zależności od jej stopnia.
Niska temperatura ciała po chorobie
Temperatura ciała zmienia się w trakcie infekcji. W przypadku chorób zakaźnych może dojść zarówno do wzrostu, jak i do spadku temperatury ciała.
Zapamiętaj: Hipotermia, to termin określający stan, gdy wewnętrzna temperatura ciała człowieka osiąga wartości poniżej 35 stopni Celsjusza.
Dzieje się tak, ponieważ substancje uwolnione z niszczonych patogenów bakteryjnych, czy wydzielane przez pobudzone komórki układu odpornościowego powodują przestrojenie ośrodka termoregulacyjnego zlokalizowanego w podwzgórzu. W znacznej większości przypadków typowym objawem infekcji jest wzrost temperatury ciała, czyli gorączka. Temperatura ciała powinna ulec ustabilizowaniu i powrotowi do prawidłowej wartości po wyleczeniu choroby, jeżeli tak się nie dzieje, może to świadczyć o nadal utrzymującym się stanie zapalnym wywołanym infekcją. W literaturze opisano również przypadki hipotermii u dzieci spowodowane stosowaniem leków przeciwzapalnych, np. ibuprofenu, jednak były to sytuacje epizodyczne.
Niska temperatura ciała w ciąży
U kobiet w trakcie trwania cyklu menstruacyjnego obserwuje się wahania w temperaturze ciała, które zależą od dnia cyklu miesiączkowego. Zwykle, temperatura ciała mierzona rano jest niższa w przeciągu 2 tygodni poprzedzających owulację (uwolnienie komórki jajowej z jajnika), następnie wzrasta w dniu jajeczkowania (o około 0,6 ℃) i utrzymuje się na względnie stałym poziomie, aż do momentu wystąpienia miesiączki. Podobnie, w trakcie ciąży może dochodzić do niewielkich zmian w temperaturze ciała, ze względu na zmiany hormonalne jakie zachodzą w ciele kobiety. Należy jednak pamiętać, że utrzymywanie się niskiej temperatury ciała, zwłaszcza z towarzyszącymi dolegliwościami, może być spowodowane infekcją i wymagać pomocy lekarskiej.
Niska temperatura ciała – leczenie
W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie, u której podejrzewamy hipotermię? Podstawowe znaczenie ma ochrona przed dalszą utratą ciepła. W takiej sytuacji osobę wyziębioną należy okryć z użyciem dostępnych materiałów, a gdy mamy dostęp do dobrze wyposażonej apteczki można posłużyć się metalizowaną folią, pamiętając, aby okrywając chorego z jej użyciem, złota strona folii była skierowana na zewnątrz, a srebra w kierunku ciała osoby poszkodowanej. Takie postępowanie ograniczy ruch powietrza i zapewni lepszą izolację przed utratą ciepła. W przypadku, gdy chory z hipotermią nadal znajduje się w środowisku sprzyjającym wyziębieniu, należy umieścić go w pomieszczeniu zamkniętym i zapewnić ciepłą i suchą odzież. Ważne, aby nigdy nie podawać alkoholu, mimo iż wydaje się, że po jego wypiciu człowiek “rozgrzewa się”. W rzeczywistości, alkohol etylowy powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych, co zwiększa utratę ciepła i pogarsza stan chorego!
Do metod leczenia hipotermii wykorzystywanej przez wykwalifikowany personel medyczny należy, oprócz opisanego powyżej postępowania, stosowanie ogrzewania czynnego, które można podzielić na:
- ogrzewanie czynne zewnętrzne – polegające na stosowaniu specjalnej kołdry wypełnionej ciepłym powietrzem, a także termoforów umieszczonych w okolicy pach i pachwin w celu podwyższenia temperatury ciała chorego;
- ogrzewanie czynne wewnętrzne – czyli podawanie drogą dożylną podgrzanych do około 40 stopni Celsjusza płynów oraz ogrzewanie i nawilżanie powietrza, którym oddycha pacjent. W przypadku ciężkiej hipotermii (stopień 3 i 4), czasami krew chorego ogrzewa się w krążeniu pozaustrojowym (czyli z wykorzystaniem specjalnej maszyny, chwilowo zastępującej funkcję serca i płuc).
Należy pamiętać, że osoby wyziębionej nie można uznać za zmarłą bez próby ogrzania jej do 35 stopni, gdyż niska temperatura ciała spowalnia procesy przemiany materii i energii, wydłużając czas potrzebny do śmierci komórek ciała.
Czy wiesz że: obniżanie temperatury ciała chorego jest wykorzystywane w medycynie, na przykład podczas zabiegów kardiochirurgicznych, gdyż zmniejsza ryzyko niedotlenienia tkanek podczas operacji?
Niska temperatura ciała jest efektem dysproporcji pomiędzy zdolnością organizmu do wytwarzania ciepła, procesu zachodzącego głównie w mięśniach i wątrobie, a jego utratą poprzez powłoki ciała i płuca. Niewielkie wahania w temperaturze ciała (zwykle nie przekraczające 0,6 stopni Celsjusza) są zjawiskiem fizjologicznym (nie związanym z chorobą). Do najczęstszej przyczyny hipotermii należy długotrwałe przebywanie w warunkach sprzyjających utracie ciepła. Do osób szczególnie narażonych na spadek temperatury ciała w niekorzystnym środowisku, należą: dzieci, osoby starsze oraz przewlekle chorzy. Rzadziej, niska temperatura ciała jest spowodowana występującymi schorzeniami, takimi jak: niedoczynność tarczycy, hipoglikemia lub zatrucie alkoholem etylowym. Pierwsza pomoc u osób wyziębionych polega na ochronie poszkodowanego przed dalszą utratą ciepła poprzez zastosowanie metalizowanej folii i ciepłych, suchych ubrań. Wykwalifikowane leczenie hipotermii obejmuje ogrzewanie czynne zewnętrzne i ogrzewanie czynne wewnętrzne.