Macica w czasie ciąży jest miejscem, gdzie rozwija się płód. Pełnienie tej funkcji jest możliwe dzięki jej odpowiedniej budowie. Macica składa się z dna, trzonu i szyjki. Znajduje się ona w jamie brzusznej pomiędzy pęcherzem moczowym a odbytnicą i utrzymywana jest za pomocą więzadeł. Ściana macicy natomiast zbudowana jest z warstwy wewnętrznej, czyli endometrium, środkowej, którą stanowią mięśnie, a także zewnętrznej – cienkiej błony ją otaczającej. W czasie porodu mięsień macicy kurczy się, co umożliwia urodzenie noworodka. Wyróżniamy kilka rodzajów skurczów. Czym one się charakteryzują i w jaki sposób można odróżnić te śródciążowe od tych, które zwiastują poród?
Czym są skurcze macicy w ciąży?
Skurcze macicy kojarzą się głównie z porodem. Jednak pojawiają się jeszcze w czasie ciąży. Stanowią one pewnego rodzaju przygotowanie mięśnia macicy do skurczów o odpowiedniej sile, które pozwolą na urodzenie dziecka. Czynność skurczowa tego narządu jest zróżnicowana. Skurcze przedporodowe i porodowe mają podobną strukturę. Wyróżnia się w nich fazę narastania, szczytu i zanikania. Czas ich trwania zależy od okresu ciąży. Zwykle czas narastania jest krótszy niż czas zanikania. Skurcze macicy mogą być monitorowane w trakcie KTG- kadiotokografii. Badanie to ocenia dodatkowo czynność serca płodu.
Jak wyglądają skurcze w ciąży?
Pierwsza czynność skurczowa mięśnia macicy pojawia się już około 20 tygodnia ciąży. Skurcze są wtedy nieregularne, o niskiej amplitudzie wyrażonej w jednostkach ciśnienia – kilopaskalach (kPa). Proces ten trwa, aż do porodu i dzięki temu powstają dwie czynnościowo różne części tego narządu. Górną, aktywną część macicy stanowi trzon, bardzo silny mięsień wykonujący zasadniczą pracę podczas porodu. Dolna część tego narządu zawiera znacznie mniej włókien mięśniowych. Powstanie z niej kanał rodny, przez który będzie przemieszczać się dziecko. Skurcz macicy zaczyna się w okolicy ujść jajowodów, a następnie rozprzestrzenia się na całą macicę.
Rodzaje skurczów ciążowych
W ciąży mogą wystąpić skurcze przedporodowe, które jak już wspomniałam oznaczają, że macica przygotowuje się do porodu. Zaliczamy do nich skurcze Alvareza, skurcze Braxtona-Hicksa oraz skurcze przepowiadające. Gdy płód jest już wystarczająco rozwinięty, a szyjka macicy osiągnęła wystarczającą dojrzałość, to w okolicy 37 tygodnia ciąży pojawiają się skurcze porodowe, o których więcej informacji dowiemy się w dalszej części artykułu.
Skurcze Alvareza
Skurcze Alvareza są pierwszymi skurczami, jakie może odczuć kobieta spodziewająca się dziecka. Pojawiają się one około 20 tygodnia ciąży. Co ciekawe nie są one bolesne. Skurcze Alvareza charakteryzują się niskim napięciem (amplituda 0,2-0,4 kPa) i są nieskoordynowane, co oznacza, że mięsień macicy nie kurczy się równomiernie. Ich występowanie uznane jest za fizjologiczne.
Skurcze Braxtona-Hicksa
Skurcze Braxtona-Hicksa pojawiają się wraz z rozwojem ciąży. Są bardziej regularne, a ich częstość wynosi 1-2 na godzinę i cechują się większą amplitudą (2-4kPa). Kobiety opisują skurcze Braxtona Hicksa jako uczucie łagodnych naprężeń w określonym obszarze brzucha, które pojawiają się i znikają.
Jak rozróżnić skurcze przepowiadające od skurczów porodowych?
Przed porodem czynność skurczowa macicy się nasila. Pojawiają się skurcze przepowiadające z częstotliwością 1 na 10 minut – nie częściej. Mają one amplitudę równą około 7-8 kPa. W przeciwieństwie do prawdziwych skurczów porodowych, częstotliwość, czas trwania ani intensywność skurczów przepowiadających nie zwiększa się. Ponadto dochodzi do ich zaniku, aby pojawić się ponownie np. po kilkudziesięciu minutach.
Zapamiętaj: W chwili obecnej nie ma skutecznego leczenia porodów przedwczesnych.
Skurcze porodowe natomiast zmieniają się wraz z postępem porodu. W pierwszym jego okresie, gdy dochodzi do rozwierania szyjki macicy, częstość wynosi 2-3 na 10 minut i wraz z postępem porodu wzrasta. Dochodzi również do zwiększenia siły skurczów od 9,4 kPa do nawet 16,0 kPa i pojawiają się bóle porodowe. Można wtedy zastosować różne metody ich łagodzenia poprzez np. znieczulenie zewnątrzoponowe. Co ciekawe mogą również pomóc techniki oddechowe i relaksacyjne, masaż, a także utrzymanie aktywności fizycznej przez kobietę rodzącą. W drugim okresie porodu, kiedy rodzi się dziecko, częstość skurczów istotnie wzrasta i może wynosić nawet 4-5 na 10 minut. Czynność skurczowa macicy jest wtedy wspomagana przez działanie tłoczni brzusznej, co powoduje powstanie tzw. skurczów partych. Umożliwiają one wydalenie płodu, a później łożyska.
Skurcze macicy w ciąży, czyli kiedy udać się do szpitala?
Obserwacja skurczów macicy w ciąży pozwala na odróżnienie czy zwiastują one poród, czy też nie. Gdy stają się one silnie odczuwalne, powinno się mierzyć czas ich trwania oraz odległości pomiędzy nimi. Pomocne w tym może być użycie aplikacji na telefon. Skurcze porodowe występują w równych odstępach, a dodatkowo ich siła będzie wzrastać.
Od momentu pojawienia się pierwszych silnych skurczów do uzyskania pełnego rozwarcia szyjki macicy, które pozwoli na przejście płodu przez kanał rodny może minąć kilka, a nawet kilkanaście godzin. Szczególnie długo trwa to u kobiet, które rodzą po raz pierwszy. Wynika to z tego, że do rozwarcia dochodzi stopniowo. U wieloródek natomiast rozwarciu ulega od rozpoczęcia akcji porodowej cała szyjka macicy. Z tego powodu kobieta powinna zgłosić się do szpitala, gdy skurcze porodowe będą regularnie pojawiały się co najmniej raz na 10 minut. Warto jednak wiedzieć, że są sytuacje, kiedy nie należy zwlekać z udaniem się do szpitala. Zaliczamy do nich m.in.: odpłynięcie zielonych wód płodowych (mogące świadczyć o niedotlenieniu płodu) czy pojawienie się krwawienia z dróg rodnych. W tych sytuacjach lekarz może rozważyć przeprowadzenie cesarskiego cięcia, gdyż są to sytuacje, w których życie dziecka jest zagrożone.
Nieprawidłowe skurcze macicy w ciąży
Jeżeli silne skurcze pojawią się przed 37 tygodniem ciąży, a czas pomiędzy nimi ulegnie skracaniu, należy udać się do szpitala, gdyż są one nieprawidłowe. Mogą one świadczyć o rozpoczynającym się porodzie. Dochodzi wtedy do przedwczesnych zmian w szyjce macicy, która mięknie i rozszerza się, aby umożliwić wydalenie płodu. Jednak przed 37 tygodniem ciąży dziecko nie jest wystarczająco rozwinięte, ani przygotowane na opuszczenie jamy macicy. Może wtedy potrzebować stałej opieki na oddziale neonatologicznym do momentu przybrania na wadze, utrzymania stałej temperatury ciała i oddychania bez pomocy respiratora.
Zmiany zachodzące w macicy w postaci skurczów i przedwczesne rozwieranie się szyjki macicy prowadzą do przedwczesnego porodu w około 10% ciąż. Powikłania z nich wynikające należą do największych problemów zdrowotnych współczesnego świata i są przyczyną około 85% wszystkich zgonów okołoporodowych. Wcześniaki o masie urodzeniowej poniżej 2500g stanowią około 10% całkowitej liczby dzieci urodzonych każdego roku.
Czy wiesz że: czynność skurczowa macicy utrzymuje się również po porodzie? Ma ona na celu zamknięcie szyjki macicy, a także otwartych naczyń krwionośnych w miejscu, gdzie było obecne łożysko i zapobiegnięcie w ten sposób krwawieniu.
W chwili obecnej nie ma skutecznego leczenia porodów przedwczesnych. Kluczem do ich zapobiegania jest wczesna diagnoza. Bardzo ważne jest samoobserwowanie się przez kobietę w ciąży zarówno w odniesieniu do ilości ruchów płodu w ciągu dnia jak i częstości występowania skurczów. Dzięki temu w razie zaobserwowania zmiany ich charakteru, nasilenia, zmniejszania przerw pomiędzy skurczami kobieta powinna się zgłosić do lekarza i uzyskać odpowiednią pomoc. Istnieje możliwość zahamowania czynności skurczowej macicy poprzez podanie leków jeśli rozpoznano obecność przedwczesnych skurczów porodowych. Co więcej, opóźnienie akcji porodowej nawet o kilka dni daje możliwość przygotowania dziecka do życia pozamacicznego poprzez zastosowanie odpowiedniej terapii przyspieszającej rozwój płuc. Z badań naukowych wynika, że zmniejsza to ryzyko zgonów zaraz po urodzeniu, a także poważnych powikłań zdrowotnych takich jak krwawienia do mózgu.
Dla kobiety spodziewającej się dziecka znajomość poszczególnych rodzajów skurczów jest kluczowa. Ułatwia to lepsze zrozumienie zmian zachodzących w ciąży, a także pomaga w rozpoznaniu stanów zagrażających życiu zarówno dla matki jak rozwijającego się płodu. W takich sytuacjach należy zgłosić się do szpitala.