Spondyloartropatie to zróżnicowana grupa autoimmunologicznych schorzeń reumatycznych. U ich podstaw leży pobudzenie układu odpornościowego. Aktywowane komórki układu odpornościowego niszczą własne tkanki, co daje różne objawy. Czy spondyloartropatie są uleczalne? Jak przebiegają tego typu choroby?
Co to są spondyloartropatie?
To grupa kilku chorób reumatycznych wzajemnie powiązanych podobnymi objawami oraz predyspozycją genetyczną. Do spondyloartropatii zaliczamy m.in. zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK), łuszczycowe zapalenie stawów (ŁZS), a także reaktywne zapalenie stawów i zapalenia stawów w przebiegu nieswoistych zapaleń jelit (Colitis ulcerosa, choroba Leśniowskiego-Crohna).
Czy wiesz że: zwłaszcza w początkowym okresie choroby postawienie dokładnego rozpoznania może być trudne, rozpoznaje się wtedy spondyloartropatię “niesklasyfikowaną” do czasu rozwoju bardziej charakterystycznych objawów?
Cechą wyróżniającą jest to, że zapalenie zajmuje stawy międzykręgowe w kręgosłupie. Zapaleniem objęty może być dowolny odcinek kręgosłupa, od szyjnego po krzyżowy. Możemy wyróżnić:
- Postać osiową – dominują objawy ze strony kręgosłupa.
- Postać obwodową – objawy najbardziej wyrażone są w obrębie stawów kończyn dolnych, czasem górnych, natomiast stawy kręgosłupa zajęte są w niewielkim stopniu, czasem nie dają objawów, a choroba kręgosłupa widoczna jest tylko na badaniach rentgenowskich.
Zapalenie stawów kręgosłupa może współistnieć z zapaleniem stawów krzyżowo-biodrowych, wyprzedzać je, a czasem, rzadko, występować samodzielnie. Ich przebieg oraz nasilenie objawów może być różne. Najłagodniejszym przebiegiem charakteryzuje się reaktywne zapalenie stawów. Jedynie u ok. 20% pacjentów dochodzi do rozwoju postaci przewlekłej lub nawrotów choroby. Tym niemniej bóle stawów o niewielkim nasileniu utrzymują się u większości chorych. Zapalenie stawów towarzyszące nieswoistym zapaleniom jelit zazwyczaj występuje w okresie zaostrzenia choroby jelit i cofa się wraz z wyciszeniem objawów ze strony układu pokarmowego. W ZZSK przebieg jest zwykle przewlekły i postępujący. W ŁZS przebieg jest bardzo zmienny, często dochodzi do okresów remisji, czyli całkowitego wyciszenia objawów i następnie zaostrzenia. W przypadku każdej kolejnej remisji wyciszenie objawów jest mniejsze, a w długoletnim przebiegu choroba prowadzi do kalectwa
Objawy spondyloartropatii
ZZSK prowadzi do postępującego zesztywnienia stawów, głównie kręgosłupa. W przeciągu lat postępu choroby prowadzi to do stopniowego ograniczenia ruchomości kręgosłupa. Pierwsze objawy choroby spowodowane są stanem zapalnym w obrębie stawów biodrowo-krzyżowych (ból w okolicy krzyża, promieniujący do pośladków i kolan), a także zapaleniem stawów skokowych, kolanowych. Mogą występować objawy ogólne, zmęczenie gorączka. Zmianom stawowym mogą towarzyszyć objawy pozastawowe: przykurcze mięśni, bóle w klatce piersiowej, ograniczenie ruchomości klatki piersiowej powodujące trudności w oddychaniu, zapalenie błony naczyniowej w oku, choroby serca i naczyń, kamica nerkowa, uszkodzenie nerek, choroba wrzodowa, depresja.
ŁZS u większości chorych zapalenie stawów rozwija się po latach trwania zmian skórnych w przebiegu łuszczycy ale u ok. 20% objawy ze strony stawów wyprzedzają pojawienie się zmian skórnych. Wraz z postępem łuszczycy wzrasta ryzyko rozwinięcia objawów ŁZS.
ŁZS charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem objawów. Nasilenie objawów może być łagodne lub wyjątkowo duże w postaci okaleczające. Liczba zajętych stawów też jest indywidualna, od kilku po wiele. Zapalenie może dotyczyć różnorodnych stawów, towarzyszą mu typowe objawy zapalenia, bolesność, ocieplenie, obrzęk. W przypadku dłuższego bezruchu, zwłaszcza rano, może występować sztywność stawów. W niektórych przypadkach ŁZS dochodzi do zapalenia tkanek w obrębie całego palca, przebiegającego z obrzękiem, określa się to mianem palców kiełbaskowatych. Inne zmiany w przebiegu choroby stwierdzane są rzadko.
Reaktywne zapalenie stawów charakteryzuje się objawami zapalenia stawów, objawami pozastawowymi, najczęściej zapaleniem błony naczyniowej oka, zapaleniem żołędzi prącia, złuszczającym zapaleniem dłoni i podeszw, występującymi w krótkim okresie po bakteryjnym zakażeniu układu moczowego lub pokarmowego. Typowo dochodzi do zajęcia małej liczby stawów, zwykle dużych, niesymetrycznie. Częste są także owrzodzenia jamy ustnej.
Objawy poprzedzające to zwykle biegunka, ból brzucha, częste i bolesne oddawanie moczu zapalenie sromu, pochwy, szyjki macicy, prostaty. Poprzedzają one zapalenie zwykle stawów o 1 do 3 tygodni. Zapalenie stawów związane z nieswoistymi zapaleniami jelit występuje u ok. 15-20% pacjentów cierpiących na te schorzenia. Objawy kliniczne są zróżnicowane i dotyczą zarówno objawów stawowych jak i pozastawowych nakładających się na objawy ze strony układu pokarmowego. Często dochodzi do zajęcia kilku dużych stawów. Rzadziej dochodzi do zajęcia dużej ilości, zwykle małych, stawów. Do objawów pozastawowych zaliczamy zmiany skórne (rumień guzowaty, owrzodzenia), zapalenie błony naczyniowej oka i znacznie rzadziej zapalenie trzustki lub dróg żółciowych.
Przyczyny spondyloartropatii
Dokładna przyczyna spondyloartropatii, jak w przypadku innych chorób reumatycznych, nie jest do końca wyjaśniona. Z pewnością głównym czynnikiem jest predyspozycja genetyczna w połączeniu z czynnikami ryzyka. Jak już wspomniano spondyloartropatie są chorobami autoimmunologicznymi. Komórki układu odpornościowego są aktywowane i atakują komórki organizmu, które w normalnych warunkach powinny być bezpieczne. Antygen jest to substancja zdolna do wywoływania reakcji układu immunologicznego. Komórki rozpoznają dany antygen i w sytuacji, gdy jest on uznany za zagrożenie atakują dane ciało obce. Antygen HLA jest obecny na wszystkich komórkach organizmu i bierze udział w licznych reakcjach układu odpornościowego. Stanowi on także swoisty identyfikator komórek organizmu chroniący je przed reakcją ze strony komórek odpornościowych. Postuluje się, że u osób z HLA predysponującym do zachorowania pod wpływem nieznanego jeszcze czynnika dochodzi do rozwoju reakcji autoimmunologicznej, w której własne komórki układu odpornościowego atakują tkanki chorego.
Zapamiętaj: Spondyloartropatie to grupa chorób reumatycznych, w których przebiegu dochodzi też do stanów zapalnych kręgosłupa.
Antygen HLAB27 jest charakterystyczny dla ZZSK i wykrywa się go nawet u 96% chorych. Oczywiście nie oznacza to, że każda osoba z danym antygenem zachoruje, a jedynie, że wśród osób chorych zdecydowana większość charakteryzuje się danym antygenem. W przypadku pozostałych spondyloartropatii HLAB27 także znacząco predysponuje do zachorowania, ale częściej występują także inne typy tego antygenu.
Do pozostałych czynników zwiększających ryzyko zachorowania zaliczamy:
- Płeć – w przypadku spondyloartropatii to mężczyźni są bardziej predysponowani do rozwoju choroby.
- Palenie tytoniu.
Leczenie spondyloartropatii
Decyzja o sposobie leczenia jest związana z dokładnym rozpoznaniem, typem zajęcia stawów (osiowym, obwodowym).
- ZZSK i ŁZS o typie osiowym – podstawą leczenia są niesteroidowe leki przeciwzapalne np. ibuprofen, ketoprofen i inne. W przypadku ich nieskuteczności do leczenia włącza się leki biologiczne.
- W przypadku zajęcia stawów obwodowych stosujemy leki takie jak metotreksat czy sulfasalazyna. W przypadku braku skuteczności należy zastosować leki biologiczne.
Mimo poprawy skuteczności farmakoterapii istotną rolę w zapobieganiu sztywnienia i niszczenia stawów odgrywa rehabilitacja.
- W przypadku ZZSK głównym jej celem jest poprawa ruchomości kręgosłupa, zwalczanie przykurczów poprawa ruchomości klatki piersiowej, zwalczanie bólu oraz utrzymanie jak najwyższej kondycji ogólnej.
- W przebiegu ŁZS podstawą rehabilitacji są ćwiczenia ruchowe uzależnione od typu i ciężkości choroby. W przypadkach niewielkiego nasilenia zmian skórnych zalecane są ćwiczenia w wodzie i stosowanie plastrów poprawiających ruchomość stawów.
- W zależności od skuteczności leczenia farmakologicznego i stopnia nasilenia objawów, w przypadku innych postaci spondyloartropatii dobór ćwiczeń jest indywidualny.
Spondyloartropatia a renta
Renta z tytułu niezdolności do pracy ma na celu wynagrodzić brak możliwości zarabiania. Do jej uzyskania niezbędne jest orzeczenie o niezdolności do pracy. Oceny zdolności do pracy dokonuje lekarz orzecznik zatrudniony w ZUSie. Może on orzec o całkowitej lub częściowej utracie zdolności do pracy. W oparciu o zgromadzonym materiał ZUS podejmuje decyzję o przyznaniu lub nie prawa do renty. Nie ma wykazu chorób, których stwierdzenie uprawnia do automatycznego przyznania renty.
W latach 2009 – 2010 przeprowadzono badania w Polsce, objęto nimi pacjentów losowo wybranych 50 poradnii reumatologicznych w kraju. Aż 53% chorych na RZS ma orzeczenie o niepełnosprawności. Wśród nich 35% (19% ogółu respondentów) posiada orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności, natomiast 64% (33% ogółu) ma wydane orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności.
Choroby reumatyczne z racji swoich objawów, przewlekłego i postępującego charakteru, znacząco utrudniają funkcjonowanie w społeczeństwie. W długoletnim przebiegu chorzy zagrożeni są utratą samodzielności i mają często problemy z prostymi codziennymi aktywnościami. W Europie prawie połowa osób z chorobami układu kostno-stawowego, która obecnie jest bez pracy, była głównym „żywicielem rodziny”. Wiąże się to z zagrożeniem ubóstwem. W celu minimalizowania ryzyka obniżenia jakości życia oraz zmniejszenia kosztów społecznych bardzo ważna jest czujność lekarzy oraz pacjentów. Wczesne podjęcie leczenia pozwala zwiększyć szansę na znaczne złagodzenie objawów.