Czym jest toksoplazmoza? Jakie towarzyszą jej objawy? Jakie ma znaczenie w trakcie ciąży?
Co to jest toksoplazmoza?
Toksoplazmoza to choroba pasożytnicza powstała wskutek zakażenia wewnątrzkomórkowym pasożytem Toxoplasma gondii, który występuje zarówno u zwierząt, jak i u ludzi. Do zakażenia dochodzi drogą pokarmową – w efekcie spożycia surowego/półsurowego mięsa zakażonego cystami pochodzącego od zwierząt hodowlanych (jak np. świnie) lub pokarmu zanieczyszczonego wydalinami kota (np. kałem) zawierającymi oocysty.
W organizmie kota (w jelitach) odbywa się rozmnażanie płciowe Toxoplasmy gondii, w wyniku którego powstają oocysty. Do środowiska zewnętrznego dostają się one wraz z wydalinami kota (głównie kałem). Skażona woda lub ziemia staje się się źródłem zakażenia dla zwierząt hodowlanych. Do organizmu człowieka oocysty mogą dostać się na skutek spożycia niedomytych skażonych owoców, warzyw lub surowego skażonego mięsa. Bardzo rzadko dochodzi do bezpośredniego zakażenia w wyniku kontaktu z chorym kotem.
Oocysta to forma przetrwalnikowa, odporna na działanie czynników środowiskowych. Z powodu jej połknięcia przez człowieka w jelicie cienkim następuje przekształcenie pasożyta w kolejną formę rozwojową – tachyzoit. Postać ta migruje z jelita do komórek jądrzastych, gdzie następuje jej namnażanie, a następnie rozsiew do tkanek i narządów. Prawidłowo funkcjonujący układ odpornościowy hamuję proces namnażania w organizmie pasożyta, który przekształca się w kolejną formę – bradyzoit. Zakażone komórki wraz z bradyzoitami tworzą cysty tkankowe, które mogą pozostawać przez wiele lat w organizmie. W przypadku nieprawidłowego funkcjonowania układu odporności (np. poprzez leczenie immunosupresyjne, stres, HIV) może nastąpić uwolnienie bradyzoitów z cyst, co może doprowadzić do ponownego aktywnego zarażenia.
Właściwie funkcjonujący układ odpornościowy chroni organizm przed rozwojem ciężkiej postaci choroby. Zazwyczaj toksoplazmoza ma przebieg bez- lub skąpoobjawowy (mogą występować objawy grypopodobne: osłabienie, gorączka, bóle mięśni, powiększenie węzłów chłonnych). Ustępuje samoistnie. Po przejściu ostrej postaci choroby następuje faza bezobjawowa (utajona), a w organizmie pozostają cysty tkankowe.
W przypadku osób będących w stanie immunosupresji (niedoboru odporności) może wystąpić ciężka postać toksoplazmozy, która dotyka układ nerwowy, wzrok, a nawet serce.
Toksoplazmoza w ciąży
Tachyzoit posiada zdolność przenikania przez łożysko, stąd możliwość rozwoju toksoplazmozy wrodzonej u nienarodzonego dziecka wskutek zakażenia matki toksoplazmozą w trakcie trwania ciąży lub na kilka miesięcy przed jej rozpoczęciem.
Wrodzona toksoplazmoza to najbardziej niebezpieczna postać choroby. Może wywołać poronienie, śmierć płodu (w I trymestrze ciąży) oraz poważne wady rozwojowe dziecka, np. wodogłowie, uszkodzenie słuchu, wzroku, porażenie mózgowe (w II trymestrze).
Ryzyko zakażenia rośnie wraz z trwaniem ciąży (na skutek wzrostu przepuszczalności łożyska), jednak największe ryzyko wystąpienia zmian patologicznych dotyczy płodów na wczesnym etapie ich rozwoju (w I lub II trymestrze ciąży). Zatem nie każde zarażenie ciężarnej prowadzi do rozwoju zmian patologicznych u dziecka.
U kobiet ciężarnych istotne znaczenie ma określenie, czy doszło do ewentualnego pierwotnego zakażenia Toxsoplasmą gondii w czasie ciąży lub na krótko przed jej rozpoczęciem, a w przypadku jego wystąpienia – podjęcie jak najszybciej leczenia farmakologicznego.
Badanie na toksoplazmozę
Diagnostyka w kierunku toksoplazmozy polega na poszukiwaniu obecności przeciwciał skierowanych do antygenu pierwotniaka w klasie IgM i IgG oraz określeniu ich miana (stężenia). Dzięki temu możemy odpowiedzieć na pytanie, czy pacjent miał styczność z pasożytem oraz w jakiej znajduje się fazie choroby.
Rutynowo materiałem wykorzystywanym do badania jest surowica krwi żylnej pobrana od pacjenta na czczo. Do oceny miana przeciwciał wykorzystywane są metodą serologiczne: immunoenzymatyczne oraz fluorescencji pośredniej.
Toksoplazmoza – interpretacja wyników badań
Prawidłowa interpretacja wyników jest bardzo ważna w rozpoznaniu zakażenia. Szczególnie u kobiet ciężarnych znaczenie ma określenie czasu zakażenia – czy miało ono miejsce przed ciążą czy w jej trakcie. W przypadku stwierdzenia aktywnego zakażenia tuż przed ciążą lub w trakcie jej trwania istnieje duże ryzyko poronienia (w I trymestrze ciąży) bądź wystąpienia wad wrodzonych u dziecka (w II trymestrze ciąży).
Jako pierwsze we wczesnym etapie zakażenia pojawiają się przeciwciała klasy IgM, które mogą utrzymywać się w organizmie nawet do 6. miesięcy. Ich wysokie miano przemawia za wczesną toksoplazmozą. Z uwagi na fakt, że przeciwciała klasy IgM wykrywane są również u osób z przewlekłym zakażeniem toksoplazmozą, niezbędne do oceny zakażenia jest również oznaczenie miana przeciwciał w klasie IgG, których produkcja wzrasta od 2. tygodnia od zakażenia, a ich maksymalna ilość produkowana jest ok. 2–3 miesięcy od zakażenia.
Wraz z upływem czasu siła wiązania przeciwciała IgG do antygenu (awidność) wzrasta, zatem im wyższa awidność, tym większe prawdopodobieństwo obecności choroby w fazie przewlekłej. Coraz częściej w przypadku wątpliwych wyników parametr ten wykorzystuje się u kobiet ciężarnych do ustalenia etapu choroby.
Wysokie miano przeciwciał klasy IgM z jednoczesnym wysokim mianem przeciwciał IgG prawdopodobnie świadczy o aktywnym zakażeniu, które wymaga leczenia.
Wysokie miano przeciwciał klasy IgM z jednocześnie niskim mianem przeciwciał IgG może świadczyć o:
- wyniku fałszywie dodatnim,
- możliwym ostrym zakażeniu – należy wykonać kontrolne badanie w obu klasach po 2–3 tygodniach – dodatni wynik w obu klasach świadczy o aktywnym zakażeniu.
Niskie miano przeciwciał w klasie IgM z jednocześnie wysokim mianem przeciwciał w klasie IgG świadczy o możliwym zakażeniu w przeszłości i wskazana jest kontrola po 2–3 tygodniach razem z określeniem awidności przeciwciał.
Niskie miano przeciwciał w obu klasach świadczy o braku kontaktu z pasożytem. W przypadku kobiet ciężarnych polecana jest ponowna kontrola serologiczna.
Niestety istnieje szereg czynników, które mogą mieć wpływ na otrzymanie wyników fałszywie dodatnich oraz ujemnych:
- choroby autoimmunologiczne (wyniki fałszywie dodatnie),
- immunosupresja, okres noworodkowy, neurotoksoplazmoza i toksoplazmoza oczna (wyniki fałszywie ujemne).
Zastosowanie w diagnostyce zakażenia toksoplazmozą mają również techniki molekularne (np. PCR), jednakże interpretacja otrzymanych wyników sprawia wiele trudności.