Choć wirus zapalenia wątroby typu C został zidentyfikowany 30 lat temu, do dziś istnieje duże ryzyko zakażenia poprzez kontakt z krwią chorego. Zwiększająca się z roku na rok liczba chorych na wirusowe zapalenie wątroby typu C wynika z braku świadomości wielu osób o obecności wirusa w ich organizmie. Jakie są skutki tej choroby oraz w jaki sposób może dojść do jej rozwoju w naszym organizmie?
Co to jest wirusowe zapalenie wątroby typu C?
Wirusowe zapalenie wątroby typu C należy do grupy chorób zakaźnych wywoływanych przez wirusy – w tym przypadku przez wirus zapalenia wątroby typu C – HCV (ang. Hepatitis C Virus). Skutkiem zakażenia wirusem HCV są zmiany zapalne zlokalizowane w wątrobie, które mogą prowadzić do uszkodzenia miąższu wątroby, jej marskości, a nawet do rozwoju raka wątrobowokomórkowego. Aby uniknąć tych poważnych konsekwencji, w przypadku stwierdzenia zakażenia konieczne jest podjęcie leczenia, w celu wyeliminowania wirusa z organizmu.
Wyróżniamy postać ostrą wirusowego zapalenia wątroby typu C – w tym przypadku u nawet 40% zakażonych wirus może zostać wyeliminowany samoistnie przez układ odpornościowy z organizmu. U pozostałych osób rozwija się postać przewlekła zakażenia (jeżeli stwierdzono obecność wirusa w organizmie powyżej 6 miesięcy od zakażenia), która przez wiele lat może nie dawać żadnych objawów, aż do czasu powstania zaawansowanych zmian w wątrobie.
Objawy wirusowego zapalenia zapalenia wątroby typu C
Niestety zakażenie wirusem HCV może przez wiele lat przebiegać zupełnie bezobjawowo i ujawnić się dopiero w postaci marskości wątroby czy raka wątrobowokomórkowego. U niewielkiej grupy osób, w krótkim czasie po zakażeniu mogą wystąpić zupełnie niespecyficzne objawy, takie jak osłabienie, zmęczenie, gorączka, bóle mięśni i stawów, depresja, zażółcenie powłok skórnych, odbarwienie kału czy ciemne zabarwienie wydalanego moczu. Zaawansowane już uszkodzenie wątroby może się objawiać w postaci obrzęków, wodobrzusza czy zaburzeń układu krzepnięcia krwi.
Okres wylęgania WZW C wynosi od kilku tygodni do kilku miesięcy. W ciągu pierwszych 10–12 tygodni od momentu zakażenia nie występują żadne charakterystyczne objawy. Choroba przechodzi następnie w fazę ostrą, w której może pojawić się żółtaczka (stąd nazwa choroby: żółtaczka typu C) oraz inne objawy, takie jak świąd skóry, bóle brzucha, wymioty. Objawy fazy ostrej występują tylko u 20% pacjentów. W fazie tej może również nastąpić normalizacja poziomów enzymów wątrobowych: aminotransferazy alaninowej (AlAT) oraz asparaginianowej (AspAT). U około 20–40% chorych zakażenie może ustąpić samoistnie.
Niestety, zapalenie ostre często przechodzi w zapalenie przewlekłe (50–80% chorych), które nie daje żadnych charakterystycznych symptomów i może trwać od kilku do kilkunastu lat. Zauważalne objawy to:
- ogólne osłabienie i obniżenie nastroju,
- nudności,
- bóle mięśni i stawów,
- suchość błon śluzowych,
- zaburzenia snu,
- parestezje (drętwienie, mrowienie ciała i kończyn, uczucie „prądu” w skórze).
W fazie zapalenia przewlekłego dochodzi do stopniowego włóknienia wątroby, co ostatecznie może skutkować rozwojem raka wątrobowokomórkowego oraz innych poważnych schorzeń, określanych mianem zespołów pozawątrobowych (krioglobulinemia – obecność patologicznych białek w surowicy).
Przyczyny wirusowego zapalenia zapalenia wątroby typu C
Przyczyną rozwoju wirusowego zapalenia wątroby typu C jest wirus HCV. Wyróżniamy 6 odmian genetycznych wirusa HCV, które występują z różną częstością w różnych rejonach świata. W Polsce dominuję genotyp 1b, który niestety należy do tych bardziej opornych na stosowane leczenie.
Do zakażenia wirusem HCV dochodzi w wyniku kontaktu bezpośrednio z krwią zakażonego (np. poprzez przetoczenie krwi od zakażonego) i/lub z przedmiotami mającymi z nią styczność, jeżeli przedmioty te naruszyły ciągłość naszej skóry czy tkanek, tj. narzędzia medyczne (przenoszenie zakażenia w ten sposób ma tylko i wyłącznie miejsce w przypadku niezastosowania odpowiednich zasad sterylizacji sprzętów medycznych), sprzęty niemedyczne (np. żyletki, cążki do paznokci, igły stosowane w akupunkturze). Zatem do zakażenia może dojść w trakcie:
- zabiegów medycznych i niemedycznych, podczas których naruszono ciągłość tkanek przy użyciu narzędzi, które nie były uprzednio odpowiednio przygotowane,
- wstrzykiwania substancji odurzających (np. narkotyków) przy użyciu tej samej igły przez kilka osób,
- zabiegów kosmetycznych (również w przypadku nieodpowiedniego przygotowania używanych narzędzi)
- stosowania narzędzi kosmetycznych codziennego użytku (np. maszynki do golenia) wspólnie z inną osobą.
W dzisiejszych czasach z uwagi na wszelkie badania jakim poddawana jest krew pobierana od dawców, ryzyko zakażenia wirusem HCV bezpośrednio przez krew podaną w trakcie transfuzji jest minimalne. W przypadku kontaktów seksualnych z osoba zakażoną wirusem HCV, ryzyko przeniesienia zakażenia drogą płciowa jest znikome. Może ono nastąpić tylko i wyłącznie w przypadku uszkodzenia lub wystąpienia stanów zapalnych skóry i błon śluzowych narządów płciowych. W zależności od ilości wirusa w organizmie, jego genotypu czy przebiegu porodu, istnieje niskie ryzyko przeniesienia zakażenia od matki na dziecko w trakcie ciąży i/lub porodu. Natomiast nie ma możliwości zakażenia dziecka w trakcie karmienia piersią.
Rozpoznanie wirusowego zapalenia wątroby typu C
Pierwszą oznaką obecności wirusa HCV, odpowiedzialnego za rozwój wirusowego zapalenia wątroby typu C jest wykrycie w pobranej od pacjenta krwi przeciwciał skierowanych właśnie przeciwko temu wirusowi (przeciwciał anty-HCV). Aby móc ostatecznie potwierdzić ten wynik, należy wykonać kolejne badanie laboratoryjne (badanie molekularne – PCR), które pozwoli wykryć materiał genetyczny wirusa (RNA-HCV) również w pobranej od pacjenta krwi. Dodatni wynik obu badań należy zawsze skonsultować z lekarzem, który podejmie decyzje o wykonaniu dalszych badań diagnostycznych (np. oznaczenie stężenia enzymów wątrobowych, USG czy biopsję wątroby), które pozwolą dobrać odpowiednią terapię leczniczą dla chorego.
Epidemiologia wirusowego zapalenia wątroby typu C
Szacuje się, że prawie 2,8% osób na całym świecie jest zakażonych wirusem HCV. W Europie liczba osób zakażonych może wynosić nawet 19 milionów. Szacunkowa liczba osób w Polsce, które miały styczność z wirusem zapalenia wątroby typu C może wynosić nawet ponad 700 tysięcy, z czego około 150 tysięcy osób może mieć aktywne zakażenie i wymagać leczenia. Niestety wiele osób nie jest świadomych zakażenia, co sprawia że stanowią one źródło rozprzestrzeniania się choroby w populacji.
Czy wiesz że: wirusowe zapalenie wątroby typu C może przez wiele lat nie dawać żadnych objawów, stąd chorobę tą często określa się mianem “cichego zabójcy”?
Leczenie wirusowego zapalenia wątroby typu C
Infekcje wirusem HCV leczy się u wszystkich pacjentów, zarówno w fazie ostrej, jak i przewlekłej, niezależnie od stopnia zaawansowania włóknienia wątroby i chorób współtowarzyszących. Leczenie ma na celu ograniczenie replikacji wirusa, zatrzymanie postępu choroby (zwłaszcza uszkodzenia wątroby) lub nawet cofnięcie zaistniałych już uszkodzeń. Jak najszybsze wdrożenie terapii podnosi skuteczność leczenia.
Zapamiętaj: Przyczyną rozwoju wirusowego zapalenia wątroby typu C jest wirus HCV.
W leczeniu ostrego WZW C stosuje się:
- PEGylowany interferon alfa typu 2a lub 2b (PegIFN) – uważa się, że interferon wykazuje działanie immunomodulacyjne w walce z wirusem, blokuje syntezę białek oraz hamuje onkogeny (działanie przeciwnowotworowe); terapia trwa 24 tygodnie (przy koinfekcji z HIV można rozważyć opcję dołączenia leku przeciwwirusowego – rybawiryny (RBV)); uważa się, że RBV jest inhibitorem dehydrogenazy monofosforanu inozyny (IMP nie ulega przemianie do GTP), przez co dochodzi do blokowania syntezy DNA.
W leczeniu przewlekłego WZW C stosuje się następujące schematy lekowe:
- PegIFN + RBV,
- PegIFN + RBV + lek o bezpośrednim działaniu przeciwwirusowym (tzw. DAA, którym może być: asunaprewir/boceprewir/parytaprewir/symeprewir/telaprewir/dazabuwir/sofosbuwir/daklataswir/ledipaswir/ombitaswir),
- DAA + DAA +/- DAA +/- RBV.
Podział leków z grupy DAA przedstawia poniższa tabela.
| Inhibitory NS3 (proteazy) | Inhibitory NS5B (polimerazy) | Inhibitory NS5A |
| asunaprewir, boceprewir, parytaprewir, symeprewir, telaprewir | dazabuwir, sofosbuwir | daklataswir, ledipaswir, ombitaswir |
Obecnie standardem w leczeniu WZW C jest terapia skojarzona PegIFN + RBV. Jej skuteczność jest jednak relatywnie niewielka i zależy od genotypu wirusa (skuteczność wynosi około 80% przy zakażeniu HCV o genotypie 2 i 3 oraz około 30–50% przy zakażeniu HCV o genotypie 1). Ponadto terapia dwulekowa powoduje szereg uciążliwych dla pacjenta działań niepożądanych, takich jak objawy grypopodobne, anemia, wysypka, drażliwość, a nawet depresja. Skuteczność terapii trójlekowej (z wykorzystaniem DAA) jest zdecydowanie większa niż terapii dwulekowej, jednakże terapia trójlekowa jest 4-krotnie droższa i obecnie wciąż najpowszechniejsza jest terapia PegIFN + RBV. Terapia dwulekowa wiąże się także z pewnymi niedogodnościami dla pacjenta – PegIFN podawany jest w postaci iniekcji (zastrzyku), co często indukuje powstawanie odczynów zapalnych w miejscu podania. RBV oraz leki z grupy DAA podawane są drogą doustną. Ponadto, DAA powodują zdecydowanie mniejsze działania niepożądane niż PegIFN i RBV (głównie anemia i neutropenia – boceprewir oraz odczyny skórne – telaprewir). Wśród DAA, refundowane są jedynie ombitaswir, paritaprewir, ritonawir oraz dazabuwir. Ritonawir, stosowany standardowo w leczeniu zakażenia wirusem HIV, wchodzi w skład preparatu Viekirax (preparat złożony zawierający ritonawir, ombitaswir i paritaprewir), który używany jest w terapii przewlekłego WZW typu C u dorosłych pacjentów.
HCV to niezwykle podstępny wirus. Potrafi przebywać w organizmie wiele lat i pozostać niezauważony. Ponadto szczepionki na HCV jeszcze nie opracowano, a objawy zakażenia pojawiają się nawet po kilkunastu latach od momentu infekcji. Najlepszym sposobem na uniknięcie zakażenia jest kontrola sterylności zabiegów medycznych i kosmetycznych, którym się poddajemy oraz unikanie przygodnych kontaktów seksualnych. Warto także przynajmniej raz w roku wykonać próby wątrobowe, a wśród nich test na obecność przeciwciał anty-HCV.
Światowy Dzień Wirusowego Zapalenia Wątroby
Światowy Dzień Wirusowego Zapalenia Wątroby obchodzony jest corocznie w dniu 28 lipca. Data ta jest równocześnie dniem urodzin amerykańskiego lekarza Barucha Samuela Blumberga, który to jako pierwszy zidentyfikował wirusa zapalenia wątroby typu B (HBV) w 1967 roku.
Z uwagi na duże ryzyko zakażenia wirusem HCV, które wynika z braku świadomości wielu osób, że są zakażone, czy coraz szerszego korzystania z nieprofesjonalnych usług kosmetycznych czy zabiegów niemedycznych, świadomość w jaki sposób dochodzi do rozwoju wirusowego zapalenia wątroby typu C może istotnie zmniejszyć liczbę osób dotkniętych tą chorobą. Należy pamiętać, że choroba ta może przez długi czas rozwijać się w organizmie, nie dając żadnych objawów przez wiele lat. Zatem jedynym sposobem na wczesne wykrycie obecności wirusa HCV w organizmie są wykonywane profilaktycznie odpowiednie badania laboratoryjne.