Zapalenie ślinianek – przyczyny, objawy. Domowe sposoby leczenia zapalenia ślinianek

Zapalenia ślinianek to duża grupa chorób o zróżnicowanej etiologii – obejmuje zakażenia bakteryjne, wirusowe, grzybicze, a także choroby autoimmunologiczne. Podczas tego typu infekcji najczęściej zajęte chorobowo są duże, parzyste gruczoły ślinowe. Zapalenia dotykają osób w każdym wieku, jednak przyczyny występowania poszczególnych schorzeń ślinianek powiązane są z określonymi przedziałami wiekowymi. Jak zniwelować ból i obrzęk ślinianek?

Co to jest zapalenie ślinianek?

Ślinianki (czyli gruczoły ślinowe), to gruczoły wydzielania zewnętrznego, wytwarzające ślinę – bezbarwną i zwykle lekko spienioną ciecz, biorącą udział w formowaniu kęsa pokarmowego. Zawiera ona enzym – amylazę, który uaktywnia się podczas trawienia cukrów i posiada substancje hamujące rozwój drobnoustrojów (m.in. interferon, lizozym).

Gruczoły ślinowe dzielimy na:

• Parzyste duże gruczoły ślinowe:
  • ślinianki przyuszne – znajdujące się w dole zażuchwowym. Biegną one ku przodowi od małżowiny usznej, za ramieniem żuchwy. Produkowana ślina jest transportowana do jamy ustnej przez przewód Stensona, który uchodzi na błonie śluzowej policzka, na wysokości drugiego górnego zęba trzonowego.
  • ślinianki podżuchwowe – znajdujące się w trójkącie podżuchwowym. Przewód wyprowadzający ślinianki podżuchwowej nazywamy przewodem Whartona. Uchodzi w dnie jamy ustnej na mięsku podjęzykowym.
  • ślinianki podjęzykowe – dzielące się na część przednią (śliniankę podjęzykową większą) i tylną (składającą się z od 5 do 20 ślinianek podjęzykowych mniejszych).  Ślina jest transportowana przez przewód podjęzykowy większy Bartholina, natomiast ślinianki podjęzykowe mniejsze mają własne przewody wyprowadzające, nazywane przewodami wyprowadzającymi mniejszymi Riviniego.

Rys. 1 Położenie ślinianek [1]

• Małe gruczoły ślinowe: występują w formie licznych rozsianych grudek w błonie śluzowej jamy ustnej i gardła, nie posiadają przewodów wyprowadzających. Wśród nich wyróżniamy:
  • gruczoły językowe boczne i tylne,
  • migdałkowe,
  • podniebienne,
  • wargowe,
  • policzkowe,
  • trzonowe,
  • językowe tylne Ebnera.

Zapalenia ślinianek dzielimy na ostre i przewlekłe:

Zapamiętaj: Zapalenie ślinianek jest chorobą endemiczną - chorują na nią ludzie na całym świecie (przenosi się drogą kropelkową).

Ostre bakteryjne zapalenie ślinianek jest spowodowane najczęściej przez przechodzenie bakterii z jamy ustnej do miąższu ślinianki, gdzie rozwija się nasilony stan zapalny. Za chorobę najczęściej odpowiedzialne są bakterie: gronkowiec złocisty, paciorkowce, Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa.

Do przyczyn zaliczamy: zmniejszone wydzielanie śliny, mukowiscydozę, niewystarczającą higienę jamy ustnej, długie przyjmowanie leków przeciwhistaminowych. Również długie operacje przeprowadzane w znieczuleniu ogólnym oraz radioterapia nowotworów w obrębie części ustnej gardła mogą być przyczyną ropnego zapalenia ślinianki. Kamica przewodów wyprowadzających jest kolejnym czynnikiem ryzyka rozwoju zapalenia bakteryjnego. Groźną, lecz na szczęście dosyć rzadką przyczyną ostrego bakteryjnego zapalenia ślinianki, jest zwężenie przewodów wyprowadzających przez proces nowotworowy.

Wśród zapaleń ślinianek o etiologii wirusowej najczęściej spotykamy nagminne zapalenie przyusznic, czyli tzw. “świnkę”. Jest to uogólniona infekcja wywołana paramyksowirusami. Do objawów w pierwszej fazie tej choroby zaliczamy: ból głowy, zmęczenie, brak apetytu, stan podgorączkowy, następnie występuje bolesny obrzęk ślinianki przyusznej z podniesieniem płatka małżowiny oraz wzrost temperatury do 39-40 stopni. Świnka jest najczęstszym wirusowym zapaleniem ślinianki, ale stany zapalne w gruczołach ślinowych mogą być powodowane także przez wirusy cytomegalii, a nawet grypy.

Wśród zapaleń o etiologii autoimmunologicznej dominuje zespół Sjogrena. Jest to choroba, której dokładna przyczyna nie jest znana. Najczęściej atakuje kobiety w 5. i 6. dekadzie życia. Przypadłość dotyka głównie gruczoły ślinowe oraz łzowe, prowadząc do przewlekłego procesu zapalnego i w końcu do zaniku gruczołów.  Zapalenia ślinianek dotykają osób w każdym wieku, jednak przyczyny występowania poszczególnych schorzeń ślinianek powiązane są z określonymi przedziałami wiekowymi. Wśród dzieci najczęściej występuje świnka, natomiast ropne zapalenia częściej występują u osób starszych. Zespół Sjogrena najczęściej występuje wśród kobiet po 50. roku życia.

Objawy zapalenia ślinianek

Newsletter Medovita - przydatne informacje, dostęp do nowych e-booków przed premierą.

Zapisuję się

Zapaleniu najczęściej ulegają duże gruczoły ślinowe.  Do głównych objawów zaliczamy silny ból ślinianek. Może wystąpić dodatkowo suchość w jamie ustnej, ucieplenie i obrzęk gruczołu. Dolegliwościom często towarzyszy gorączka, złe samopoczucie, czy smak ropy w ustach.

Z uwagi na suchość w jamie ustnej, przyjmowanie pokarmów stałych może być utrudnione. W celu zobrazowania ślinianek, np. w przypadku podejrzenia kamicy, ropnia lub procesu nowotworowego, stosujemy USG; rzadko inne badania obrazowe, takie jak rezonans magnetyczny i tomografię komputerową.

Leczenie zapalenia ślinianek

Leczenie zależy od przyczyn choroby. W przypadku zakażeń bakteryjnych stosujemy antybiotyki. Wirusowe zapalenia zwykle nie wymagają leczenia przyczynowego. W przypadku chorób autoimmunologicznych stosowane są leki immunosupresyjne (zmniejszające odpowiedź zapalną organizmu). Dolegliwości bólowe lub gorączkę zwalczamy za pomocą substancji leczniczych, takich jak paracetamol i ibuprofen.

Jeśli występują kamienie w przewodach wyprowadzających, mogą zostać usunięte przez otolaryngologa w warunkach ambulatoryjnych. Pojawienie się ropnia w przebiegu bakteryjnego zapalenia ślinianek jest wskazaniem do jego nacięcia i drenażu, najczęściej w warunkach szpitalnych. Nawracające stany zapalne ślinianek, prowadzące do przewlekłego stanu zapalnego, są wskazaniem do chirurgicznego usunięcia zmienionego gruczołu.

Czy wiesz że: niemowlęta bardzo rzadko chorują na zapalenie ślinianek?

Ważne jest odpowiednie nawodnienie – przyjmowanie dużej ilości płynów nie tylko zmniejsza przykre uczucie suchości w jamie ustnej, ale także zwiększa ilość produkowanej śliny. Istotna jest także prawidłowa higiena jamy ustnej.

Jak leczyć zapalenie ślinianek?

Pojawienie się silnego bólu, obrzęku, zaczerwienienia okolicy ślinianek lub innych wymienionych powyżej objawów, powinno skłonić nas do wizyty u lekarza. W warunkach domowych możemy zwalczać dolegliwości bólowe i gorączkę dostępnymi bez recepty preparatami zawierającymi paracetamol czy ibuprofen. Na zmienioną okolicę można stosować ciepłe, suche okłady. Ulgę przynoszą również środki zwiększające produkcję śliny – tzw. środki ślinopędne. Do tego celu użyć możemy cytryny, kwaśnych cukierków nie zawierających cukru czy gum do żucia.

Dieta w trakcie choroby powinna być lekkostrawna i papkowata – by nie potęgować przykrego uczucia suchości. Powinniśmy przyjmować duże ilości płynów, najlepiej często popijać małe porcje, tak by nie dopuścić do wysychania błon śluzowych w jamie ustnej.