Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych jest to stan zapalny śluzówki nosa i zatok, trwający powyżej 12. tygodni. W patogenezie kluczowe znaczenie ma zaburzenie drożności naturalnych ujść zatok. Wśród objawów dominuje niedrożność nosa, katar, zaburzenia węchu i uczucie rozpierania w obrębie twarzy. Leczenie obejmuje unikanie czynników nasilających stan zapalny i stosowanie leków przeciwzapalnych wraz z płukaniem jam nosa roztworami soli fizjologicznej.
Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych
Zatoki przynosowe są to usytuowane w twarzoczaszce przestrzenie powietrzne o kostnych ścianach. Wnętrze zatok wyścielone jest błoną śluzową będącą przedłużeniem błony śluzowej występującej w nosie. Zatoki przynosowe występują parzyście, wyróżniamy zatoki: klinowe, szczękowe, czołowe i sitowie. Zatoki sitowe dzielimy z kolei na sitowie przednie i sitowie tylne. Błona śluzowa nosa i zatok nieustannie produkuje śluz, który ma działanie nawilżające i ochronne. Produkowana wydzielina jest przesuwana z zatok do nosa i dalej do nosogardła za pomocą transportu śluzowo-rzęskowego – są to specjalne komórki błony śluzowej, które za pomocą rzęsek przesuwają wydzielinę w pożądanym kierunku. Z nosogardła śluz spływa w dół, po czym jest połykany.
Źródło: Wikipedia
Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych (PZZP) charakteryzuje się chronicznym stanem zapalnym śluzówki nosa i zatok, co prowadzi do przejściowych lub stałych zmian w architekturze tkanki. W powstawaniu przewlekłego stanu zapalnego zatok szczególną rolę odgrywa drożność naturalnych ujść zatok. W przypadku upośledzenia drenażu zatok dochodzi do resorpcji tlenu z zatok przynosowych, co skutkuje powstawaniem podciśnienia w zatokach. W dalszym etapie powoduje to obniżenie pH, uszkodzenie nabłonka (szczególnie aparatu rzęskowego), w następnym etapie dochodzi do obrzęku śluzówki, poszerzenia naczyń krwionośnych, nadprodukcji śluzu, który staje się idealną pożywką dla bakterii. Powstające zakażenie staje się kolejnym czynnikiem upośledzającym upowietrzenie zatok. Prowadzi to do powstania tzw. błędnego koła.
Czynniki powodujące lub nasilające stan zapalny zatok
- czynniki endogenne ogólne –
- alergia – przewlekły stan zapalny błony śluzowej spowodowany alergią sezonową (np pyłki) lub całoroczną (roztocza, grzyby) powoduje obrzęk śluzówki i w konsekwencji upośledzenie drenażu zatok;
- refluks żołądkowo-przełykowy – w refluksie nadprzełykowym drażnienie nosogardła i jam nosa przez kwaśną treść żołądkową powoduje obrzęk śluzówki i nadmierną produkcję śluzu;
- zaburzenia odporności – przewlekłe zapalenie zatok jest najczęstszą manifestacją wrodzonych lub nabytych zespołów niedoboru odporności;
- genetycznie uwarunkowane zespoły genetyczne (zespół Kartagenera, mukowiscydoza);
- czynniki endogenne miejscowe – czynniki powodujące niedrożność ujść zatok i/lub przewodów nosowych – guzy, skrzywienie przegrody nosa;
- czynniki egzogenne – bakterie, grzyby, substancje toksyczne, zanieczyszczenie powietrza, palenie papierosów, niektóre leki (nadwrażliwość na kwas acetylosalicylowy).
Określenia nieżytu/zapalenia błony śluzowej nosa (rhinitis) i zapalenia zatok przynosowych (sinusitis) dotyczą tak naprawdę tej samej choroby, dlatego używa się określenia “zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych” (rhinosinusitis).
Zapalenia zatok dzielimy na ostre i przewlekłe. Ostre zapalenie nosa i zatok przy prawidłowym leczeniu ustępują w ciągu jednego czy dwóch tygodni. W przypadku występowania objawów powyżej 12. tygodni mówimy o postaci przewlekłej.
Objawy przewlekłego zapalenia zatok
Przewlekłe zapalenie zatok rozpoznaje się na podstawie występowania 2 z 4 poniższych objawów:
- niedrożność nosa,
- katar (przedni lub tylny),
- ból lub uczucie rozpierania twarzy,
- upośledzenie lub utrata węchu,
przy czym jednym z objawów powinna być niedrożność nosa lub katar.
Warto zwrócić uwagę że pod pojęciem “katar” nie rozumiemy tylko wycieku wydzieliny z nosa przez nozdrza przednie, ale też tzw “post-nasal drip”, czyli ściekaniu śluzu przez nozdrza tylne, wiąże się to z charakterystycznym uczuciem spływania wydzieliny po tylnej ścianie gardła, przeszkody w gardle, konieczności częstego pochrząkiwania, odkasływania.
Dodatkowo, przewlekłe zapalenie zatok przynosowych dzielimy ze względu na obecność polipów zapalnych w przewodach nosa na przewlekłe zapalenie zatok przynosowych z polipami (40% przypadków) oraz przewlekłe zapalenie zatok przynosowych bez polipów nosa (60%). Przyczyna występowania dwóch różnych manifestacji przewlekłego zapalenia zatok ciągle jest przedmiotem badań, eksperci postulują połączenie predyspozycji genetycznych z czynnikami środowiskowymi, np. osoby cierpiące na nadwrażliwość na niesteroidowe środki przeciwzapalne (najczęściej na kwas acetylosalicylowy) częściej chorują na PZZP z polipami.
Do uwidocznienia polipów w przewodach nosowych najczęściej jest konieczne użycie wzierników nosowych lub endoskopu. Czasami jednak choroba jest tak zaawansowana, że polipy powodują całkowitą niedrożność nosa, a nawet mogą być widoczne w nozdrzach przednich.
Uwaga! Objawy przewlekłego zapalenia zatok mogą towarzyszyć chorym przez wiele lat, nieraz są one nieznacznie nasilone i nie zawsze skłaniają nas do szukania pomocy lekarskiej. Wystąpienie poniższych objawów może jednak świadczyć o rozwijających się powikłaniach lub istnieniu innej patologii w jamach nosa i wymaga konsultacji lekarza laryngologa:
- objawy występujące tylko po jednej stronie,
- krwawienia z nosa,
- nieprzyjemny zapach z nosa,
- obrzęk/zaczerwienienie powiek,
- przemieszczenie gałki ocznej, podwójne widzenie, zaburzenie ruchomości gałki ocznej,
- silny ból okolicy czołowej,
- obrzęk tkanek miękkich czoła.
Leczenie przewlekłego zapalenia zatok
Diagnostyką i leczeniem zapaleń zatok zajmują się lekarze otorynolaryngolodzy. Leczenie przewlekłego zapalenia zatok przynosowych może mieć charakter zachowawczy lub może wymagać leczenia chirurgicznego.
Leczeniem z wyboru w przewlekłym zapaleniu zatok przynosowych jest stosowanie miejscowo środków przeciwzapalnych – glikokortykosteroidów oraz płukanie jam nosa roztworem soli fizjologicznej. W przypadku przewlekłego zapalenia zatok przynosowych z polipami płukanie jam nosa nie jest bezwględnie wskazane, ale często przynosi dużą ulgę, dlatego najczęściej jest zalecane.
Czy wiesz że: o przewlekłym zapaleniu zatok mówimy wtedy, gdy objawy utrzymują się u chorego przez minimum 12 tygodni?
Sterydy podawane miejscowo osiągają duże stężenie w jamie nosa, działają przeciwzapalnie, obkurczająco na śluzówkę i pośrednio ułatwiają fizjologiczny drenaż wydzieliny z zatok. Ich długotrwałe używanie pozwala na powrót śluzówki do fizjologicznego stanu, zmniejsza wydzielanie czynników prozapalnych i powoduje przerwanie narastającej reakcji zapalnej. Przed podaniem sterydu powinniśmy przepłukać jamę nosa roztworem soli fizjologicznej, następnie delikatnie wydmuchać nos. W przypadku zalegania wydzieliny na błonie śluzowej lek nie osiąga wystarczającego stężenia. Nowoczesne preparaty nie wchłaniają się do krwioobiegu i bardzo rzadko powodują jakiekolwiek działania niepożądane. W przypadku niepowodzenia terapii miejscowej lekarz prowadzący w szczególnych przypadkach może włączyć sterydoterapię doustną.
W zależności od przyczyn choroby leczenie dodatkowo obejmuje:
- unikanie alergenów i czynników drażniących,
- leczenie farmakologiczne – leki przeciwzapalne, oprócz glikokortykosteroidów stosujemy również niesterydowe leki przeciwzapalne – najczęściej polecane preparaty ibuprofenu – w okresie zaostrzeń. Również antybiotyki z grupy makrolidów – erytromycyna, azytromycyna – oprócz działania przeciwbakteryjnego wykazują delikatne działanie immunomodulujące, przeciwzapalne.
- przy współistniejącym zakażeniu: antybiotykoterapię, leczenie przeciwgrzybicze,
- terapię zaburzeń ogólnoustrojowych,
- leczenie wspomagające – leki mukolityczne (rozrzedzające wydzielinę), leki obkurczające błonę śluzową,
- leki przeciwalergiczne – w przypadku potwierdzonej alergii, najczęściej leki antyhistaminowe.
Warto pamiętać, że leczenie przewlekłego zapalenia zatok przynosowych wymaga od pacjenta cierpliwości i wytrwałości – wyniki leczenia oceniamy dopiero po 3. miesiącach.
Leczenie operacyjne przewlekłego zapalenia zatok polega na przywróceniu prawidłowych warunków anatomicznych w obrębie zatok i nosa. Podczas endoskopowych operacji zatok (Endoscopic Sinus Surgery – ESS) używa się specjalnych endoskopów i narzędzi, pozwalających na poszerzenie naturalnych ujść zatok, usunięciu nieodwracalnie zmienionej błony śluzowej oraz resekcji ewentualnych polipów. W przypadku skrzywienia przegrody nosa wykonujemy jej operację – septoplastykę.
Domowe leczenie przewlekłego zapalenia zatok
Zmniejszenie dolegliwości, niezależnie od ewentualnego leczenia farmakologicznego, możemy uzyskać stosując się do kilku prostych rad:
- unikanie pomieszczeń nadmiernie gorących, suchego powietrza,
- unikanie palenia papierosów,
- w razie alergii – unikanie czynników na które jesteśmy uczuleni,
- w przypadku refluksu żołądkowo-przełykowego – stosowanie diety, unikanie posiłków w godzinach wieczornych,
- nie można przecenić roli płukania nosa i zatok roztworem soli fizjologicznej. Obok sterydów stosowanych miejscowo, jest to najlepsze leczenie przyczynowe i objawowe przewlekłego zapalenia zatok. W aptekach są dostępne specjalne zestawy do płukania nosa i zatok, są one bardzo skuteczne i wygodne, nie musimy jednak bezwzględnie z nich korzystać.
Można przygotować sobie swój własny zestaw do płukania zatok: do miseczki na płatki śniadaniowe wsypujemy niewielką ilość soli kuchennej (szczyptę, ilość dobieramy indywidualnie), zalewamy ciepłą, przegotowaną wodą. Tak powstały roztwór wciągamy nozdrzami, następnie pozwalamy by wypłynął samoistnie przez usta. Na początku wydaje się to być skomplikowane i nieprzyjemne, jednakże po kilku zabiegach nie sprawia trudności ani dyskomfortu.
Zapamiętaj: Nie bagatelizuj przewlekłego zapalenia zatok - nieleczone może doprowadzić nawet do utraty wzroku lub zapalenia opn mózgowych.
Roztwory soli fizjologicznej czy soli morskiej w aerozolu nie są tak skuteczne jak mechaniczne wypłukiwanie wydzieliny.
Przewlekłe zapalenie zatok, jak sama nazwa wskazuje jest chorobą przewlekłą, wymagającą zarówno od pacjenta, jak i lekarza dużych pokładów cierpliwości i wytrwałości. Współczesne leczenie opiera się na stosowaniu miejscowych leków przeciwzapalnych i płukaniu jam nosa roztworem soli fizjologicznej. W razie niepowodzenia leczenia zachowawczego wdraża się leczenie zabiegowe.