Zapalenie wsierdzia jest chorobą, która wywołana jest procesem zapalnym toczącym się w obrębie wewnętrznej warstwy serca. Problem ten jest nieszczególnie rozpowszechniony w społeczeństwie, corocznie dotyka około 5 nowych pacjentów, aczkolwiek ryzyko jakie ze sobą niesie jest na tyle duże, że należy poszerzać świadomość społeczeństwa na temat tej jednostki chorobowej.
Co to jest zapalenie wsierdzia?
Zapalenie wsierdzia jest chorobą, która wywołana jest procesem zapalnym w obrębie wsierdzia, czyli warstwy serca położonej wewnętrznie, mającej bezpośredni kontakt z krwią. Zmiany zapalne wywołane infekcją lub przebytą gorączką reumatyczną najczęściej lokalizują się w obrębie wsierdzia zlokalizowanego w okolicy zastawek serca, czyli struktur odpowiadających za prawidłowy przepływ krwi pomiędzy jamami serca, naczyniami krwionośnymi. Najbardziej podatne na rozwój zapalenia są zastawki: mitralna oraz aortalna, czyli zastawki, które znajdują się w lewej części serca. Znacznie częściej choroba ta dotyka osób po przebytym wszczepieniu zastawki mechanicznej oraz po implantacji urządzeń kardiologicznych (CDRIE – Cardiac device-related infective endocarditis), ze względu na obecność ciała obcego, które zwiększa ryzyko lokalizowania się bakterii wewnątrz serca.
Objawy zapalenia wsierdzia
Rozwój zapalenia wsierdzia w początkowych etapach przebiega niespecyficznie, dlatego pierwsze objawy choroby często są mylone z infekcją dróg oddechowych. Do pierwszych objawów zaliczamy:
- wzrost temperatury ciała,
- osłabienie,
- wzmożoną potliwość,
- brak apetytu,
- bóle mięśni oraz stawów,
- pobolewania w obrębie klatki piersiowej.
Pochopne badanie lekarskie może nie wykryć prawdziwego sedna problemu. W późniejszych etapach choroby dochodzi dopiero do rozwoju objawów bardziej charakterystycznych, zależnych od zajęcia lewej bądź prawej części serca. Najczęstszym miejscem zapalenia jest lewy przedsionek i lewa komora, dlatego objawy z tej części serca będą dominowały w obrazie choroby. Konsekwencją niewydolności lewej części serca mogą być objawy zastoju krwi w naczyniach krwionośnych w okolicach płuc, co w dalszym przebiegu choroby spowodować może wystąpienie obrzęku płuc. Oprócz zmian obrzękowych może dojść również do wystąpienia objawów zatorowości tkanek oddalonych od serca. Sytuacja taka powstaje w chwili, gdy skrzeplina bakteryjna urywa się z okolic wsierdzia i z prądem krwi płynie na obwód.
Zatory mogą obejmować:
- tętnice krezkowe, czyli tętnice odpowiadające za ukrwienie jelit – objawiać się będą bólami brzucha;
- tętnice kończyn górnych i dolnych – może występować ból w obrębie kończyn wraz z wybroczynami skórnymi w obrębie skóry i paznokci; charakterystyczne są tzw. guzki Oslera;
- bolesne, czerwone guzki umiejscowione na palcach rąk i stóp oraz
- objaw Janewaya – niebolesne plamy krwotoczne na dłoniach i stopach;
- tętnice mózgu – zaburzenia mówienia, niedowłady połowicze;
- tętnica środkowa siatkówki – zaburzenia widzenia.
Przyczyny zapalenia wsierdzia
Do najczęstszej przyczyny zapalenia wsierdzia zaliczamy infekcje bakteryjne. Do zakażenia bakteriami dochodzi głównie u osób, u których występuje obniżona odporność, oraz u których dochodzi do powstania wrota zakażenia. Jest to miejsce wniknięcia drobnoustroju do krwi. Grupą pacjentów, u których występuje zwiększone ryzyko wystąpienia niedoboru odporności są między innymi: osoby chorujące na wrodzone niedobory odporności; pacjenci, którzy podejmują stomatologiczne leczenie chirurgiczne; pacjenci chorujący na zespół nabytego niedoboru odporności (AIDS); osoby zażywające dożylnie narkotyki.Głównymi grupami bakterii, które przyczyniają się do powstania procesu zapalnego w obrębie wsierdzia są gronkowce oraz paciorkowce. W rzadkich przypadkach dochodzi również do rozwoju zapalenie na podłożu grzybiczym lub chlamydiowym.
Czy wiesz że: bakterie znajdujące się na skórze, stanowiące fizjologiczną florę bakteryjną mogą być przyczyną infekcyjnego zapalenie wsierdzia?
Przebyta gorączka reumatyczna predysponuje również do rozwoju w przyszłości zapalenia wsierdzia. Gorączka reumatyczna jest chorobą, która rozwija się na podłożu niedostatecznie wyleczonej anginy paciorkowcowej. Objawia się ona również zapaleniem stawów, guzkami podskórnymi oraz w bardziej zaawansowanym stadium pląsawicą ciała tzw. pląsawicą Sydenhama.
Zapalenie wsierdzia bardzo często występuje u osób zażywających narkotyki drogą dożylną. Proces zapalny u takich osób charakteryzuje się występowaniem zmian głównie w obrębie prawej części serca, a bakteriologicznie ciężko wyodrębnić jedną bakterię odpowiedzialną za rozwój choroby.
Zapalenie wsierdzia a diagnostyka
Diagnostyka zapalenia wsierdzia ma na celu stwierdzenie patogenu, który odpowiada za proces zapalny. Zazwyczaj stosuje się posiewy krwi, przy czym, aby posiewy były w pełni diagnostyczne w niektórych przypadkach trzeba pobrać ich większą ilość – nawet do czterech razy. W diagnostyce stosujemy również badania obrazowe takie jak echokardiografię przezklatkową (TTE) lub przezprzełykową (TEE), oraz tomografię komputerową serca. Badania te są niczym innym, jak USG serca. Dzięki tym technikom można bardzo dokładnie zobrazować pracę serca i stwierdzić, czy nie występują objawy, które mogą świadczyć o różnych chorobach serca.
Zapamiętaj: Zapalenie wsierdzia często występuje u osób, które zażywają narkotyki.
W prawidłowej diagnostyce niezwykle ważne jest badanie lekarskie i ocena obrazu klinicznego pacjenta, ze względu na występowanie zazwyczaj niespecyficznego zespołu objawów. W przypadku gorączki reumatycznej jej szybkie rozpoznanie jest niezbędne w celu prawidłowego postępowania u chorego oraz zapobiegnięciu niebezpiecznych konsekwencji. W takim przypadku ocenia się w surowicy pacjenta odczyn antystreptolizynowy O, który świadczy o przebytej infekcji paciorkowcem PBHA oraz testy bezpośrednio potwierdzające PBHA. Lekarz ocenia pacjentów zazwyczaj na podstawie kryteriów Jonesa, według których może jednoznacznie stwierdzić, czy u danego pacjenta można rozpoznać chorobę reumatyczną. W skład tych kryteriów zaliczamy tzw. kryteria duże – wędrujące zapalenie stawów, zapalenie serca, guzki podskórne, rumień obrączkowaty, pląsawica Sydenhama, a także kryteria małe – gorączka, bóle stawów, zwiększone OB, CRP, wydłużony odstęp PQ w EKG.
Leczenie zapalenia wsierdzia
Choroba wsierdzia jest bezwzględnym wskazaniem do hospitalizacji. Leczenie zapalenia wsierdzia zarówno na podłożu infekcyjnym, jak i na podłożu choroby reumatycznej polega na jak najszybszym wdrożeniu terapii antybiotykami dożylnej. Terapia trwa zazwyczaj ok. 4-6 tygodni, aczkolwiek w przypadku infekcji na wszczepionych ciałach obcych leczenie trwa nawet ponad 6 tygodni. W przebiegu gorączki reumatycznej stosuje się u pacjentów terapię kwasem acetylosalicylowym, a w przypadku ciężkich objawów zapalenia wsierdzia również lekami sterydowymi np. Encortonem. U niektórych pacjentów lekarze mogą zdecydować o przeprowadzeniu operacji, polegającej na usunięciu dużego złogu bakteryjnego z okolic wsierdzia, tak aby usprawnić proces leczniczy i zapobiec ewentualnych zatorom, które mogłyby powstać przy włączeniu leczenia.
U osób po wszczepionych zastawkach serca, po przebytym epizodzie infekcyjnego zapalenia wsierdzia w przeszłości oraz z wadą serca przed zabiegami stomatologicznymi dentysta może zaordynować zastosowanie pojedynczej dawki antybiotyku bezpośrednio przed leczeniem stomatologicznym.
Zapalenie wsierdzia jest chorobą zagrażającą życiu, która może wystąpić u każdego na nas, dlatego prawidłowe reagowanie na pierwsze niepokojące nas objawy jest niezwykle istotne dla dalszego przebiegu choroby.