Ciało człowieka zawiera dziesiątki większych i mniejszych nerwów, które są odpowiedzialne za przesyłanie informacji czucia oraz inicjowanie ruchu mięśni. Są one strukturami delikatnymi, dlatego ich uszkodzenie pojawia się stosunkowo często i występuje np. w wyniku złamania i ucisku kości na nerw, przecięcia lub zmiażdżenia nerwu, porażenia wywołanego substancjami chemicznymi, itp. Jednym z najpowszechniej występujących problemów tego typu jest zespół cieśni nadgarstka.
Co to jest zespół cieśni nadgarstka?
Zespół cieśni nadgarstka jest zespołem zaburzeń czucia i ruchu w obrębie dłoni wynikającym z ucisku na nerw pośrodkowy (rycina 1). Poprzez nadgarstek z przedramienia do dłoni przebiegają wszystkie struktury potrzebne do jego funkcjonowania, czyli naczynia krwionośne, ścięgna mięśni i nerwy. Ze względu na ograniczoną przestrzeń w której znajdują się te elementy, czyli kanał nadgarstka, może pojawić się ich ucisk w wyniku ciasnoty. Wtedy może dochodzić do upośledzenia funkcji nerwu pośrodkowego, czyli zaburzeń czucia części dłoni i ruchu mięśni, które on zaopatruje. Zespół cieśni nadgarstka występuje najczęściej wśród kobiet między 40. a 60. rokiem życia [1][2].
Źródło: https://www.vecteezy.com/vector-art/414742-diagram-showing-human-hand-with-muscles-and-nerves
Zespół cieśni nadgarstka – objawy
Głównymi objawami zespołu cieśni nadgarstka są zaburzenia czucia, czyli mrowienie, drętwienie, itp. obejmujące część dłoniową I (kciuka), II, III i połowy IV palca. Zaburzenia mogą promieniować do nadgarstka i przedramienia, rzadziej do dalszych części kończyny górnej z obręczą barkową włącznie [1].
Zapamiętaj: Operacja nazywana uwolnieniem kanału nadgarstka lub neuroplastyką nerwu pośrodkowego jest najskuteczniejszą formą leczenia.
Opisanym objawom może towarzyszyć ból. Charakterystycznym dla zespołu cieśni nadgarstka jest występowanie drętwienia w nocy, ze znamiennym objawem strzepywania ręki i poruszania palcami, aby pozbyć się nieprzyjemnego uczucia. W miarę postępowania choroby mogą pojawić się zaburzenia ruchu drugiego i trzeciego palca, ale przede wszystkim kciuka i zanik jego mięśni, tzw. ręka małpia. Co więcej, przy porażeniu nerwu pośrodkowego zginanie pierwszych trzech palców będzie znacznie osłabione, tzw. ręka położnika. Objawy mogą postępować, utrzymywać się w niezmienionej formie przez lata, bądź nawet ustąpić, a zależy to od przyczyny ucisku na nerw [1][2].
Zespół cieśni nadgarstka – przyczyny
Kanał nadgarstka jest przestrzenią ograniczoną od dołu kośćmi nadgarstka, a od góry i boku przyczepioną do nich taśmą z tkanki łącznej, czyli troczkiem zginaczy (więzadłem poprzecznym nadgarstka). W tej ciasnej przestrzeni znajdują się ścięgna mięśni i nerw pośrodkowy.
Czy wiesz że: zespół cieśni nadgarstka w ponad 50% przypadków występuje obustronnie? Jednak przeważnie objawy są najbardziej nasilone w ręce dominującej.
Przy częstym wykonywaniu precyzyjnych ruchów palców, bez użycia siły, np. pisanie na komputerze, gra na instrumencie, składanie urządzeń/modeli dochodzi do powiększenia średnicy ścięgien i ucisku nerwu pośrodkowego w kanale nadgarstka. Jest to najczęstsza przyczyna tego zespołu, ale nie jedyna. Może on wystąpić w wyniku złamania w obrębie nadgarstka i złego zrośnięcia kości, w wyniku chorób reumatycznych, czy autoimmunologicznych, gdzie dochodzi do obrzęku tkanek, itp. Choroba ta może wystąpić jako powikłanie m.in. ganglionu (torbiel pochewki ścięgna), gruźlicy, zapalenia powięzi, chorób spichrzeniowych, czyli takich gdzie w tkankach odkłada się nieprawidłowe białko lub cukier (skrobiawica, mukopolisacharydoza). Istnieje także dziedziczna, rodzinna postać zespołu cieśni nadgarstka o podłożu genetycznym objawiająca się skłonnością do przerostu troczka lub uszkodzenia uciskowego nerwu [1][2].
Diagnostyka zespołu cieśni nadgarstka
Pierwszym elementem diagnostyki tej i każdej choroby jest wywiad medyczny, w tym przypadku występowanie charakterystycznych zaburzeń czucia, najczęściej pojawiających się w nocy, z objawem strzepywania ręki. W badaniu przedmiotowym sprawdza się Tinela-Hoffmana, czyli opukiwanie kanału nadgarstka w miejscu przebiegu nerwu pośrodkowego w celu uzyskania zaburzeń czucia. Przeprowadza się także odwrócony test Phalena, czyli mocne zgięcie grzbietowe dłoni (jak do modlitwy) z łokciami zgiętymi pod kątem 90 stopni. W zespole cieśni nadgarstka po 10-15 sekundach powinien pojawić się ból lub drętwienie. Najdokładniejszym badaniem diagnostycznym tej choroby jest elektroneurografia, czyli badanie czynności elektrycznej nerwów, w tym przypadku nerwu pośrodkowego, co wykaże czy i gdzie następuje zaburzenie przewodnictwa impulsów [1][2].
Leczenie cieśni nadgarstka
W większości przypadków jedynym skutecznym leczeniem jest operacja polegająca na przecięciu troczka zginaczy (włóknistej taśmy ograniczającej kanał nadgarstka), a co za tym idzie zmniejszeniu ucisku. Leczenie zachowawcze jest rzadko skuteczne, chyba, że zespół cieśni nadgarstka powstał w wyniku konkretnej choroby, np. dny moczanowej, reumatoidalnego zapalenia stawów, zapalenia powięzi, itp. gdzie np. leki przeciwobrzękowe wyleczą, bądź zniwelują chorobę prowadząc do poprawy. W bardzo rzadkich przypadkach choroba ta jest wynikiem niedoboru witaminy B6 i sma jej suplementacja prowadzi do ustąpienia objawów [1][2].
Operacja cieśni nadgarstka
Operacja nazywana uwolnieniem kanału nadgarstka lub neuroplastyką nerwu pośrodkowego jest najskuteczniejszą formą leczenia. Do zniesienia objawów lub znacznej poprawy dochodzi u 75-90% pacjentów, jednak pełen efekt zabiegu objawia się po około 6 miesiącach od jego wykonania, a mrowienie może utrzymywać się do około 9 miesięcy. Operacja odbywa się w znieczuleniu miejscowym (zniesienie czucia w miejscu cięcia) lub lokalnym (zniesienie czucia w większej części ręki, a nawet w całej kończynie górnej) i polega na przecięciu więzadła poprzecznego nadgarstka, czyli opisanego wcześniej troczka zginaczy. Operacja trwa około 30 minut i może być wykonana klasycznie lub endoskopowo. Tak jak po każdym zabiegu również po tym mogą wystąpić powikłania, takie jak zakażenie rany, uszkodzenie gałązki czuciowej i w konsekwencji mrowienie lub ból skóry dłoni, uszkodzenie nerwów lub mięśni, powstanie nerwiaków, itp. jednak występują one bardzo rzadko [3].
Rehabilitacja po cieśni nadgarstka
Rehabilitacja może być wdrożona w łagodnych postaciach zespołu cieśni nadgarstka i polega na odciążeniu ręki i umieszczeniu jej w szynach w pozycji neutralnej na minimum 2-4 tygodnie. Powoduje to zniesienie objawów u ponad 80% pacjentów, o ile nie nastąpi powrót do wykonywanej wcześniej pracy, która była powodem wystąpienia choroby. Pomocne jest także wstrzyknięcie sterydu do kanału nadgarstka celem zmniejszenia obrzęku i zniesienia stanu zapalnego, co w połączeniu z odciążeniem ręki prowadzi do znaczącej poprawy [3].
Zespół cieśni nadgarstka jest dość powszechnym schorzeniem i może znacznie utrudniać codzienne funkcjonowanie. Na szczęście współczesne metody diagnostyki i leczenia są na tyle skuteczne, że pozwalają większości pacjentów pozbyć się objawów. Jednak kiedy dojdzie już do uszkodzenia nerwu, zniszczenia włókien ruchowych i osłabienia mięśni dłoni, to zmiany są najprawdopodobniej nieodwracalne, dlatego należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza celem diagnostyki i leczenia choroby.