Zespół policystycznych jajników (PCOS – ang. polycystic ovary syndrome) to najczęściej występujące zaburzenie endokrynne, należące do dysfunkcji układu podwzgórzowo-przysadkowego. Należy go różnicować z policystycznym jajnikiem (PCO – ang. polycystic ovary), gdyż są to dwa jakże podobne, a jednak odmiennie zaburzenia.
Zespół policystycznych jajników
PCOS ingeruje w wiele procesów w organizmie. Najczęściej zachodzące zmiany w gospodarce hormonalnej to: podniesiony poziom męskich hormonów płciowych (androgenów), zwłaszcza testosteronu, podniesiony poziom insuliny, wyższa wartość LH (hormonu luteinizujacego) w stosunku do FSH (hormonu folikulotropowego). Stężenia prolaktyny zazwyczaj są w normie lub nieznacznie podwyższone.
Aby postawić rozpoznanie zespołu policystycznych jajników, muszą być spełnione dwa z trzech kryteriów:
- zaburzenia miesiączkowania wraz z zaburzeniami owulacji (nieregularne lub brak miesiączki),
- hiperandrogenizm,
- jajniki o wielotorbielowatej budowie widoczne w USG.
Przyczyny PCOS
Przyczyny zespołu wielotorbielowatych jajników nie są do końca znane. W prawidłowych warunkach podczas owulacji zostaje wybrany jeden – pęcherzyk dominujący, z którego później uwalnia się komórka jajowa, a pozostałe pęcherzyki zanikają.
W PCOS nie występuje pęcherzyk dominujący, w wyniku czego pozostałe pęcherzyki nie zanikają, a pozostają w jajniku, produkując w nadmiarze androgeny oraz progesteron. Może też występować nadmiar estrogenów powstających z przemiany androgenów. Ważne jest, by w etiopatogenezie zespołu również wziąć pod uwagę insulinooporność oraz jej kliniczny obraz w postaci otyłości.
Objawy zespołu policystycznych jajników:
- zaburzenia miesiączkowania (rzadkie, nieregularne cykle lub ich brak),
- niepłodność – cykle bezowulacyjne,
- otyłość,
- nadmierne owłosienie na udach, brzuchu, plecach, czy pośladkach (hirsutyzm),
- łysienie typu męskiego (łysienie androgenowe),
- trądzik, łojotok,
- wielotorbielowata struktura jajników,
- występowanie ciemnych plamek na skórze,
- przedłużony czas PMS (zespołu napięcia przedmiesiączkowego),
- bezdech senny,
- chroniczny ból miednicy.
Zespołowi policystycznych jajników często towarzyszą również inne schorzenia jak np. cukrzyca typu 2, choroby układu krążenia jak nadciśnienie, zaburzenia krzepnięcia czy hiperprolaktynemia.
Sposoby leczenia
Jak leczyć zespół policystycznych jajników? W pierwszej kolejności należy obniżyć masę ciała, a jeżeli ta jest w porządku z pewnością przyda się odpowiednio dobrana dieta (eliminacja tłuszczów trans, białej mąki, słodyczy, alkoholu, żywności przetworzonej i słodkich napojów oraz sztucznych słodzików) i wysiłek fizyczny. Warto wzbogacić swoją dietę o witaminy z grupy B,a zwłaszcza o B8, czyli inozytol, który znajdziemy w pełnych ziarnach, nasionach, orzechach, kiełkach pszenicy, drożdżach czy cytrusach, Jeżeli to nie przyniesie efektu, pomóc mogą leki hipoglikemizujące, zmniejszające insulinooporność, szczególnie metformina. Należy również ustabilizować poziom hormonów – zmniejszyć stężenie androgenów. Hirsutyzm, trądzik i łojotok można leczyć tabletkami antykoncepcyjnymi. Niestety po odstawieniu leków większość objawów powraca w przeciągu 3–6 miesięcy. Nieskuteczne leczenie farmakologiczne może być wskazaniem do postępowania zabiegowego (laparoskopia lub laparotomia), które ma na celu przede wszystkim usunięcie nadmiaru torbieli z jajnika.
PCOS to problem dotykający ok. 15% kobiet w okresie reprodukcyjnym. Wiąże się przede wszystkim z brakiem równowagi hormonalnej. Prowadzi do poważnych zaburzeń cyklów miesiączkowych oraz braku owulacji. Kobieta cierpiąca na zespół policystycznych jajników powinna jak najszybciej rozpocząć leczenie, gdyż niesie on ze sobą duże ryzyko chorób współistniejących oraz prowadzi do niepłodności.