Niewydolność szyjki macicy to powikłanie, które może wystąpić u kobiety w ciąży. W terminologii medycznej jest określane jako niewydolność cieśniowo-szyjkowa. Jest to schorzenie, którego nie należy bagatelizować i powinno być odpowiednio leczone.
Czym jest niewydolność szyjki macicy?
Zanim zagłębimy się w to zagadnienie konieczne jest poznanie anatomii kobiecych narządów rodnych. Szyjka macicy to struktura łącząca jamę macicy z pochwą. Prawidłowo powinna ona być odpowiednio długa i zwężona do fizjologicznego terminu porodu, czyli do 37 tygodnia ciąży. Pełni ona między innymi funkcję ochronną przed patogenami – bakteriami, wirusami i grzybami mogącymi wnikać do wnętrza jamy macicy. Ponadto pełni szczególną rolę w czasie ciąży, kiedy to odpowiada za podtrzymanie dojrzewającego zarodka, a następnie płodu wewnątrz macicy. W momencie kiedy staje się niewydolna dochodzi do jej skracania i rozwierania się czego konsekwencją może być poronienie, poród przedwczesny, przedwczesne pęknięcie pęcherza płodowego i rozwój zakażenia wewnątrzmacicznego. Stanowi jedną z najistotniejszych przyczyn niepowodzeń położniczych w II i III trymestrze ciąży oraz niskiej masy urodzeniowej noworodków.
Ryc.1 Przekrój podłużny przez ciężarną macicę. Zaznaczono miejsce występowania szyjki macicy.
Źródło: [Paulsen F., Waschke J.,Atlas anatomii człowieka Sobotta, Tom 2, Edra Urban & Partner, Wrocław 2012, wyd.4.]
Przyczyny niewydolności szyjki macicy w ciąży
Występuje wiele czynników mogących mieć wpływ na powstanie niewydolności szyjki macicy w ciąży. Spośród nich wyodrębniono trzy najważniejsze, do których zaliczamy:
- czynniki wrodzone,
- czynniki nabyte związane z urazem szyjki macicy,
- czynniki hormonalne i biochemiczne.
Czynniki wrodzone należy rozważać szczególnie w przypadku ciężarnych, u których niewydolność szyjki macicy wystąpiła w trakcie trwania pierwszej ciąży. Wynikają one z wad rozwojowych w budowie macicy. Czynniki nabyte to m.in. uraz okołoporodowy, który może wystąpić zarówno podczas porodu fizjologicznego jak i cięcia cesarskiego. Niewydolność cieśniowo-szyjkowa może być również spowodowana urazem szyjki macicy podczas zabiegów ginekologicznych niezwiązanych z ciążą.
Wśród czynników hormonalnych i biochemicznych możemy wyróżnić podwyższony poziom relaksyny – hormonu zmniejszającego napięcie szyjki macicy, a także nadmiar prostaglandyn stymulujących jej rozwieranie się przed terminem porodu.
Objawy niewydolności szyjki macicy w ciąży
Objawy niewydolności szyjki macicy w ciąży najczęściej są niecharakterystyczne. Ciężarna może zaobserwować:
- plamienia,
- zwiększenie ilości wydzieliny z dróg rodnych,
- uczucie napięcia w podbrzuszu,
- bóle w okolicy lędźwiowej,
- bóle podbrzusza przypominające bóle miesiączkowe.
Najczęściej jest ona wykrywana w badaniu ginekologicznym i ultrasonograficznym (USG), dlatego tak ważne są systematyczne wizyty u ginekologa w czasie ciąży. W przypadku jej wykrycia lekarz wdroży odpowiednie leczenie, co zwiększy szansę na donoszenie ciąży i zapobiegnięcie porodowi przedwczesnemu.
Leczenie niewydolności szyjki macicy
Postępowanie w przypadku rozpoznania niewydolności szyjki macicy obejmuje intensywną kontrolę lekarza ginekologa, leczenie zachowawcze i operacyjne lub kombinację wszystkich wymienionych metod. Celem jest przeciwdziałanie dalszemu rozwieraniu się szyjki macicy i donoszenie ciąży do prawidłowego terminu porodu.
Do leczenia zachowawczego zaliczamy leczenie farmakologiczne – okresowe stosowanie tokolityków, czyli leków zmniejszających siłę i częstość skurczów macicy. Dodatkowo lekarz może zalecić maksymalne ograniczenie aktywności ruchowej ciężarnej. Metody te wdrożone samodzielnie są w większości przypadków niewystarczające i nie zapobiegają porodowi przedwczesnemu, dlatego konieczne jest założenie pessarium kołnierzowego lub szwu okrężnego [3].
Pessarium kołnierzowe – jest to krążek wykonany z elastycznego silikonu, który jest zakładany na szyjkę macicy w celu jej odciążenia. Zastosowanie tej metody nie wymaga pobytu w szpitalu i jest ona wykonywana ambulatoryjnie przez lekarza ginekologa – położnika. Jest to bezkrwawy, bezbolesny zabieg. Pessarium zdejmuje się bezboleśnie po donoszeniu ciąży, tzn. po ukończeniu 37. tygodnia.
Szew okrężny McDonalda, Shirodkara lub szew brzuszny obejmujący skracającą się część pochwową szyjki macicy. Metody te polegają na okrężnym założeniu i zawiązaniu szwu wokół szyjki macicy, mającym na celu zwężenie jej światła. Zabieg ten wykonywany jest w znieczuleniu pod kontrolą anestezjologa, na bloku operacyjnym. Ze względu na inwazyjność może wiązać się z powikłaniami do których należą: przedwczesne pękniecie błon płodowych, zakażenie wewnątrzmaciczne, śródporodowy uraz szyjki, obluzowanie szwu i krwawienia z dróg rodnych. Szew zdejmuje się w tym samym czasie co pessarium, czyli po 37 tygodniu ciąży. Jego wcześniejsze usunięcie jest konieczne w razie pojawienia się regularnej czynności skurczowej, niepoddającej się leczeniu lub w przypadku wystąpienia objawów zakażenia wewnątrzmacicznego. Badania porównujące szew szyjkowy i pessarium kołnierzowe nie wykazały istotnych różnic między skutecznością tych sposobów leczenia [4].
Istnieje także możliwość zastosowania dopochwowego progesteronu, który pozwala na utrzymanie długości szyjki macicy na stałym poziomie i zmniejszenie czynności skurczowej macicy u kobiet z ryzykiem porodu przedwczesnego.
Czy wiesz że: jest to rzadkie powikłanie ciąży (częstość występowania stanowi 0,1 - 1,8%), natomiast prawidłowe leczenie daje dużą szansę na donoszenie ciąży i urodzenie dziecka w fizjologicznym terminie?
Niewydolność szyjki macicy może wiązać się z wieloma przykrymi doświadczeniami, takimi jak przedwczesny poród, czy utrata ciąży. Z tego powodu ważne jest szybkie postawienie diagnozy i wdrożenie odpowiedniego leczenia. Pamiętajmy, że skuteczność wyżej opisanych metod jest duża i sięga ponad 80%. Ich kombinacja w większości przypadków pozwala na donoszenie ciąży.