Odczuwanie bólu jest wrażeniem bardzo indywidualnym. U niektórych pacjentów po urazach dochodzi do rozwoju dolegliwości bólowych o znacznie silniejszym nasileniu niż mogłoby to wynikać z ich stanu. U małych dzieci zdrowienie tkanek zwykle prowadzi do całkowitego wyleczenia. Natomiast u dorosłych urazy mogą pozostawiać ślady w tkankach nawet przy pełnej sprawności na całe życie. Część osób z taką pozostałością cierpi na zespół Sudecka – czym dokładnie jest ta choroba?
Co to jest zespół Sudecka?
Z uwagi na różnice w nazewnictwie, obecnie zespół Sudecka jest zaliczany do złożonych wieloobjawowych miejscowych zespołów bólowych jako typ 1. Zespół Sudecka jest rzadkim schorzeniem, występuje częściej u kobiet, praktycznie tylko u dorosłych, ale może pojawić się także u dzieci. Najczęściej dotyczy kończyn. Stanowi patologiczną reakcję współczulnego układu nerwowego (odpowiada on m.in. za pracę gruczołów potowych, zwężanie i rozszerzanie naczyń i inne, sterowane niezależnie od nas przez mózg procesy). U chorych stwierdza się bolesny obrzęk, zmiany w lokalnym krążeniu oraz współistniejące zlokalizowane ogniska ubytków gęstości kości czyli osteoporozę. Rozwija się najczęściej w przeciągu 4 – 6 tygodni od czynnika wywołującego np. urazu.
Objawy zespołu Sudecka
Jak już wspomniano choroba dotyczy najczęściej kończyn i jest związana z bolesnym obrzękiem. Zajęciu ulegają najczęściej: nadgarstek, kolano, stopa, staw skokowy, czasami cała kończyna. Typowo, zespół Sudecka przebiega w trzech okresach. Ostrym, kiedy chorzy skarżą się na dolegliwości bólowe związane z uciskiem, najczęściej w formie pieczenia. Wahania temperatury, nadmierną potliwość zlokalizowane w miejscu choroby. W większości przypadków choroba kończy się na tym etapie. U części pacjentów dochodzi do postępu zespołu Sudecka. Kolejny etap, dystroficzny, może trwać 1-2 lata i charakteryzuje się utrzymującą się bolesnością, zmianami troficznymi skóry: zgrubieniem, brązowymi przebarwieniami oraz zmniejszeniem objętości mięśni. Skóra jest zwykle chłodna i dochodzi do zaniku owłosienia. Drugi etap płynnie przechodzi zwykle w postać przewlekłą, atroficzną, w przebiegu której dochodzi zwykle do osteoporozy, zaników skóry, przykurczów.
Czy wiesz że: zespół Sudecka bywa inaczej nazywany odruchową dystrofią współczulną albo ostrym zapalnym zanikiem kości?
W znakomitej większość zespół Sudecka jest jednorazowym epizodem, u małej liczby chorych możliwa jest postać nawracająca. Jako możliwą przyczynę postuluje się tutaj skłonność uwarunkowaną genetycznie. U ok. 80% pacjentów objawy ustępują w przeciągu 1,5 roku. Tym niemniej im bardziej zaawansowana postać tym większe prawdopodobieństwo utrzymywania się pewnych dolegliwości bólowych, niecałkowitego wycofania zmian skórnych lub osłabienia tkanek. Według dostępnych danych po okresie 6 lat ⅓ chorych uważa się za całkowicie wyleczonych, ⅔ skarży się na niepełne ustąpienie objawów, a w ⅓ dochodzi do utraty poprzedniej pełnej sprawności.
Przyczyny zespołu Sudecka
Najczęstszą przyczyną choroby są urazy, zwykle są to złamania, zgniecenia lub zwichnięcia. Kolejną grupą są zabiegi inwazyjne np. na cieśń nadgarstka, operacje kręgosłupa lub w obrębie kolana. W niektórych przypadkach zespół Sudecka spowodowany jest chorobami ogólnoustrojowymi takimi jak zawał serca, nowotwór, gruźlica, udar mózgu z porażeniem połowy ciała. Aż u 1/5 pacjentów przyczyna pozostaje nieznana.
Etapy zdrowienia tkanek po urazach przypominają proces zapalenia, a ich objawy wynikają z wyrzutu substancji chemicznych przez uszkodzone tkanki. Czasami, najprawdopodobniej z powodu braku koordynacji przewodzenia sygnałów nerwowych, dochodzi do zaburzenia regulacji tych procesów czemu towarzyszą zaburzenia miejscowej „gry naczyniowej” czyli odruchowego rozszerzania i zwężania naczyń krwionośnych. Sam mechanizm w jakim rozwijają się objawy również pozostaje niewyjaśniony. Według niektórych hipotez udział w tym ma lokalnie rozwijający się stan zapalny w obrębie nerwu lub nieprawidłowe postrzeganie bodźców bólowych przez mózg.
Leczenie zespołu Sudecka
- Zwalczanie bólu – w leczeniu bólu stosuje się zarówno metody inwazyjne jak i leki. Leczenie nie zawsze znosi całkowicie dolegliwości i powinno być prowadzone w wyspecjalizowanych ośrodkach np. poradniach leczenia bólu przez personel doświadczony w podobnych przypadkach.
- Najlepiej udokumentowaną skuteczność mają leki z grupy tzw. bifosfonianów ale stosuje się także leki przeciwdepresyjne, przeciwpadaczkowe, przeciwdrgawkowe, sterydy, a także klasyczne leki przeciwbólowe jak NLPZ (np. ibuprofen) i opioidy (np. morfina).
- Blokady układu nerwowego są inwazyjną metodą leczenia bólu i polegają na miejscowym podawaniu leków miejscowo znieczulających do okolicznych tkanek. Leki te blokują przewodzenie sygnałów nerwowych także tych bólowych.
- Fizjoterapia
- Psychoterapia – zauważono, że część pacjentów z objawami zespołu Sudecka ma tendencję do depresji, stanów lękowych, gwałtownych wahań nastrojów. W takich przypadkach psychoterapia przynosi często znacznie lepsze efekty niż leki i fizjoterapia.
- Leczenie operacyjne – wskazane niezwykle rzadko w wyselekcjonowanych przypadkach może polegać np. na amputacji.
Rehabilitacja przy zespole Sudecka
Postępowanie w pierwszym etapie powinno być ostrożne i nastawione na zwalczanie bólu i unikanie nasilania go. Równocześnie jeszcze raz podkreślę potrzebę jak najszybszego i rozsądnego uruchomienia kończyny, najczęściej są to ćwiczenia wykonywane przez pacjenta w maksymalnych zakresach, które nie powodują bólu. Pomocne jest też chłodzenie kończyny. Po ustabilizowaniu dolegliwości bólowych wprowadza się ćwiczenia mające na celu utrzymanie prawidłowej objętości mięśni i wzmocnienia ich, ćwiczenia ogólnowzmacniające. Pomocne wydaje się być także zmniejszanie wrażliwości na ból np. poprzez delikatny masaż, kąpiele wirowe.
Zapamiętaj: Najczęstsze przyczyny zespołu Sudecka to urazy, zwykle są to złamania, zgniecenia oraz zwichnięcia.
Podsumowując, zespół Sudecka najczęściej rozwija się w przypadku urazów. Może być przyczyną niepełnosprawności pacjentów nawet przy pozornym wyleczeniu urazu. Charakter objawów w znaczącym stopniu wpływa na jakość życia. W przypadku rozwoju objawów, przy szybkiej reakcji w 1. stadium choroby, możliwe jest całkowite wyleczenie. Dlatego tak ważne jest prawidłowe prowadzenie chorych po urazach oraz opieka rehabilitantów. W zapobieganiu ważne jest zapewnienie walki z bólem, odpowiednie unieruchomienie, unikanie zbyt ciasnych opatrunków, chłodzenie i stałe wysokie ułożenie kończyny, także podczas snu. Bardzo ważna jest też postawa pacjenta, należy jak najszybciej, w granicach rozsądku, uruchamiać kończynę po urazach. Rehabilitacja kładzie nacisk na ćwiczenia mające przywrócić funkcję i normalną aktywność kończyny jak również pomóc chorym w samodzielnym radzeniu sobie z objawami.