Zesztywniające zapalenie stawów to przewlekłe schorzenie, którego przyczyna wciąż nie jest poznana. Powoduje uciążliwy ból, obniża komfort codziennego życia i prowadzi do postępującej niepełnosprawności. Czy można całkowicie wyleczyć tę trudną chorobę? Co powinny wiedzieć osoby, u których zdiagnozowano ZZSK?
Co to jest zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa?
Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK) to choroba, w której występuje przewlekły, postępujący proces zapalny obejmujący stawy krzyżowo-biodrowe, stawy kręgosłupa, pierścienie włókniste (struktury pomiędzy kręgami w kręgosłupie) i więzadła kręgosłupa. Proces ten prowadzi stopniowo do ich usztywnienia. Choroba ta zaczyna się zazwyczaj pod koniec okresu dojrzewania, w rzadszych przypadkach po 40 roku życia.
Czy wiesz że: zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa występuje 2-3 razy częściej wśród mężczyzn niż wśród kobiet?
Objawy zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa
Objawy dotyczące układu ruchu:
– ból okolicy lędźwiowo-krzyżowej, promieniujący do pachwin, pośladków i stawów kolanowych (ból ten ma charakter “tępy”, jest zwykle trudny do umiejscowienia, może występować jednostronnie lub obustronnie);
– objawy zapalenia stawów skokowych, kolanowych, przyczepów ścięgna Achillesa lub rozcięgna podeszwowego;
Dolegliwości bólowe i ograniczenie ruchomości kręgosłupa narastają powoli, stopniowo, w miarę obejmowania procesem zapalnym wyższych odcinków kręgosłupa. Ból często nasila się w nocy, rano choremu towarzyszy uczucie sztywności. Nasilenie bólu zmniejsza się po wykonaniu ćwiczeń fizycznych.
Objawy dotyczące innych układów:
– stan podgorączkowy, utrata masy ciała, uczucie zmęczenia;
– zapalenie przedniego odcinka błony naczyniowej gałki ocznej – towarzyszy mu: ból, zaczerwienienie, upośledzenie widzenia i światłowstręt;
– niedomykalność zastawki aortalnej;
– zapalenie odcinka wstępującego aorty;
– zaburzenia przewodzenia serca (blok przedsionkowo-komorowy, blok odnogi pęczka Hissa);
– zmiany w miąższu płuc – włóknienie w górnych płatach płuc – szczególnie u palaczy tytoniu!
– białkomocz;
– choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy – do powstawania tej choroby dodatkowo przyczynia się leczenie ZZSK – stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (np. diklofenak, ibuprofen, naproksen);
Objawy te nie występują u wszystkich chorych, ale niekiedy ich wystąpienie może wyprzedzać diagnozę zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa.
Choroba ma przebieg postępujący, z okresami zaostrzeń objawów i remisji – “wyciszenia” objawów. Z czasem dochodzi do utraty naturalnych krzywizn kręgosłupa (kifozy i lordozy) oraz jego ostatecznego usztywnienia, co znacznie ogranicza ruchy chorym (uniemożliwia np. schylanie się), prowadzi także do zmian postawy i powstawania przykurczów w obrębie kończyn. Zapalenie błony naczyniowej oka może natomiast prowadzić do uszkodzenia wzroku. Ból, towarzyszący pacjentom zwłaszcza w godzinach nocnych, a także sztywność poranna i stałe uczucie zmęczenia są czynnikami utrudniającymi aktywność i często stają się przyczyną depresji.
Przyczyny zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa
Przyczyny zesztywniającego zapalenia stawów nie są do końca poznane. Podejrzewa się, że ma ona podłoże genetyczne – uważa się, że pewne skłonności genetyczne (obecność antygenu HLA-B27) powodują nieprawidłową reakcję układu odpornościowego na czynniki zewnętrzne organizmu i nieprawidłową aktywacje reakcji zapalnych w stawach. W procesie zapalnym szczególnie ważną rolę odgrywa TNF-alfa – czynnik stymulujący układ odpornościowy do odpowiedzi zapalnej.
Rozpoznanie choroby stawia się na podstawie charakterystycznych objawów; zmian w badaniach laboratoryjnych – jest to m.in. podniesiony poziom CRP, przyspieszone OB, niewielka anemia (niedokrwistość); zmian w badaniu płynu stawowego (pobranego ze stawów obwodowych) – ma on charakter zapalny; odchyleń w badaniach obrazowych – zdjęciach rentgenowskich (RTG), rezonansie magnetycznym (MRI), badaniu ultrasonograficznym (USG) -uwidaczniają one zmiany w stawach objętych stanem zapalnym, zmiany strukturalne, ich rozległość i nasilenie;
Leczenie zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa
Leczenie ZZSK składa się z kilku elementów:
– edukacji chorego na temat choroby i związanymi z nią zmianami nawyków;
– fizjoterapii;
– leczenia farmakologicznego – terapii lekami.
1) Edukacja chorego: chory powinien być poinformowany o istocie choroby jak najwcześniej, aby aktywnie zapobiegać kalectwu do jakiego choroba doprowadza. Aby jak najbardziej opóźnić niekorzystne zmiany w stawach zalecane jest:
– spanie na twardym podłożu z niewielką poduszką pod głową;
– przystosowanie warunków pracy;
– rezygnacja z palenia tytoniu.
Ważnym elementem jest też rozmowa z rodziną chorego – chory jest szczególnie narażony na wystąpienie depresji ze względu na odczuwany ból oraz pesymistyczną perspektywę zmniejszenia możliwości ruchowych.
2) Fizjoterapia – kinezyterapia, czyli gimnastyka medyczna, jest podstawą zapobiegania sztywnienia tkanek kręgosłupa i stawów obwodowych. Chory opanowują ćwiczenia pod kierunkiem fizjoterapeuty, a następnie powinni kontynuować je w domu. W profilaktyce choroby wykorzystuje się także fizykoterapię (w której oddziałuje się na organizm różnymi bodźcami fizycznymi, np. promieniowaniem UV lub promieniowaniem magnetycznym) i balneoterapię (w której wykorzystuje się wody lecznicze o różnych temperaturach, peloidy i gazy w celu leczenia schorzeń pacjenta).
Zapamiętaj: Jednymi z wielu objawów ZZSK są: ból okolicy lędźwiowo-krzyżowej promieniujący do pachwin, pośladków i stawów kolanowych, zmęczenie, spadek wagi.
3) Leczenie farmakologiczne:
– niesteroidowe leki przeciwzapalne – są lekami pierwszego rzutu – pierwszymi lekami stosowanymi u chorego z bólem i sztywnością, należy jednak kontrolować ich działanie w przypadku długiego stosowania (mogą m.in. przyczyniać się do powstania choroby wrzodowej żołądka lub dwunastnicy);
– leki przeciwbólowe – paracetamol oraz słabe leki opioidowe (np. tramadol), stosuje się je, gdy niesteroidowe leki przeciwzapalne są przeciwwskazane lub nieskuteczne;
– glikokortykosteroidy – niekiedy stosuje się je w postaci wstrzyknięć do stawów, w których toczy się stan zapalny, oraz w leczeniu zmian ocznych;
– sulfasalazyna, metotreksat – leki te stosuje się niekiedy, gdy u chorego występują objawy zapalenia stawów obwodowych (np. stawów kolanowych, stawów skokowych), nie stosuje się ich natomiast w przypadku zapalenia stawów kręgosłupa – są wówczas nieskuteczne;
– inhibitory TNF-alfa (jednego z czynników wywołujących stan zapalny): etanercept, infliksymab, adalimumab, golimumab, certolizumab – wskazane są u chorych, u których toczy się aktywny proces zapalny (aktywna faza choroby), pomimo leczenia wymienionymi wyżej lekami; leki te podawane są dożylnie i wymagają czasowego pobytu w szpitalu.
Niekiedy wykonuje się operację wszczepienia protezy stawu biodrowego – u chorych z bardzo silnymi bólami i dużą niesprawnością, oraz potwierdzeniem zniszczenia stawu w badaniach radiologicznych (zdjęciu rentgenowskim lub rezonansie magnetycznym).
Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa a renta
Ze względu na ból oraz postępujące kalectwo, nawet 10-30% chorych rezygnuje z pracy zawodowej już po 10 latach trwania choroby. Jest to podstawa do przyznania renty. O szczegóły należy jednak zapytać lekarza prowadzącego.
Choroba ta ma niestety pesymistyczne rokowania – najważniejsze znaczenie dla chorego ma pierwsza dekada, ponieważ świadczy o dalszym rokowaniu. Następuje wówczas często upośledzenie sprawności oraz dochodzi do zmian w stawach obwodowych oraz zmian w obrębie kręgosłupa. Także czas przeżycia chorych na ZZSK jest krótszy, niż wśród ludzi zdrowych – związane to jest z powikłaniami: u chorych częściej występuje amyloidoza (choroba układowa, w której w różnych narządach wewnętrznych gromadzą się nieprawidłowo białka, co prowadzi do ich niewydoloności) oraz złamania kręgosłupa, a także uszkodzenia narządów wewnętrznych – częściej m. in. występują choroby układu sercowo-naczyniowego.
Chorzy powinni mieć wsparcie w rodzinie, ponieważ zarówno taka diagnoza jak i towarzyszący chorobie ból są przyczynami depresji. Niestety, nie zostały dotychczas wynalezione leki, które skutecznie eliminowały by objawy choroby, lub likwidowały jej przyczynę. Prowadzone jest jednak wiele badań, można więc mieć nadzieję, że w najbliższej przyszłości medycyna będzie w stanie radzić sobie lepiej z takimi schorzeniami.