W ciele kobiety po zajściu w ciążę zachodzi niezliczona ilość zmian. Jedne są bardziej widoczne, a inne przebiegają wewnątrz organizmu. Wiele kobiet obawia się tych zmian, mimo chęci posiadania dziecka. Nie ma w tym nic dziwnego, zmiany te zachodzą na przestrzeni zaledwie kilku miesięcy, są nieznane dla przyszłej mamy, a ich nasilenie może być różne. Często ciężarna może mieć problem z rozróżnieniem co jest zmianą pożądaną i fizjologiczną, a co już może być objawem chorobowym. Dlatego tak ważne jest świadome rodzicielstwo, zapoznawanie się z materiałami, które przygotowują na zmiany w ciąży i po porodzie, a także poradnictwo u lekarza i położnej.
Zmiany skórne w ciąży
Skóra w ciąży zmienia się. Szczególne zmiany zachodzą oczywiście na skórze brzucha. Wraz z powiększającym się jego obwodem mogą pojawić się rozstępy. Również często pojawia się tak zwana kresa czarna. Ciągnie się ona pionowo od pępka w dół brzucha. Powstaje w wyniku zmian hormonalnych, które wpływają również na pigmentację skóry. W tym samym mechanizmie powstaje ostuda, czyli ciemniejsze plamy występujące głównie na twarzy ciężarnej. Przy pojawieniu się ostudy należy unikać promieniowania słonecznego, gdyż może ono nasilać zmiany. Przebarwieniu mogą ulegać również sutki. Zmiany te cofają się po porodzie w różnym tempie. Nie należy ich w żaden sposób leczyć, gdyż są niegroźne, a stosowanie jakichkolwiek leków w ciąży nie jest wskazane, gdy nie ma takiej konieczności, tym bardziej w przypadku zmian jedynie kosmetycznych. Istnieje również cała grupa chorób z kręgu dermatoz, czy schorzeń skóry typowych dla okresu ciąży, jednak nie są one fizjologią i ich pojawienie powinno skłonić kobietę do wizyty u lekarza. Tego typu choroby to m.in. wielopostaciowe osutki ciężarnych, liszajec opryszczkowaty, grudkowe zapalenie skóry ciężarnych czy rumień guzowaty ciężarnych. Objawy niepokojące to świąd, pieczenie bolesność zmian czy inne objawy towarzyszące (np. gorączka, bóle głowy, osłabienie, nasilone nudności i wymioty). Rozległe zmiany, szczególnie o typie pęcherzyków wypełnionych płynem, grudek, na podłożu rumieniowym czy przypominające bąble pokrzywkowe albo zlewające się ze sobą również powinny wzmożyć naszą czujność. Niepokojące są również zmiany, które pojawiają się nie tylko na skórze, ale zajmują także błony śluzowe np. w jamie ustnej.
Zmiany hematologiczne
We krwi ciężarnej również dochodzi do szeregu zmian. Dlatego istotna jest w tym okresie kontrola hematologii, a wyniki mogą odbiegać od norm dla kobiet nie będących w ciąży. Dlatego ich analizą powinien zająć się lekarz. W ciąży zwiększa się objętość krwi. Między 28. a 34. tygodniem jest jej aż o 40-45% więcej. Rośnie głównie frakcja krwi zwana osoczem (czyli część płynna bez elementów takich jak erytrocyty, płytki krwi czy leukocyty), ilość krwinek wzrasta w mniejszym stopniu. Tym samym zmniejsza się hematokryt (parametr krwi pokazujący w jakim stosunku do objętości krwi znajdują się erytrocyty – krwinki czerwone, który prawidłowo wynosi 37-47%) i mówimy wtedy o fizjologicznej anemii ciężarnych. Jednak spadek ilości krwinek nie powinien przekraczać pewnych granic i przy wartościach hemoglobiny poniżej 11 g/dl należy poszukiwać innych przyczyn niedokrwistości. Liczba erytrocytów wzrasta od ok. 8 tygodnia. U kobiet które w ciąży suplementują żelazo, wzrost czerwonych krwinek wynosi 20-30% w III trymestrze, bez suplementacji wzrost wynosi ok. 15-20%. Wzrasta ilość retikulocytów, czyli wczesnych form erytrocytów. Zmniejsza się ilość białek osocza, przykładowo albuminy obniżają się o 14%. Stężenie globulin może wzrastać lub spadać. Zmienia się także układ krzepnięcia. Rośnie ilość czynnika I, VIII, IX, X i XII, natomiast maleje czynników takich jak XI czy XIII. Pozostałe mogą rosnąć lub pozostawać bez zmian. Takie modyfikacje w składzie krwi umożliwiają zmniejszenie lepkości krwi, która łatwiej krąży w łożysku, powiększonej macicy, nerkach, które muszą filtrować metabolity zarówno matki jak i płodu oraz ogranicza obciążenie serca. Stanowi również zapas krwi, która tracona jest podczas porodu. Tego rodzaju rezerwa zmniejsza negatywne skutki krwawienia okołoporodowego.
Zmiany w układzie oddechowym w ciąży
Układ oddechowy w trakcie ciąży zmienia się, zwiększa się objętość klatki piersiowej, dochodzi do uniesienia przepony. Klatka staje się bardziej beczkowata. Wpływa to na powiększenie pojemności płuc, które muszą szczególnie radzić sobie w tym czasie. O około 45% rośnie objętość oddechowa i wdechowa, czyli ilość powietrza nabieranego do płuc. Progesteron, jeden z hormonów, który wpływa również na przebieg ciąży, zwiększa napęd oddechowy. Kobieta może w ciąży oddychać nieznacznie szybciej. Pęcherzyki płucne, które są ostatnim, najmniejszym elementem płuc wentylują się o około 70% lepiej. Wszystko to dzieje się dzięki zwiększonej drożności dróg oddechowych i spadku oporu. Zużycie tlenu przez organizm matki i rozwijające się dziecko wzrasta o 20 do nawet 60%, tak więc zmiany umożliwiające lepszą wentylację są konieczne do prawidłowego rozwoju. Kobiety od pierwszych miesięcy, a szczególnie pod koniec ciąży często mają problemy z oddychaniem ze względu na uciskający duży brzuch, a wcześniejsze zmiany zachodzące od pierwszego trymestru ciąży mają ułatwić im wentylację. Mimo zmian pozytywnych, które mają ułatwić utlenowanie około 60-70% kobiet w ciąży doświadcza duszności. Może być to związane z uciskiem przepony przez dużą macicę, a także ze zmianami w obrębie śluzówki dróg oddechowych. W górnych elementach dróg oddechowych zachodzą pewne przemiany. Ich śluzówka może być przekrwiona, gromadzić może się w nich więcej wydzieliny. Prowadzić to może do uczucia zatkania nosa czy krwawień z nosa.
Zmiany metaboliczne w ciąży
W ciąży zwiększa się zapotrzebowanie na substancje odżywcze, mikro i makroelementy oraz witaminy. Wzrastający płód, łożysko, oraz zachodzące zmiany w organizmie matki potrzebują większej ilości kalorii. W pierwszym trymestrze zapotrzebowanie to wzrasta o ok. 150 kcal/dobę. W II i III trymestrze liczba ta rośnie do dodatkowych 350 kcal/dobę.
Czy wiesz że: zmiany w ciąży dotyczą również oka? Maleje ciśnienie wewnątrzgałkowe, a rogówka ulega pogrubieniu. Pojawiają się też czasem zaburzenia akomodacji, czyli przystosowania do patrzenia z bliska i daleka, a noszenie soczewek może powodować dyskomfort.
Spora część ciężarnych miewa różne zachcianki w kwestii pokarmów. Należy jednak pamiętać, by nie przesadzać z tymi niezdrowymi oraz nie przekraczać swojego dziennego zapotrzebowania. Od czasu do czasu, gdy w jadłospisie pojawią się małe przyjemności, nie jest to problemem, ale ciężarna powinna w tym szczególnym czasie wyjątkowo dbać o zdrową dietę. W trakcie ciąży zmniejsza się wrażliwość na insulinę, a organizm zaczyna produkować jej więcej. Dlatego kobiety ciężarne w badaniu poziomu cukru na czczo mają niższe wyniki, niż pozostałe kobiety. Wynika to z większego zużycia glukozy zarówno przez ciało matki, jak i płodu. Ze względu na słabsze działanie insuliny po posiłku wręcz przeciwnie – poziomy glikemii są wyższe niż przed ciążą. Metabolizm przestawia się również na większe zużycie tłuszczów, oszczędzając aminokwasy i cukry dla płodu, gdyż te cząsteczki są przepuszczalne przez łożysko. Ważne jest zatem również większe spożycie białek, które są w niezbędne dla płodu. We krwi rośnie również stężenie cholesterolu, triglicerydów i fosfolipidów. Podnosi się poziom hormonu zwany leptyną, który wzmaga apetyt u ciężarnej. Zatrzymana w organizmie matki jest woda. W terminie porodu dochodzi do magazynowania nawet 3,5 l wody. Wszystkie te skomplikowane przemiany mają za zadanie odpowiednio odżywić matkę i dziecko. Rozwijają się one stopniowo, ale mogą też w ich zakresie pojawić się nieprawidłowości. Jedną z takich chorób jest cukrzyca ciążowa, która wiąże się z licznymi powikłaniami i wadami u dziecka. Dlatego poziom cukru u kobiety w ciąży badamy już na pierwszej wizycie.
Zmiany w układzie moczowym
Kobiety w ciąży często borykają się z problemem częstego oddawania moczu. Dzieje się tak ze względu na ucisk pęcherza przez powiększającą się macicę, ale też w wyniku zmian w układzie moczowym. Objętość nerek rośnie o 30%. Muszą one bowiem filtrować więcej metabolitów. Poszerzają się również struktury wyprowadzające mocz z nerki tj. miedniczki i kielichy. Pęcherz moczowy staje się obrzęknięty, ale również dochodzi do rozluźnienia jego mięśni i zwiększenia pojemności. Ucisk na niego wywołany przez wzrastający płód jednak spłaszcza go i końcowo zmniejsza objętość. Poszerzają się również moczowody i w nich może zalegać nawet do 300 ml moczu. Zwiększa to ryzyko zapalenia nerek. Zwiększa się filtracja nerek, przez co 60% kobiet doświadcza zwiększonej częstości oddawania moczu. Kobieta ciężarna powinna szczególnie dbać o higienę układu moczowego, gdyż wszystko to sprzyja częstym infekcjom. Z tej przyczyny badanie moczu w ciąży również należy do standardu.
Zmiany w układzie pokarmowym
Ciąża w nieznanym mechanizmie zwiększa powstawanie próchnicy. Może mieć na to wpływ m.in. zmienione pH śliny. Dlatego ciężarna powinna dbać o zęby i pozostawać w kontroli dentysty. Inne zmiany w przewodzie pokarmowym, które obserwujemy fizjologicznie to ucisk żołądka oraz ryzyko cofania się treści do przełyku co może powodować zgagę. Zwalnia również perystaltyka. Zaparcia w ciąży pojawiają się u nawet 39% kobiet. Powodują to hormony ciążowe oraz mechaniczna przeszkoda, którą jest macica. Dolegliwości zgłaszane w ciąży to również żylaki odbytu. Występują one u 30-40% kobiet, zwykle w ostatnim trymestrze. Powstają ze względu na rosnące ciśnienie wewnątrzbrzuszne, a także ze względu na często występujące w ciąży zaparcia. Żylaki są to sploty żył, które normalnie występują w odbycie, które ulegają poszerzeniu pod wpływem owego ciśnienia i nasilonego parcia podczas zaparć. Wątroba staje się bardziej ukrwiona, rośnie również stężenie fosfatazy zasadowej, jednak w tym przypadku jest ona wytwarzana w łożysku, a nie w wątrobie. Pozostałe enzymy mogą delikatnie się wahać, zwykle jednak pozostają w normie. Zmniejsza się natomiast kurczliwość pęcherzyka żółciowego, a zalegająca w nim żółć może powodować wzrost ryzyka kamicy żółciowej.
Zmiany hormonalne w ciąży
Zmiana gospodarki hormonalnej to kluczowe zjawisko w ciąży. Wpływa bowiem na wszystkie inne układy i przygotowuje tym samym organizm do donoszenia ciąży oraz do porodu. Zwiększa się tarczyca oraz stężenie tyroksyny i trójjodotyroniny, czyli jej hormonów. TSH na początku ciąży spada, pod koniec natomiast rośnie. Kobiety w ciąży muszą kontrolować poziom TSH, zwłaszcza jeśli przed zajściem w ciążę leczyły się w związku z zaburzeniami tarczycy. Poziom tych hormonów wpływa bardzo silnie na rozwój płodu. W ciąży rośnie również przysadka mózgowa, a konkretnie jej część – płat przedni.
Zapamiętaj: We krwi ciężarnej również dochodzi do szeregu zmian. Dlatego istotna jest w tym okresie kontrola hematologii, a wyniki mogą odbiegać od norm dla kobiet nie będących w ciąży.
Zmniejszają się stężenia gonadotropin ze względu na ich oddziaływanie z rosnącymi stężeniami estradiolu i progesteronu. Wzrasta stężenie prolaktyny, która przygotowuje gruczoły piersiowe do produkcji mleka. Rośnie poziom oksytocyny, która pod koniec ciąży umożliwia rozpoczęcie czynności skurczowej. Wazopresyna, która reguluje parametry osocza pozostaje bez zmian w okresie ciąży. Rośnie również ilość hormonu melanotropowego, który odpowiada za wspomniane już przebarwienia skórne. Zmieniają się poziomy hormonów pochodzących z nadnerczy – rośnie aldosteron i glikokortykosteroidy. Poza hormonami żeńskimi rośnie również stężenie testosteronu, zwłaszcza pod koniec ciąży. Hormony stresu np. adrenalina pozostają na stałym poziomie, ich gwałtowny wzrost obserwowany jest w trakcie porodu. Niezwykle ważne są oczywiście hormony tj. estrogeny i progesteron. Progesteron umożliwia utrzymywanie ciąży, a jego stężenia gwałtownie rosną. Estrogeny wpływają natomiast na zagnieżdżenie zarodka, wzrost macicy i rozwój gruczołów sutkowych, wzrastając przez całą ciążę. W trakcie ciąży pojawiają się również hormony specyficzne dla tego okresu – gonadotropina kosmówkowa, relaksyna czy laktogen łożyskowy. Wszystkie one wpływają na prawidłowy przebieg ciąży. Gonadotropina kosmówkowa rośnie już na samym jej początku i to ona wykrywana jest w testach ciążowych, będąc swego rodzaju markerem ciąży.
Zmiany na twarzy w ciąży
Na twarzy może pojawiać się już wspomniana wyżej ostuda, czyli przebarwienia w wyniku zwiększonej pigmentacji. Często też twarz bywa opuchnięta czy obrzmiała. Zwiększa się bowiem magazynowanie wody w organizmie, co może być dostrzegalne właśnie m.in. w obrębie twarzy. Zmiany hormonalne w przebiegu ciąży mogą spowodować wystąpienie różnego rodzaju pryszczy czy zmian o charakterze trądzikowym. Nasilić mogą się również niektóre zmiany skórne w przebiegu przewlekłych chorób dermatologicznych lub tych, które dają objawy skórne na twarzy. Często dochodzi do zaostrzeń przebiegu tocznia czy twardziny układowej.
O zmianach w ciele kobiety w trakcie ciąży można by napisać książki. Są to procesy rozbudowane, skomplikowane i przebiegają w zasadzie w każdym układzie i narządzie. Ten szczególny czas wiąże się z niezliczoną ilością zmian fizjologicznych, ale sprzyja też pojawieniu się niektórych rodzajów chorób czy patologii. Dlatego tak ważne są kontrole u lekarza-położnika i obserwowanie swojego ciała.