Geny są budulcem dziedziczności przekazywanym z rodzica na dziecko. Wchodzą w skład DNA, czyli materiału genetycznego oraz stanowią instrukcję tworzenia wszystkich białek budujących organizm. Czasami dochodzi do mutacji, czyli błędu w syntezie genu, co sprawia, że nie spełnia on swoich funkcji. Może ona wywołać stan chorobowy zwany zaburzeniem genetycznym. Jednym z nich jest zespół Alporta.
Co to jest zespół Alporta?
Zespół Alporta to rzadkie zaburzenie genetyczne. Jest to dziedziczne, postępujące zapalenie kłębuszków nerkowych o wysokim ryzyku wystąpienia schyłkowej niewydolności nerek w ciągu całego życia. Kłębuszki nerkowe wraz z torebką tworzą ciałko nerkowe, które jest częścią nefronu stanowiącego podstawową jednostkę funkcjonalną nerki. Dodatkowo choroba ta charakteryzuje się występowaniem innych wad takich jak upośledzenie słuchu, czy zaburzenia wzroku. Zaburzenia w zespole Alporta są wynikiem nieprawidłowości w powstawaniu kolagenu typu IV, który buduje między innymi kłębuszki nerkowe, struktury ucha wewnętrznego, soczewkę i siatkówkę w oku.
Zespół Alporta – objawy
Jak już wiemy, zaburzenia w zespole Alporta dotyczą głównie nerek, uszu i oczu, czyli w obrębie tych narządów będziemy obserwować charakterystyczne objawy. Osoby z rozpoznanym zespołem Alporta doświadczają postępującej utraty funkcji nerek. Niemal wszyscy dotknięci tym schorzeniem mają obecną krew w moczu (krwiomocz), co wskazuje właśie na nieprawidłowe funkcjonowanie nerek. Przy dostatecznie dużej ilości krwinek w moczu pacjent może zaobserwować jego czerwone zabarwienie. Ten objaw jest najczęstszy i pojawia się najwcześniej. Dzięki temu już na tym etapie, zanim pojawią się dodatkowe symptomy można wykonać badania diagnostyczne w kierunku tej choroby. Wiele osób z zespołem Alporta ma również wysoki poziom białka w moczu (białkomocz). W miarę postępu choroby nerki stają się mniej zdolne do prawidłowego funkcjonowania, co prowadzi do ich schyłkowej niewydolności.
Dodatkowo, w tej chorobie może pojawić się nadciśnienie tętnicze, które najczęściej jest wykrywane przed ukończeniem 20 roku życia. Wraz z początkiem niewydolności nerek mogą pojawić się objawy przewlekłej niedokrwistości np. osłabienie, bóle, zawroty głowy, kołatania serca i duszność. Dodatkowo pacjenci skarżą się na bóle kości, stawów i osłabienie mięśni. Ponadto, w późnym dzieciństwie lub we wczesnym okresie dojrzewania często dochodzi do pojawienia się niedosłuchu spowodowanego nieprawidłowościami w budowie i funkcjonowaniu ucha wewnętrznego. Z kolei do najczęstszych zaburzeń okulistycznych występujących w przebiegu zespołu Alporta należą m.in. patologie soczewki, powodujące krótkowzroczność, czyli osłabione widzenie przedmiotów położonych w oddali, a nawet astygmatyzm, w którym obraz jest przymglony i nieostry zarówno dla obiektów znajdujących się blisko jak i daleko. Chorzy na zespół Alporta są także predysponowani do wcześniejszego rozwoju zaćmy, która powoduje stopniowe pogarszanie się wzroku, aż do prawie całkowitej utraty widzenia. Na jej rozwój narażone są szczególnie osoby po przeszczepie nerki, gdyż przyjmowane przez nich leki niekorzystnie wpływają na oczy. Innymi zaburzeniami okulistycznymi są zmiany w obrębie siatkówki, zwane inaczej retinopatią. Nie powoduje ona problemów ze wzrokiem, ale może pomóc w zdiagnozowaniu zespołu Alporta. Postać pełnoobjawowa choroby w postaci znacznej utraty słuchu, wad wzroku i postępującej niewydolności nerek występuje częściej u mężczyzn. Kobiety natomiast zwykle są zdrowymi nosicielkami genu, a gdyby objawy wystąpiły to są one znacznie mniej nasilone.
Zespół Alporta – przyczyny
Zespół Alporta spowodowany jest nieprawidłowościami (mutacjami) w zakresie genów dostarczających instrukcji do tworzenia kolagenu typu IV. Jest to białko będące głównym składnikiem błon podstawnych naczyń kłębuszków nerkowych, blaszki wewnętrznej torebki kłębuszka, narządu Cortiego w uchu środkowym oraz soczewki i siatkówki w oku.
Czy wiesz że: zespół Alporta należy traktować jako potencjalny czynnik ryzyka powikłań ciąży ze względu na pogorszenie czynności nerek, co prowadzi do spowolnienia wzrostu płodu i porodu przedwczesnego? Z tego powodu wszystkie kobiety z zespołem Alporta powinny być pod ścisłą obserwacją wielu specjalistów przed zajściem w ciążę jak i w jej trakcie, aby w razie powikłań wprowadzić odpowiednie leczenie.
Białko to odgrywa ważną rolę w nerkach, szczególnie w ciałku nerkowym. Jak wiemy w jego skład wchodzą kłębuszki nerkowe zawierające sieci wyspecjalizowanych naczyń krwionośnych, za pośrednictwem których filtrowana jest krew. Usuwają one z niej produkty przemiany materii i utworzony zostaje mocz pierwotny, który następnie w dalszych częściach układu wydalniczego jest przekształcany w ostateczny i w takiej postaci usuwany z organizmu. Mutacje w genach niezbędnych do budowy kolagenu typu IV powodują nieprawidłowości w budowie kłębuszków nerkowych, co uniemożliwia nerkom prawidłowe filtrowanie krwi oraz powoduje przedostawanie się czerwonych krwinek i białka do moczu. Następuje stopniowe bliznowacenie nerek, które ostatecznie prowadzi do schyłkowej niewydolności nerek u wielu osób z zespołem Alporta.
Kolagen typu IV jest również ważnym składnikiem struktur ucha wewnętrznego, zwłaszcza narządu Cortiego, który jest właściwym narządem słuchu. Jego rolą jest przekształcanie drgań fal dźwiękowych w impulsy nerwowe, dzięki czemu możemy usłyszeć melodie i odgłosy z otaczającego nas świata. Zmiany w strukturze kolagenu typu IV często prowadzą do nieprawidłowej funkcji tej struktury, co może spowodować utratę słuchu. W oku białko to jest ważne dla zachowania prawidłowego kształtu soczewki. Mutacje, które zakłócają kolagen typu IV, mogą spowodować jej zniekształcenie.
Zespół Alporta – diagnostyka
Zespół Alporta jest chorobą złożoną, dlatego też można ją wykryć dopiero po wykonaniu kilku badań i zebraniu dokładnego wywiadu. W rozpoznaniu niezbędne są:
- Wywiad z pacjentem, czyli zadawanie pytań na temat historii zdrowia dalszej rodziny, aby dowiedzieć się, czy ktoś inny miał problemy z krwią, czy białkiem w moczu, utratą słuchu i pogorszeniem wzroku. Ma to bardzo duże znaczenie ponieważ zespół Alporta jest chorobą dziedziczną. Takie informacje pozwalają na ocenę ryzyka wystąpienia tej choroby u innych członków rodziny i jego wcześniejsze rozpoznanie.
- Badania laboratoryjne. Analiza moczu ujawnia krwiomocz i białkomocz. Wykonuje się również badania krwi, takie jak stężenie mocznika i kreatyniny, która pozwala na obliczenie współczynnika filtracji kłębuszkowej – GFR i określenie stopnia niewydolności nerek. GFR > 90 ml/min/1,73m2 jest prawidłowy, a GFR< 15 ml/min/1,73m2 wskazuje na schyłkową niewydolność nerek.
- Biopsja nerki, czyli pobranie próbki tkanki budującej nerkę. Jest ona badana pod mikroskopem pod kątem nieprawidłowości strukturalnych.
- Testy genetyczne mogą służyć do postawienia pewnej diagnozy i określenia sposobu dziedziczenia zespołu Alporta. Polegają one na wyodrębnianiu DNA z materiału pobranego z jamy ustnej – wymaz z wewnętrznej strony policzka lub próbki krwi i badanie pod kątem wystąpienia mutacji w genie kodującym kolagen IV.
- Audiometria, czyli badanie słuchu wykrywająca jego pogorszenie.
- Badanie okulistyczne, jest bardzo ważne dla wczesnego diagnozowania i monitorowania wad soczewki i innych struktur ulegających uszkodzeniu w tej chorobie.
- USG nerek, które we wczesnych stadiach zespołu Alporta może być prawidłowe, jednakże wraz z postępującą niewydolnością nerek wykaże nieprawidłowości.
Zespół Alporta – leczenie
Obecnie nie ma specyficznego leczenia zespołu Alporta i ostatecznie dochodzi do schyłkowej niewydolności nerek. Opieka medyczna sprowadza się jedynie do monitorowania, kontrolowania choroby oraz leczenia powikłań miejscowych i ogólnoustrojowych wynikających z jej postępu. Dostępne badania naukowe wskazują, że leczenie inhibitorami konwertazy angiotensyny (ACEI), szczególnie przed wystąpieniem białkomoczu, spowalnia tempo progresji do końcowego stadium przewlekłej choroby nerek. Leki te działają przeciwnadciśnieniowo, zapobiegają zwłóknieniu i namiernej utracie białka z moczem. Ponadto, dzięki obniżeniu ciśnienia krwi, uszkodzone kłębuszki nerkowe są mniej obciążone. Inhibitory konwertazy angiotensyny są bezpieczne, ale tylko częściowo skuteczne, ponieważ działają jedynie na objawy, a nie na przyczynę tej choroby. W schyłkowym stadium choroby nerek w zespole Alporta wykonuje się dializy, a gdy stają się one bardzo częste, pacjent może zostać zakwalifikowany do przeszczepu nerki.
Zapamiętaj: Zespół Alporta to rzadkie zaburzenie genetyczne. Jest to dziedziczne, postępujące zapalenie kłębuszków nerkowych o wysokim ryzyku wystąpienia schyłkowej niewydolności nerek w ciągu całego życia.
Istotnym aspektem jest również utrzymanie w jak najlepszej kondycji narządu wzroku, którego funkcjonowanie pogarsza się już od drugiej dekady życia. Pacjent z zespołem Alporta musi być pod opieką specjalistycznej poradni okulistycznej. W ostateczności istnieje oczywiście możliwość operacyjnej wymiany soczewki na nową. Dodatkowo, utratę słuchu można korygować za pomocą aparatów słuchowych. Warto zaznaczyć, że zaburzenia te prowadzą do niepełnosprawności już we wczesnym wieku dorosłym.
Chorzy na zespół Alporta z uwagi na objawy wielonarządowe i wieloukładowe wymagają opieki lekarzy o różnych specjalizacjach. Oprócz powikłań ogólnoustrojowych wynikających ze schyłkowej niewydolności nerek ogromnym problemem klinicznym jest stopniowa, lecz postępująca utrata funkcji narządu słuchu i wzroku. Z uwagi na dziedziczny charakter zespołu Alporta wskazane otoczenie odpowiednią opieką medyczną krewnych z rodzin pacjentów.