Dieta FODMAP, czyli z niską zawartością fermentujących, krótkołańcuchowych węglowodanów w ostatnim czasie zyskuje coraz większą popularność. Dzięki swojej specyfice jest wykorzystywana do zwalczania objawów zespołu jelita drażliwego (IBS). Produkty ubogie w FODMAP mają łagodzić wzdęcia, bóle brzucha, zaburzenia związane z nieregularnym wypróżnianiem, które występują w przebiegu tego schorzenia. Jednak coraz więcej badań wskazuje na pewne negatywne konsekwencje stosowania tej interwencji dietetycznej. Czy aby na pewno dieta FODMAP jest bezpieczna dla każdego?
Co to jest dieta FODMAP?
Skrót FODMAP oznacza fermentujące Oligo-, Di-, Monosacharydy oraz Poliole. Do grupy tych związków zaliczymy:
- fruktozę (owoce, miód)
- laktozę (mleko i produkty mleczne)
- galaktany (nasiona roślin strączkowych)
- fruktany (czosnek, cebula, pszenica)
- poliole (substancje słodzące: mannitol, sorbitol, ksylitol i inne kończące się na “-ol”)
FODMAP nie ulegają trawieniu w przewodzie pokarmowym człowieka. Po przedostaniu się do jelita grubego ulegają rozkładowi przez bytujące tam bakterie. Ponadto, właściwości fermentujących, słabo przyswajalnych węglowodanów powodują “napływ” wody do światła jelita, co u osób z IBS (zespołem jelita drażliwego) może objawiać się bólami brzucha i ogólnym dyskomfortem ze strony przewodu pokarmowego. Poniżej znajduje się tabela z podziałem produktów na małą i dużą zawartość FODMAP.
Tabela 1. Podział produktów spożywczych zawierających małą i dużą zawartość FODMAP
| Produkty | Mała zawartość FODMAP | Duża zawartość FODMAP |
|---|---|---|
| warzywa | cukinia, pomidor, ziemniaki, bakłażan, fasolka szparagowa, papryka, marchew, ogórek, sałata, dynia, kukurydza, | karczoch, szparagi, kalafior, brukselka, kapusta, buraki, grzyby, zielony groszek, por, cebula, czosnek, brokuł, koper, |
| owoce | banany, winogrona, kiwi, mandarynka, pomarańcza, grejpfrut, maliny, truskawki, cytryna, ananas, | jabłko, sok jabłkowy, wiśnie, suszone owoce, mango, nektarynki, brzoskwinie, gruszki, śliwki, arbuz, czereśnie, |
| mleko i przetwory mleczne | ser żółty, mozzarella, brie, camembert, ser feta, mleko migdałowe, ryżowe, mleko i przetwory mleczne bez laktozy, | mleko krowie, twaróg, mleko sojowe, jogurt, słodzone mleko skondensowane, budyń, lody, sery miękkie i świeże, |
| pieczywo i produkty zbożowe | mąka owsiana/ kukurydziana/ orkiszowa, komosa ryżowa, ryż, pieczywo na bazie “dozwolonych” mąk, makaron kukurydziany, ryżowy, chleb orkiszowy na zakwasie, płatki owsiane, płatki kukurydziane, | mąka i pieczywo na bazie pszenicy, produkty z żyta/ pszenicy/ jęczmienia (typu makaron, przekąski, płatki śniadaniowe), |
| orzechy i nasiona | orzechy włoskie, orzeszki ziemne, makadamia, pestki dyni, | orzechy nerkowca, pistacje, |
| inne | ciemna czekolada, syrop klonowy, cukier stołowy, syrop ryżowy, erytrytol, aspartam. | miód, syrop kukurydziany, wyroby cukiernicze z dodatkiem substancji słodzących, słodziki (mannitol, sorbitol,maltitol, ksylitol). |
Żródło: https://www.monashfodmap.com/about-fodmap-and-ibs/
Na czym polega dieta FODMAP?
Dieta FODMAP (inaczej Low FODMAP) jest interwencją dietetyczną, w której szczególną uwagę zwraca się na produkty o niskiej zawartości fermentujących, słabo wchłanianych węglowodanów. Składa się z trzech etapów:
- I etap – ograniczenie produktów będących źródłem FODMAP
- II etap – stopniowe wprowadzenie żywności zawierającej FODMAP
- III etap (niektóre źródła pomijają) – personalizacja diety
Okres polegający na eliminacji produktów “niedozwolonych” trwa 2-6 tygodni. Wówczas dochodzi do “wyciszenia” objawów ze strony przewodu pokarmowego. Mowa o wzdęciach, biegunkach, zaburzeniach rytmu wypróżnień oraz bólach brzucha. W przypadku braku znaczącej poprawy samopoczucia po zastosowaniu restrykcji, dalsza kontynuacja diety jest niewskazana. W następnym etapie stopniowo (najlepiej co 3 dni – jeden produkt) wprowadzane są składniki bogate w FODMAP. Podczas “rozszerzania” diety istotne jest monitorowanie samopoczucia, za pomocą dzienniczka żywieniowego. Pozwoli to określić stopień tolerancji na konkretną żywność. Wiele źródeł podaje, że okres rozszerzania diety trwa 8-12 tygodni. Etap III polega na wprowadzeniu do jadłospisu wszystkich produktów, które nie prowokują powstawania dyskomfortu jelitowego (wzdęcia, bóle brzucha, zaburzenie rytmu wypróżnień, biegunki lub zaparcia). Ze względu na potrzebę eliminowania znaczącej grupy produktów spożywczych, dieta Low FODMAP powinna być wprowadzana pod kontrolą doświadczonego dietetyka. Wiąże się to również z tym, że nie należy jej stosować przez długi czas.
Dla kogo dieta FODMAP?
Dieta Low FODMAP jest skutecznym narzędziem zwalczania dolegliwości żołądkowo-jelitowych u osób ze zdiagnozowanym IBS. Badania wskazują na poprawę kliniczną u około 70% osób. Korzyści płynące z wprowadzenia interwencji dietetycznej, bazującej na produktach Low FODMAP polegają na:
- łagodzeniu wzdęć i bólów brzucha
- zmniejszeniu dyskomfortu i poprawie jakości życia
- poprawie pracy jelit (zmniejszenie zaparć i/lub biegunek)
Przed zastosowaniem wspomnianej diety istotna jest trafna diagnostyka. Objawy charakterystyczne dla zespołu jelita drażliwego, występują również w przebiegu innych schorzeń: celiakia, endometrioza, nieswoiste choroby zapalne jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego lub choroba Leśniowskiego-Crohna) oraz rak jelita grubego. W związku z tym ważne jest wykluczenie powyższych chorób, zanim wprowadzimy pewne restrykcje. W przypadku pacjentów z nieswoistym zapaleniem jelit (IBD), u których występują zaburzenia żołądkowo-jelitowe, dieta Low FODMAP może być pomocna. Ograniczenie u tych osób słabo przyswajalnych, krótkołańcuchowych węglowodanów może przynieść korzyści związane z poprawą rytmu wypróżnień, zmniejszeniem bólów brzucha i eliminacją wzdęć.
Przeciwwskazania diety FODMAP
Dieta Low FODMAP jest dietą eliminacyjną, dlatego źle skomponowana może być przyczyną niedoborów pokarmowych (witamin i/ lub składników mineralnych). Wykluczenie pewnych grup produktów powoduje nieodpowiednią podaż wapnia, cynku, błonnika oraz żelaza. Przeciwwskazaniem do kontynuowania diety Low FODMAP jest brak znaczącej poprawy po eliminacji produktów bogatych w fermentujące, słabo przyswajalne węglowodany.
Czy wiesz że: za opracowaniem diety FODMAP stoją australijscy naukowcy z Uniwersytetu Monash w Melbourne?
Ze względu na dość restrykcyjny charakter tego sposobu żywienia nie jest on polecany kobietom w ciąży oraz osobom z pewnymi schorzeniami. Może zwiększać ryzyko niedożywienia oraz negatywnie oddziaływać na mikroflorę jelitową (bakterie żyjące w jelicie grubym człowieka). Konsekwencje zdrowotne tego ostatniego nie są do końca poznane. Pomimo to, nie należy ich lekceważyć. Nieprawidłowo przeprowadzona dietoterapia przyczynia się do rozwoju niedożywienia. W związku z tym, szczególną uwagę należy zwrócić na pacjentów borykających się z m.in. z nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna) u których to ryzyko i tak jest duże.
Przykładowy jadłospis diety FODMAP
I Śniadanie:
Jaglanka z truskawkami i orzechami włoskimi:
kasza jaglana – 50 g
mleko migdałowe – szklanka (240 g)
truskawki – 70 g
jogurt naturalny (bez laktozy) – 75 g
orzechy włoskie – 15 g
II Śniadanie:
Kanapka z szynką i ogórkiem, pomidorki koktajlowe
chleb orkiszowy – 2 kromki
sałata – 1 liść
wędlina z piersi kurczaka- 1 plaster
ogórek zielony – ok. 3 plasterków
pomidorki koktajlowe – 10 sztuk
natka pietruszki – 1 łyżeczka
ser mozzarella – 1 plaster
Obiad:
Kasza gryczana z łososiem i surówką z marchewki
kasza gryczana – 50 g
łosoś (świeży) – 100 g
marchew – 1 sztuka
pestki dyni – 1 łyżeczka
oliwa z oliwek – 1 łyżka
sok z cytryny – 1 łyżka
natka pietruszki – 1 łyżka
Podwieczorek:
Jogurt z musem z kiwi i makiem
jogurt naturalny (bez laktozy) – 200 g
kiwi – 2 sztuki
mak – 1 łyżka
Kolacja:
Papryka faszerowana z ryżem i kurczakiem
papryka czerwona – 1 sztuka
ryż biały – 45 g
pierś z kurczaka – 80 g
oliwa z oliwek – 1 łyżka
ser żółty – 1 plaster
pieczarki – 60 g
sól i pieprz – opcjonalnie
Źródło: https://dietico.pl/
Dieta FODMAP może łagodzić objawy żołądkowo-jelitowe u osób wrażliwych na działanie fermentujących, słabo wchłanianych i krótkołańcuchowych węglowodanów. Największe korzyści z wprowadzenia tej interwencji odnoszą pacjenci ze zdiagnozowanym zespołem jelita drażliwego. Jeżeli obserwujesz u siebie bóle brzucha, nieregularne wizyty w toalecie, gromadzenie nadmiernych ilości gazów lub biegunki rozważ odpowiednią diagnostykę, która pozwoli potwierdzić lub wykluczyć konieczność wprowadzenia diety Low FODMAP. Należy pamiętać, że jest to dieta eliminacyjna, dlatego nie można stosować jej przez długi czas. Ze względu na duże ryzyko niedoboru pewnych składników pokarmowych powinno się ją wprowadzać pod nadzorem dietetyka.
Mocny artykuł, dużo się można dowiedzieć na temat podstaw diety i diagnozy schorzeń. Dobra robota!