Ludzki organizm składa się z wielu układów narządów, które są wzajemnie od siebie zależne. Ich prawidłowa praca wynika z występowania w organizmie różnorodnych mechanizmów regulujących, które pozwalają m.in. na utrzymywanie równowagi wodno-elektrolitowej, a także odpowiedniego poziomów płynów. W tym artykule przyjrzymy się przyczynom i objawom retencji wody, a także sposobom jej leczenia.
Co to jest zatrzymanie wody w organizmie?
Zatrzymanie wody w organizmie występuje, gdy pojawia się problem z działaniem mechanizmów regulujących gospodarkę wodno-elektrolitową. Za te procesy odpowiadają między innymi:
- Układ krążenia
- Układ limfatyczny
- Układ hormonalny
- Nerki i układ wydalniczy
Zatrzymanie wody w organizmie możemy nazwać inaczej obrzękiem. Spowodowany jest on rozszerzeniem objętości płynu śródmiąższowego w tkankach lub narządzie. Warto wiedzieć, że jest to bardzo ważna cecha kliniczna w diagnostyce niektórych chorób.
Jakie są objawy zatrzymania wody w organizmie?
Objawy zatrzymania wody w organizmie mogą obejmować:
- Obrzęk poszczególnych części ciała. Często dotyczy on stóp, kostek i dłoni.
- Wzdęcia brzucha.
- Szybki przyrost masy ciała w ciągu kilku dni lub tygodni.
- Niewyjaśnione wahania wagi.
- Po naciśnięciu w miejscu obrzęku skóra może przez kilka sekund utrzymywać wgłębienie, jest to tzw. obrzęk ciastowaty.
Inne objawy poważnych schorzeń, które mogą stać za przyczyną obrzęków, wynikają bezpośrednio z danej jednostki chorobowej. Na przykład choroba wieńcowa serca, nadciśnienie tętnicze lub wada lewej zastawki serca częściej charakteryzują się dusznością w wyniku gromadzenia się wody w pęcherzykach płucnych uniemożliwiającej prawidłową wymianę gazową. Jest to stan zagrożenia życia, który w literaturze medycznej określany jest jako obrzęk płuc. Natomiast niewydolność prawej komory serca częściej charakteryzuje się obrzękiem kończyn.
Co ciekawe jeśli obrzęk kończyn dolnych występuje jednostronnie, można podejrzewać zakrzepicę żylną. Warto również zwrócić uwagę czy obszar obrzęku jest ciepły oraz czy u pacjenta występuje gorączka, tachykardia lub przyspieszenie oddechu. Należy wtedy podejrzewać przyczyny zakaźne i zakrzepowe. Warto wiedzieć, że obrzęk może dotyczyć również mózgu. Pojawiają się wtedy objawy charakterystyczne dla zwiększonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego takie jak bóle, zawroty głowy, nudności i wymioty.
Przyczyny zatrzymania wody w organizmie
Płyn regularnie wycieka z krwi do tkanek ciała. W literaturze medycznej nazywany jest on limfą. Odprowadzany jest on z tkanek z powrotem do krwiobiegu za pomocą sieci naczyń limfatycznych. Obrzęk występuje, gdy ilość płynu zgromadzonego w tkankach jest zbyt duża i nie jest wystarczająco usuwany z tkanek. Dwie szerokie kategorie retencji płynów obejmują obrzęk uogólniony, gdy obrzęk występuje w całym ciele, oraz obrzęk miejscowy, gdy dotknięte są określone części ciała. Przyczynami zatrzymania wody w organizmie mogą być m.in. reakcje organizmu na upały, wysokie spożycie soli czy zmiany poziomu hormonów we krwi związane z cyklem menstruacyjnym. Obrzęki mogą być również wynikiem ciąży czy skutkiem ubocznym leków. Należy jednak pamiętać, że często są one objawem poważnych schorzeń takich jak niewydolność serca, zaciskające zapalenie osierdzia, marskość wątroby, reakcje alergiczne, złe wchłanianie czy niedostateczna podaż białka w diecie.
Zapamiętaj: Zatrzymanie wody w organizmie możemy nazwać inaczej obrzękiem.
Miejscowy obrzęk jest zwykle spowodowany między innymi zapaleniem tkanki łącznej, przewlekłą niewydolnością żylną, zakrzepicą żył głębokich i obrzękiem limfatycznym. Leki powodujące zatrzymanie wody w organizmie to na ogół leki przeciwnadciśnieniowe np. blokery kanału wapniowego, minoksydyl lub hydralazyna, leki przeciwdepresyjne, leki przeciwwirusowe (acyklowir), chemioterapeutyki (np. cyklosporyna), glikokortykosteroidy (np. fludrokortyzon) czy niesteroidowe leki przeciwzapalne (np. ibuprofen). Obrzęk mózgu może wystąpić między innymi w wyniku uogólnionego niedotlenienia, urazu, ropni lub guzów. Jest to stan zagrożenia życia, dlatego wymaga szybkiego rozpoczęcia leczenia. Płyn może gromadzić się również w otrzewnej. Taki stan nazywamy wodobrzuszem i może wynikać np. z marskości watroby czy guzów w obrębie jamy brzusznej.
Zatrzymanie wody w organizmie a hormony
Na zatrzymanie wody w organizmie mają wpływ również hormony. Wiele kobiet doświadcza tej retencji w okresie menopauzy. W tym czasie wahania hormonów są często związane z przyrostem masy ciała i spowolnieniem pracy układu pokarmowego, co przyczynia się do wzdęcia brzucha. Wynika to ze zmniejszenia ilości estrogenów, co wiąże się ze zmniejszoną filtracją kłębuszkową, czyli wydalaniem mniejszej ilości wody.
Co ciekawe u młodych kobiet progesteron odgrywa rolę nie tylko w cyklu miesiączkowym, ale wpływa również na regulację płynów. Receptory tego hormonu znajdują się w tkankach biorących udział w regulacji płynów, takich jak podwzgórze, układ sercowo-naczyniowy i kanaliki nerkowe. Zwiększenie progesteronu w drugiej fazie cyklu, czyli tej przed miesiączką powoduje zatrzymywanie wody w organizmie ze względu na aktywację aldosteronu, który jest hormonem odpowiedzialnym za zatrzymywanie soli i wody w nerkach. Dodatkowo wpływa on na osłabienie ściany żylnej, a tym samym na upośledzenie drenażu i retencji wody. Kobieta może zaobserwować wtedy wzrost masy ciała, uczucie ciężkości czy obrzęki głównie twarzy, kończyn górnych i dolnych, brzucha i piersi.
Zatrzymanie wody w organizmie po alkoholu
Alkohol ma silne działanie moczopędne poprzez blokowanie uwalniania hormonu antydiuretycznego (ADH), zwanego również wazopresyną, który prawidłowo powoduje oszczędzanie płynów przez nerki. Bez wystarczającej ilości ADH częściej dochodzi do oddawania moczu. Co ciekawe organizm stara się zrównoważyć tą utratę płynów przez co w rezultacie dochodzi do zatrzymywania wody w organizmie. Odwodnienie może prowadzić do wyższego stężenia sodu, co również powoduje zatrzymywanie wody. Stąd opuchnięcie stóp czy dłoni po wypiciu alkoholu. Warto wiedzieć, że w przypadku długotrwałego spożycia alkoholu obrzęki mogą być również objawem zaawansowanego uszkodzenia wątroby. Dochodzi wtedy do nagromadzenia się płynu w jamie brzusznej, czyli wodobrzusza.
Zatrzymanie wody w organizmie w ciąży
Zatrzymanie wody w organizmie w czasie ciąży jest zjawiskiem normalnym, ponieważ organizm wytwarza wtedy około 50% więcej krwi i płynów ustrojowych, aby zaspokoić potrzeby rozwijającego się dziecka. Dodatkowo wzrost hormonów niezbędnych do podtrzymania ciąży np. progesteronu, rosnące ciśnienie rozszerzającej się macicy również może prowadzić do obrzęku i uczucia ściągnięcia skóry. Wynika to ze zmniejszenia powrotnego przepływu krwi z kończyn dolnych do serca, co może prowadzić do opuchnięcia kostek i stóp.
Dieta na zatrzymanie wody w organizmie
W celu zmniejszenia zatrzymania wody w organizmie można wprowadzić następujące zdrowe nawyki żywieniowe:
- Należy obniżyć spożywanie soli, której najwięcej jest w przetworzonej żywności, ponieważ wiąże ona wodę w organizmie.
- Należy zwiększyć spożycie magnezu. Dobrymi jego źródłami są orzechy, produkty pełnoziarniste, gorzka czekolada i zielone warzywa liściaste. Jedno z badań wykazało, że 200 mg magnezu dziennie zmniejsza retencję wody u kobiet z objawami napięcia przedmiesiączkowego (PMS) w drugiej fazie cyklu.
- Należy zwiększyć spożycie witaminy B6, które zawierają głównie banany, ziemniaki i orzechy włoskie.
Warto jeść również więcej pokarmów bogatych w potas takich jak pomidory, banany czy awokado. Pierwiastek ten może zmniejszać retencję wody m.in. poprzez zwiększenie produkcji moczu. - Korzystnie na nasz organizm wpływa również częstsze spożywanie mniejszych posiłków, ponieważ pozwala to na utrzymanie stabilnego poziomu cukru we krwi.
- Należy unikać spożywania napojów alkoholowych.
Zioła na zatrzymanie wody w organizmie
W medycynie naturalnej za naturalny środek moczopędny uważa się mniszka lekarskiego Taraxacum officinale. Może on pomóc zmniejszyć retencję wody, powodując częstsze oddawanie moczu. W jednym badaniu przeprowadzonym przez naukowców z Bostonu 17 ochotników przyjęło trzy dawki ekstraktu z liści mniszka lekarskiego. W całej populacji nastąpił istotny wzrost częstości oddawania moczu w okresie 5 godzin po podaniu pierwszej dawki. Zaobserwowano również istotny wzrost współczynnika wydalania w okresie 5 godzin po drugiej dawce ekstraktu. Trzecia dawka natomiast nie zmieniła żadnego z mierzonych parametrów. W oparciu o te dane wyciąg z mniszka lekarskiego jest obiecujący jako środek moczopędny u ludzi. Jednak potrzebne są dalsze badania, aby ustalić wartość tego zioła w indukcji diurezy.
Ruch a zatrzymanie wody w organizmie
Zatrzymanie wody w organizmie może wynikać z siedzącego trybu życia. W wyniku ograniczonego ruchu wzrasta ciśnienie w naczyniach krwionośnych nóg i stóp, powodując zatrzymanie płynów. Dlatego też aktywność fizyczna odgrywa dużą rolę w radzeniu sobie z tym problemem. Ćwiczenia pozwalają na utratę wody z organizmu wraz z potem. Co więcej, trening stymuluje również przepływ krwi i poprawia krążenie, co może zmniejszyć gromadzenie się płynów w całym ciele, zwłaszcza w nogach i stopach. Jednak należy pamiętać, że picie wody jest niezbędne po każdej aktywności fizycznej, aby uniknąć odwodnienia.
Czy wiesz że: odsetek obrzęków w okresie przedmiesiączkowym może obejmować nawet 92% kobiet?
Zatrzymanie wody w organizmie jest dość częstą dolegliwością. Warto jednak pamiętać, że nie zawsze jest to wynikiem wahań hormonów, czy braku aktywności fizycznej, ale może świadczyć o poważnych schorzeniach takich jak np. choroby serca, nerek lub wątroby. Z tego powodu po zaobserwowaniu niepokojących objawów powinno się udać do lekarza.