Podczas gdy asortyment słodkich przekąsek w sklepach stale się powiększa, zauważyć można, że obecnie coraz większą uwagę zwraca się na ilość cukru spożywanego w zwyczajowej diecie. Utrzymuje się przeświadczenie, że w celu redukcji masy ciała koniecznie trzeba z niego całkowicie zrezygnować. W rzeczywistości ograniczenie spożycia cukru może być korzystne, jednak nie zagwarantuje to spektakularnych efektów odchudzania. Producenci żywności jednak zauważyli, że zaczyna zwiększać się zainteresowanie innymi rozwiązaniami umożliwiającymi jedzenie słodkich rzeczy bez zamartwiania się o zawarty w nich cukier i wyszli naprzeciw konsumentom z produktami określanymi jako te bez dodatku cukru. Oprócz tego coraz powszechniejsze staje się korzystanie z różnego rodzaju słodzików w kuchni. Przykładem takiego słodzika, który skutecznie może zastąpić sacharozę jest ksylitol.
Co to jest ksylitol?
Ksylitol, inaczej cukier brzozowy jest środkiem słodzącym uważanym za substytut zwykłego cukru. Związek ten należy to polioli, czyli wielowodorotlenowych alkoholi cukrowych, a w przemyśle spożywczym będąc dodatkiem do żywności oznaczany jest symbolem E 967. Znany jest z faktu, że ma mniejszą wartość kaloryczną (240 kcal/100g) w porównaniu do cukru (około 400 kcal/100g), dzięki czemu wybór ksylitolu może być pomocny szczególnie dla osób, które stosują dietę redukcyjną. W naturze występuje w wielu owocach i warzywach, między innymi w śliwkach, truskawkach, malinach oraz kalafiorze, związek ten produkowany jest także w przewodzie pokarmowym człowieka.
Właściwości cukru brzozowego
Jak już wyżej zostało wspomniane, ksylitol jest słodzikiem o mniejszej wartości energetycznej niż zwykły cukier. Wynika to z jego ograniczonego wchłaniania w przewodzie pokarmowym. Za metabolizm ksylitolu odpowiada głównie wątroba, a jego końcowym produktem jest glukoza oraz jej podstawowe metabolity. Glukoza ta w większości nie jest uwalniana do krwioobiegu, a proces wchłaniania ksylitolu nie wymaga obecności insuliny, przez co jest to słodzik o niskim indeksie glikemicznym (wynoszącym około 7), który uważany jest za bezpieczny dla cukrzyków. Wykazano również, że żucie gum z dodatkiem ksylitolu może zwiększyć ochronę szkliwa poprzez swoje działanie przeciwpróchnicze. Mechanizm ten polega na zmniejszeniu adhezji bakterii do powierzchni zębów oraz zahamowaniu wzrostu paciorkowców, głównie Streptococcus mutans. Na ten moment brakuje rzetelnych dowodów na potwierdzenie alkalizującego działania ksylitolu. W badaniach na szczurach wykazano, że może on także ułatwiać mineralizację kości poprzez wiązanie wapnia i łatwiejsze wchłanianie takich kompleksów w jelicie, jednak to również wymaga potwierdzenia poprzez przeprowadzenie dodatkowych badań.
Zastosowanie cukru brzozowego
Cukier brzozowy w przemyśle spożywczym znajduje zastosowanie przede wszystkim jako niskokaloryczny środek słodzący oraz jako emulgator, stabilizator, środek zagęszczający i substancja pochłaniająca wilgoć. Wykazano, że ma pozytywny wpływ na cechy sensoryczne niskotłuszczowych serów. W domowej kuchni może być używany do słodzenia ciepłych napojów, identycznie jak w przypadku cukru. Ksylitol świetnie zastąpi cukier również w różnego rodzaju deserach oraz ciastach, za wyjątkiem ciasta drożdżowego ze względu na fakt, że nie jest dobrą pożywką dla drożdży. To, co go odróżnia od cukru to brak zdolności do karmelizacji po działaniu wysokiej temperatury. Jednak tak samo jak zwykły cukier, może być dodawany do przetworów owocowych, tj. dżemów, konfitur, a także soków i koktajli. U osób przebywających na diecie o niskim indeksie glikemicznym umożliwi włączenie do niej wielu tradycyjnych produktów i potraw bez obawy o podwyższenie stężenia glukozy we krwi po ich spożyciu.
Czy wiesz że: z biochemicznego punktu widzenia ksylitol dostarcza więcej energii niż glukoza, jednak ze względu na różnice w ich wchłanianiu nie przekłada się to na wartość energetyczną produktów spożywczych? Może on jednak stanowić idealną odżywkę dla pacjentów, którzy potrzebują podaży dożylnych kroplówek, gdyż pominięty zostaje proces wchłaniania z układu pokarmowego, a sam efekt odżywczy jest większy niż po podaniu glukozy.
W jakich produktach jest ksylitol?
Ksylitol najczęściej jest spotykany w gumach do żucia, a także w produktach określanych jako “sugar free” lub typu “light”, do których można zaliczyć ciastka, cukierki, lizaki, desery i napoje. Najwięcej różnorodnych słodyczy z dodatkiem ksylitolu można dostać w sklepach ze zdrową żywnością oraz w sklepach internetowych. Oprócz produktów z sektora spożywczego znalazł on swoje zastosowanie w preparatach farmaceutycznych, a także w tych produktach przeznaczonych do pielęgnacji i higieny jamy ustnej, takich jak pasty do zębów i płyny do płukania jamy ustnej. Wynika to z jego właściwości przeciwpróchniczych, które ujawniają się podczas bezpośredniego kontaktu ksylitolu z zębami.
Czy ksylitol jest zdrowy?
Największą zaletą cukru brzozowego jest wspomniane już jego pozytywne działanie na uzębienie. Ksylitol nie ulega w jamie ustnej fermentacji, tym samym nie powodując próchnicy, jednocześnie jest przekształcany do związków, które ograniczają wzrost i rozwój mikroorganizmów próchnicogennych. Ma to szczególne znaczenie dla matek dzieci do 2 roku życia, ponieważ w przypadku zwiększonego poziomu bakterii próchnicowych w ich ślinie oraz płytce nazębnej, najłatwiej o transmisję tych drobnoustrojów (Streptococcus mutans) do jamy ustnej dziecka. Następuje ona podczas takich czynności jak oblizanie przez matkę smoczka, łyżeczki przed podaniem ich do buzi, a nawet podczas zwykłych pocałunków. W związku z tym, aby obniżyć prawdopodobieństwo wystąpienia choroby próchnicowej u dzieci, zaleca się na minimum 3 miesiące przed porodem żucie przez kobietę gum ksylitolowych. Ksylitol odnajdzie swoje zastosowanie szczególnie w diecie dla cukrzyków oraz osób z insulinoopornością, a także tych stosujących dietę redukcyjną. Oprócz pozytywnych aspektów wybierania produktów zawierających ksylitol jak i zamiany cukru zwykłego na ten brzozowy na co dzień, są osoby, które powinny go unikać.
Zapamiętaj: Ksylitol świetnie zastąpi cukier również w różnego rodzaju deserach oraz ciastach, za wyjątkiem ciasta drożdżowego ze względu na fakt, że nie jest dobrą pożywką dla drożdży.
Ksylitol może u niektórych osób zwiększać ciśnienie osmotyczne jelit, wywołując ból brzucha, dyskomfort, wzdęcia i biegunki. Wynika to jego wpływu na zwiększenie wzrostu bakterii kwasu masłowego. Przy spożyciu większych dawek ksylitolu, nie zostaje on w całości wchłonięty do krwi, a jego pozostałości przyczyniają się do zatrzymania wody w jelitach i intensywnego metabolizowania przez bakterie treści jelitowej oraz co za tym idzie, wzmożonej produkcji gazów. U osób z zespołem jelita drażliwego (IBS) stosowanie cukru brzozowego jest przeciwwskazane, ze względu na wpływ polioli na zwiększenie objawów choroby. W takiej sytuacji zalecana jest dieta low-FODMAP, wykluczająca poliole, w tym właśnie ksylitol. Aktualnie prawo nie definiuje maksymalnej ilości cukru brzozowego, w jakiej może być użyty, jednak na etykiecie produktu z dodatkiem ksylitolu powinna zostać zawarta informacja na temat jego możliwego działania przeczyszczającego. Dzienna bezpieczna dawka dla ksylitolu to około 40g, jednak badania wykazały, że w dawkach 200-400g przyjmowanych przez dłuższy czas nie jest on toksyczny dla ludzi. Ograniczenia w jego spożyciu wynikają głównie z cech osobniczych, takich jak nadwrażliwość jelita grubego na konkretne składniki pokarmu.
Ksylitol a ciąża
Światowa organizacja zdrowia określiła ksylitol jako środek całkowicie bezpieczny, zarówno dla kobiet w ciąży, matek karmiących, jak i dzieci. Oprócz tego wykazano, że ksylitol może być częścią terapii u kobiet pod koniec ciąży oraz matek we wczesnym okresie poporodowym mającej na celu ograniczenie przenoszenia bakterii próchnicowych na niemowlęta.
Ksylitol a dzieci
Ze względu na możliwość występowania po spożyciu ksylitolu nieprzyjemnych dolegliwości ze strony układu pokarmowego, zaleca się unikanie podawania go dzieciom do trzeciego roku życia. Po tym czasie ksylitol powinien być włączany do diety powoli, małymi dawkami, aby uniknąć objawów takich jak biegunka czy też wzdęcia. Istnieją badania świadczące o wpływie ksylitolu (w formie gum ksylitolowych do żucia) nie tylko na ograniczenie występowania próchnicy u dzieci, lecz także na zmniejszenie częstości występowania zapalenia ucha środkowego poprzez hamowanie wzrostu patogenów układu oddechowego, które je powodują. Konieczne jest jednak wykonanie kolejnych badań, aby uzyskać informacje odnośnie formy i czasu podawania tej substancji, a także długoterminowych skutków.