Szpik kostny zawiera komórki krwiotwórcze, które mogą rozwinąć się w wiele rodzajów wyspecjalizowanych komórek krwi, w tym m.in.: krwinki czerwone, krwinki białe lub płytki krwi. Co się stanie, gdy prawidłową tkankę szpiku kostnego zastąpi bliznowata tkanka? W literaturze medycznej ten stan nazywamy mielofibrozą. Jakie są jej objawy, przyczyny i sposoby leczenia?
Co to jest mielofibroza?
Mielofibroza jest rzadką chorobą szpiku kostnego, w której dochodzi do zastępowania prawidłowo funkcjonującej tkanki krwiotwórczej przez włóknistą tkankę bliznowatą. Dodatkowo charakteryzuje się ona nieprawidłowościami w produkcji krwinek. Kiedy mielofibroza rozwija się bez określonej przyczyny, nazywa się ją pierwotną mielofibrozą. Jeśli pojawia się w wyniku choroby, nazywa się ją wtórną mielofibrozą (np. jako powikłanie choroby autoimmunologicznej, czy nadpłytkowości samoistnej).
Zapamiętaj: Zlecenie morfologii krwi z dokładnym rozmazem jest niezbędne u pacjentów, u których podejrzewa się mielofibrozę.
Cechą charakterystyczną mielofibrozy jest nadprodukcja olbrzymich komórek zwanych megakariocytami. Megakariocyty w prawidłowych warunkach oddzielają drobne fragmenty swoich własnych komórek. Zwane są one płytkami krwi i odgrywają ważną rolę w tworzeniu skrzepów krwi w miejscu urazu. Kiedy występuje mielofibroza, szpik kostny wytwarza zbyt wiele megakariocytów, czemu dodatkowo towarzyszy uwalnianie białek zwanych cytokinami. Powodują one stan zapalny i gromadzenie większej ilości tkanki włóknistej w szpiku kostnym. Szpik kostny zaczyna tracić zdolność do wytwarzania normalnych komórek krwi.
Jak często występuje mielofibroza?
Pierwotne zwłóknienie szpiku jest rzadką chorobą, której roczna zapadalność wynosi około 0,5-1,5 przypadków na 100 000 osób w Stanach Zjednoczonych. W Europie natomiast częstość występowania mielofibrozy waha się od 0,1 do 1 przypadku na 100 000 rocznie. Wydaje się, że pierwotne zwłóknienie szpiku występuje częściej u osób rasy białej niż u innych. Ponadto, u Żydów aszkenazyjskich odnotowano zwiększoną częstość występowania tego zaburzenia. Wydaje się, że w przypadku pierwotnej mielofibrozy występuje niewielka przewaga mężczyzn. Jednak u młodszych dzieci dziewczynki chorują dwa razy częściej niż chłopcy. Pierwotne zwłóknienie szpiku zwykle występuje u osób w wieku powyżej 50 lat, przy czym średnia wieku w chwili rozpoznania wynosi około 65 lat. Chorobę zgłaszano jednak u osób we wszystkich fazach życia, od noworodków po osiemdziesięciolatków. Około 22% dotkniętych chorobą pacjentów ma mniej niż 56 lat. Mielofibroza u dzieci występuje zwykle w pierwszych 3 latach życia.
Jakie są objawy mielofibrozy?
Jedna czwarta pacjentów z pierwotnym zwłóknieniem szpiku jest bezobjawowa, a mielofibrozę rozpoznaje się na podstawie badania fizykalnego, w którym można wykryć powiększenie śledziony (splenomegalia) i wątroby (hepatomegalia), a także wykonując morfologię krwi. Może także wystąpić niedokrwistość, co spowoduje łatwe męczenie się, osłabienie, duszność i kołatania serca. Dodatkowo pacjenci mogą zgłaszać ból kości i stawów, nocne poty, stany podgorączkowe oraz utratę masy ciała. U jednej czwartej chorych na mielofibrozę obserwuje się zaburzenia układu krzepnięcia, a jego nasilenie waha się od nieznacznych wybroczyn skórnych do ciężkich, zagrażających życiu krwawień z przewodu pokarmowego. Mogą wystąpić zaburzenia czynności płytek krwi, żylaki przełyku i choroba wrzodowa, co przyczynia się do krwawienia. Połowa pacjentów z pierwotnym zwłóknieniem szpiku ma zaburzenia odporności, które wywołują częste infekcje.
Jakie są przyczyny mielofibrozy?
Około 50-60% pacjentów z pierwotnym zwłóknieniem szpiku ma mutację, czyli nieprawidłową zmianę w genie kodującym enzym – kinazę Janus 2 (JAK2). U większości chorych nie można zidentyfikować specyficznych czynników ryzyka. Jednak narażenie na promieniowanie, środki kontrastowe i rozpuszczalniki przemysłowe (np. benzen, toluen) są związane ze zwiększonym prawdopodobieństwem zachorowania na mielofibrozę.
Jakie wyniki krwi wskazują na mielofibrozę?
Zlecenie morfologii krwi z dokładnym rozmazem jest niezbędne u pacjentów, u których podejrzewa się mielofibrozę. U większości chorych można rozpoznać niedokrwistość, przy czym ponad 60% ma stężenie hemoglobiny poniżej 10 g/dl. Przyczyną może być nieprawidłowe tworzenie czerwonych krwinek i ich skrócona przeżywalność, utrata krwi lub niedoboru kwasu foliowego. W morfologii krwi dodatkowo u jednej czwartej chorych obserwuje się leukopenię, czyli zmniejszoną liczbę krwinek białych, a u jednej trzeciej leukocytozę, czyli zwiększoną liczbę krwinek białych. Jeśli chodzi o płytki krwi, to ich zwiększona liczba, czyli trombocytoza występuje częściej niż małopłytkowość.
Na czym polega leczenie mielofibrozy?
Ponieważ przyczyną pierwotnego zwłóknienia szpiku jest nieznana, leczenie jest ukierunkowane na specyficzne objawy występujące u każdego pacjenta. U osób bezobjawowych zaleca się zaprzestanie leczenia do momentu pojawienia się objawów. Dodatkowo należy regularnie kontrolować postępy choroby, w celu wykrycia jej progresji. W leczeniu mielofibrozy wykorzystuje się również leki hamujące zdolność szpiku kostnego do rozwoju komórek krwi (środki mielosupresyjne), takie jak hydroksymocznik, czy busulfan. Mogą one łagodzić niektóre objawy związane z pierwotnym zwłóknieniem szpiku m.in. takie jak nieprawidłowo wysoki poziom białych krwinek we krwi (leukocytoza). U niektórych osób chorych na mielofibrozę powiększona śledziona może powodować silny ból, anemię i niską liczbę płytek krwi. Jeśli takie przypadki nie reagują na inne formy terapii, można zalecić operację usunięcia śledziony.
Dodatkowo amerykańska Agencja do spraw Żywności i Leków (FDA) do leczenia mielofibrozy zatwierdziła leki hamujące wspomniany enzym JAK2 – ruksolitynib i fedratynib. U pacjentów z grupy wysokiego ryzyka powinien być rozważony przeszczep komórek macierzystych.
Mielofibroza – jakie są rokowania przy tej chorobie?
Średni czas przeżycia pacjentów z pierwotnym zwłóknieniem szpiku wynosi 3,5-5,5 roku. Uważa się, że mniej niż 20% pacjentów dożyje 10 lat. Częstymi przyczynami zgonu pacjentów chorujących na mielofibrozę są infekcje, krwotoki, niewydolność serca, stan po splenektomii, czyli wycięciu śledziony i progresja choroby wraz z przekształceniem w ostrą białaczkę.
Czy wiesz że: w około 20% wszystkich przypadków pierwotne zwłóknienie szpiku przekształci się w ostrą białaczkę szpikową w ciągu pierwszych 10 lat?
Mielofibroza jest ciężką chorobą, w której upośledzona zostaje zdolność szpiku do tworzenia prawidłowych komórek krwi. Z tego powodu jej objawowa postać wymaga szybkiego rozpoczęcia leczenia. Mielofibroza z pewnością ma negatywny wpływ na jakość życia pacjentów i wiąże się ze znacznym ryzykiem wystąpienia powikłań potencjalnie zagrażających życiu np. transformacją w ostrą białaczkę. Z tego powodu w przypadku zaobserwowania u siebie niepokojących objawów należy zgłosić się do lekarza, który zlecając odpowiednie badania, będzie w stanie potwierdzić lub wykluczyć tę jednostkę chorobową.