Choroby biegunkowe przewodu pokarmowego są najczęściej wywoływane przez wirusy i wymagają wyłącznie leczenie objawowego. W każdym przypadku należy jednak przeprowadzić szczegółową diagnostykę różnicową w celu wykluczenia innej przyczyny biegunki. Szczególnie u osób wracających z krajów strefy tropikalnej należy wziąć pod uwagę możliwość występowania szigelozy, czyli choroby o etiologii bakteryjnej i ostrym przebiegu.
Co to jest szigeloza?
Szigeloza jest wywoływaną przez bakterie chorobą przewodu pokarmowego. Nazywana jest również czerwonką bakteryjną. Co roku na świecie stwierdza się około 140 mln zachorowań – szczególnie w krajach Afryki i Azji. Największe ryzyko zakażenia występuje w strefie tropikalnej. W Polsce odnotowuje się rocznie od 10 do 50 pacjentów z potwierdzonym rozpoznaniem.
Przyczyny szigelozy
Szigeloza należy do grupy chorób „brudnych rąk”. Oznacza to, że do zakażenia dochodzi najczęściej w wyniku nieprzestrzegania podstawowych zasad higieny. Źródłem bakterii może być brudna woda, źle przetworzona żywność lub przedmioty codziennego użytku zanieczyszczone kałem. Do zakażenia może również dojść na drodze kontaktów seksualnych. Choroba może się rozwinąć w wyniku pływania w wodzie skażonej pałeczkami czerwonki. Ryzyko zachorowania pojawia się już po dostaniu się do organizmu 10 bakterii, dlatego tak ważne jest, aby przestrzegać podstawowe zasady mające na celu zapobiec rozwojowi czerwonki.
Objawy szigelozy
Objawy choroby pojawiają się około 3 dni po zakażeniu bakterią. Najczęściej najpierw pacjent zaczyna gorączkować, a następnie dochodzą objawy ze strony przewodu pokarmowego. Należą do nich: ból brzucha, nudności, wymioty oraz ostra, wodnista biegunka, która z czasem może się stać śluzowa i krwista. Przy nasileniu symptomów bardzo szybko może dojść do odwodnienia organizmu.
Zapamiętaj: Choć na świecie co roku odnotowuje się ponad 140 mln przypadków zachorowań na szigelozę, to w Polsce jest to rzadka choroba i dotyczy głównie osób odwiedzających Afrykę i Azję.
Charakteryzuje się ono: suchością śluzówek jamy ustnej i języka, wzmożonym pragnieniem, rzadszym oddawaniem moczu, utratą elastyczności skóry, zapadnięciem gałek ocznych, czy przyspieszoną czynnością serca. Przy znacznym odwodnieniu mogą się pojawić objawy neurologiczne: ból i zawroty głowy, drgawki, omdlenia oraz zaburzenia świadomości. Po około tygodniu może dojść do samoistnego ustąpienia choroby. Jednak toksyny uwalniane przez bakterie mogą doprowadzić do poważnych powikłań – uszkodzenia małych naczyń krwionośnych, ostrej niewydolności nerek, zespołu hemolityczno-mocznicowego (ostra niewydolność nerek występująca wraz z niedokrwistością i małopłytkowością), a nawet sepsy.
Przebieg szigelozy
Szigeloza jest chorobą szerzącą się drogą fekalno-oralną. Bakterie dostają się do środowiska wraz z kałem, który zanieczyszcza wodę, pokarm oraz przedmioty codziennego użytku. W ten sposób patogen wnika do organizmu człowieka, gdzie kolonizuje błonę śluzową okrężnicy i odbytnicy (w końcowym odcinku przewodu pokarmowego – w jelicie grubym). Dlatego tak ważne jest, aby przestrzegać podstawowych zasad higieny: pić wodę wyłącznie ze sprawdzonych źródeł, jeść odpowiednio przygotowaną i przetworzoną żywność, myć i dezynfekować ręce. Zasady te dotyczą przede wszystkim osób podróżujących do krajów Afryki i Azji. Zawsze należy myć owoce i warzywa, pić jedynie przegotowaną, butelkowaną lub odpowiednio przefiltrowaną wodę, sprawdzać datę przydatności żywności oraz myć ręce tak często, jak jest to możliwe. Źródłem zakażenia jest chory człowiek lub nosiciel – czyli osoba, u której aktualnie nie występują objawy choroby, ale w jej przewodzie pokarmowym bytują chorobotwórcze patogeny (w wyniku wcześniejszego przechorowania szigelozy). Objawy czerwonki nie są wywoływane przez same bakterie, ale przez uwalniane przez nie toksyny. Choroba jest szczególnie niebezpieczna dla niemowląt, dzieci w wieku przedszkolnym oraz ludzi w podeszłym wieku. Rozpoznania nie można postawić wyłącznie na podstawie występujących u pacjenta objawów. W każdym przypadku podejrzenia szigelozy należy wykonać badanie kału lub wymazu z odbytu.
Leczenie szigelozy
W strefie tropikalnej szigelozę najczęściej leczy się wyłącznie objawowo. W takim przypadku symptomy ustępują samoistnie po około tygodniu. W krajach wysokorozwiniętych – w których czerwonka bakteryjna nie występuje powszechnie – w każdym przypadku choroby zaleca się włączenie antybiotykoterapii. Takie działanie ma zapobiec nosicielstwu i dalszemu szerzeniu się zachorowań. Pacjenci z wykładnikami odwodnienia, którzy nie są w stanie przyjąć płynów doustnie (z powodu nudności lub wymiotów) wymagają hospitalizacji. W przypadku nawadniania doustnego należy podawać płyny z glukozą, ponieważ ułatwia ona wchłanianie z przewodu pokarmowego wody i elektrolitów. Objętość podawanego płynu powinna być co najmniej 1,5x większa niż ilość wydalonego w ciągu 24h stolca.
Czy wiesz że: w Polsce istnieje obowiązek zgłaszania do sanepidu każdego przypadku wystąpienia szigelozy?
Przeciwgorączkowo zalecany jest paracetamol. W przypadku pojawienia się krwi w kale nie zaleca się preparatów z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (m.in. ibuprofenu) ze względu na zwiększenie ryzyka krwawień. W przypadku szigelozy przeciwbiegunkowo należy stosować diosmektyt. Bezwzględnie przeciwwskazany jest hamujący perystaltykę przewodu pokarmowego loperamid. Prowadzi on do zatrzymania bakterii w jelicie grubym, a w konsekwencji może doprowadzić do toksycznego rozdęcia okrężnicy. Wśród antybiotyków jako leczenie pierwszego rzutu stosuje się fluorochinolony. Aktualnie trwają badania nad szczepionką przeciw szigelozie.
Choć na świecie co roku odnotowuje się ponad 140 mln przypadków zachorowań na szigelozę, to w Polsce jest to rzadka choroba i dotyczy głównie osób odwiedzających Afrykę i Azję. Przed każdym wyjazdem do krajów strefy tropikalnej wskazana jest konsultacja u lekarza medycyny podróży. Podczas wizyty specjalista udzieli porad zdrowotnych dotyczących konkretnego państwa i poinformuje o aktualnych zagrożeniach dotyczących chorób na danym obszarze. W każdym przypadku najistotniejszą rolę odgrywa profilaktyka. Przestrzegania odpowiednich zasad w znaczącym stopniu zapobiegnie wystąpieniu chorób tropikalnych.
Ile dni czy tygodni przed wyjazdem powinno się zgłosić do lekarza specjalisty medycyny tropikalnej?
Najlepiej zgłosić się 2-3 miesiące przed podróżą, ponieważ wyjazd w
rejony tropikalne często wiąże się z koniecznością wykonania szczepień
ochronnych. Podczas wizyty lekarz omówi z pacjentem niebezpieczeństwa
związane z wyjazdem i poinformuje jak się przed nimi ochronić.