Zespół ten po raz pierwszy opisał w 1871 roku lekarz Jacobo Mendez da Costa, który u żołnierzy biorących udział w wojnie secesyjnej zaobserwował charakterystyczne dolegliwości ze strony serca i układu krążenia, które przypisał towarzyszącemu im podczas walk chronicznemu stresowi. Szereg typowych objawów szybko zyskał miano “zespołu serca żołnierskiego”. Da Costa na podstawie wnikliwej obserwacji swoich pacjentów poczynił także trafne spostrzeżenie, że ten sam zestaw objawów może również występować w określonych okolicznościach u ludności cywilnej. Także współcześnie możemy spotkać się z potocznym określeniem “nerwica serca”, które jest uważane za synonim zespołu Da Costy. Jakie są przyczyny zespołu Da Costy oraz na czym polega jego leczenie?
Co to jest zespół Da Costy?
Zespół Da Costy, określany także jako “zespół serca żołnierskiego”, “serce pobudliwe”, “dystonia neurowegetatywna” lub “nerwica serca” jest to zaburzenie psychosomatyczne, w przebiegu którego chory odczuwa różne dolegliwości ze strony serca i układu krążenia, pomimo niewystępowania w tym narządzie żadnych patologicznych zmian. “Nerwica serca” jest to często używane określenie potoczne, jednak należy pamiętać, że w medycynie nie istnieje taka jednostka chorobowa. Ponadto jest to termin mylący, sugerujący problemy kardiologiczne bądź też czysto “nerwicowe”, podczas gdy etiologia tego zaburzenia jest wieloczynnikowa.
Zespół Da Costy uważany jest za rodzaj zaburzenia lękowego z somatyzacją ograniczoną głównie do układu krążenia. Somatyzacja jest to proces polegający na zastępowaniu przeżyć psychicznych objawami fizycznymi, które są dla chorego niezwykle dokuczliwe i które postrzega jako wyraz poważnej choroby somatycznej (związanej z rzeczywistą dysfunkcją danego narządu bądź układu).
Dokładna częstość występowania zespołu Da Costy nie jest znana, ale szacuje się, że częściej dotyczy on kobiet oraz młodych dorosłych – osób w wieku 20-30 lat.
Zespół Da Costy – objawy
Chorzy z zespołem Da Costy skarżą się na szybkie męczenie się nawet przy małych wysiłkach, uczucie “zatykania” w gardle, a także na trudności w oddychaniu, objawiające się niemożnością dokonania głębokiego wdechu. Ponadto chorzy odczuwają kłujący ból w klatce piersiowej, który pojawia się napadowo, często w sytuacjach stresowych. Pacjenci miewają uczucie “zamierania” serca, jego niemiarowego bądź też przyspieszonego bicia. Objawom ze strony układu krążenia i układu oddechowego towarzyszy szereg objawów ogólnoustrojowych, takich jak:
- bóle i zawroty głowy;
- skłonność do omdleń;
- uczucie gorąca i nadmierne pocenie się;
- zaburzenia snu – nadmierna senność bądź też bezsenność;
- uczucie przewlekłego zmęczenia;
- obniżenie nastroju.
W obrazie chorobowym dominują objawy ze strony układu krążenia, który unerwiany jest przez wegetatywny (autonomiczny) układ nerwowy, czyli niezależny od naszej woli. Stąd pochodzi inna nazwa zespołu Da Costy – dystonia neurowegetatywna. Warto zauważyć, że zgłaszane przez pacjenta dolegliwości to wyłącznie subiektywne odczucia, a w badaniu fizykalnym oraz zleconych przez lekarza badaniach dodatkowych na ogół nie stwierdza się żadnych nieprawidłowości. U części pacjentów może występować tachykardia (przyspieszona akcja serca powyżej 100 uderzeń na minutę), ale jest to wynik chronicznego stresu, który dodatkowo potęguje się podczas wizyty u lekarza, nie zaś objaw świadczący o uszkodzeniu serca. Chorzy cierpiący na zespół Da Costy nierzadko mogą się spotkać z zarzutami nadwrażliwości bądź hipochondrii ze strony otoczenia, podczas gdy nieustannie odczuwany przez nich lęk i niepokój wiąże się z dużym cierpieniem i bezradnością i utrudnia im codzienne funkcjonowanie.
Czy wiesz że: dawniej zaburzenia somatyzacyjne określano mianem zespołu Briqueta?
Dolegliwości ze strony układu krążenia mają charakter przewlekły i towarzyszą pacjentowi przez większość czasu, z okresami pogorszeń i remisji. Pacjent z reguły zgłasza się do lekarza z bardzo dużym niepokojem o własne zdrowie- obawia się, że odczuwane dolegliwości mogą świadczyć o poważnym stanie, zagrażającym życiu np. zawale serca.
Zespół Da Costy – przyczyny
Przyczyny występowania zespołu Da Costy nie zostały jednoznacznie określone, a w jego powstawaniu postuluje się udział następujących czynników:
- genetycznych;
- środowiskowych – do tej grupy możemy zaliczyć bardzo wiele różnorodnych sytuacji, których przeżycie zwiększa ryzyko zaburzeń lękowych. Mogą być one podłożem odczuwania przez pacjenta dokuczliwych objawów somatycznych, które nie mają podłoża organicznego (w rzeczywistości dany narząd bądź układ nie jest uszkodzony). Do takich czynników zaliczamy przewlekły stres, problemy w pracy lub życiu osobistym, traumatyczne wydarzenia np. śmierć bliskiej osoby. Także występowanie chorób serca u bliskich pacjentowi osób może wzmagać jego lęk i wywoływać subiektywne dolegliwości ze strony układu krążenia;
- indywidualnych cech osobniczych – niskie poczucie własnej wartości, brak wiary we własne możliwości i lękliwość zwiększają ryzyko rozwinięcia zaburzeń somatyzacyjnych, w tym zespołu Da Costy.
Prawdopodobnie do wystąpienia zespołu Da Costy u konkretnego pacjenta przyczynia się wiele czynników działających jednocześnie. Warto podkreślić, że zespół Da Costy związany jest z zaburzeniami funkcjonowania psychiki, nie stanowi zaś problemu kardiologicznego i specjalistami, którzy są w stanie pomóc pacjentowi z tym rozpoznaniem są wyłącznie psychiatrzy oraz psychoterapeuci.
Zespół Da Costy – diagnostyka
Diagnostyka pacjenta prezentującego uprzednio omówione objawy jest procesem trudnym i długotrwałym, ponieważ z reguły pierwszym specjalistą, do którego zgłasza się pacjent odczuwający dolegliwości ze strony serca jest lekarz rodzinny lub kardiolog, podczas gdy w rzeczywistości jego dolegliwości nie mają nic wspólnego z zaburzeniami pracy tego narządu. Do psychiatry lub psychologa pacjent z reguły trafia późno, po odbyciu szeregu konsultacji z innymi specjalistami, którzy nie są w stanie rozpoznać u niego żadnego konkretnego schorzenia. Część pacjentów nie dopuszcza do siebie myśli, że za objawy kardiologiczne odpowiada u niego przewlekły stres bądź zaburzenia lękowe i nie wyrażają oni zgody na konsultację psychiatryczną.
Rozpoznanie zespołu Da Costy stawiane jest na podstawie obrazu klinicznego- wywiadu lekarskiego oraz subiektywnych dolegliwości zgłaszanych przez pacjenta, gdyż badanie fizykalne i badania dodatkowe, takie jak badanie elektrokardiograficzne (EKG), echokardiografia serca czy monitorowanie EKG metodą Holtera nie wykazują żadnych zmian, które mogłyby tłumaczyć prezentowane objawy. W diagnostyce różnicowej zespołu Da Costy zawsze należy wykluczyć chorobę somatyczną (związaną z rzeczywistym uszkodzeniem danego narządu) serca i układu krążenia, przede wszystkim zawał serca, chorobę wieńcową oraz nadciśnienie tętnicze. Częstym objawem różnicującym zespół Da Costy od tych schorzeń jest ustępowanie dolegliwości w czasie wysiłku fizycznego, kiedy to pacjent przez chwilę może zająć swoje myśli czymś innym, niż rozpamiętywaniem własnych dolegliwości.
Zespół Da Costy – leczenie
Najważniejszym elementem leczenia jest wnikliwa analiza stanu chorego, wykluczenie organicznego tła prezentowanych objawów oraz przekonanie pacjenta o bezpodstawności jego obaw o własne życie i zdrowie, co z reguły jest procesem trudnym i długotrwałym. U części pacjentów już samo wykluczenie groźnej choroby serca poprzez przeprowadzenie specjalistycznych badań jest wystarczające do ustąpienia dolegliwości lękowych. Utrzymywanie się dokuczliwych objawów po wykluczeniu nieprawidłowości w wyżej wymienionych badaniach jest wskazaniem do wdrożenia psychoterapii oraz nauki technik radzenia sobie ze stresem. W procesie uświadamiania sobie, że odczuwane objawy nie są w rzeczywistości spowodowane poważną chorobą serca, bardzo pomocna jest psychoterapia. Podczas spotkań z psychoterapeutą pacjent na nowo analizuje, co mogło u niego doprowadzić do tego rodzaju symptomów, analizuje swoją sytuację życiową oraz uczy się radzenia sobie ze stresem. U pacjentów z postawionym przez psychiatrę rozpoznaniem zaburzeń lękowych lub depresyjnych, dobry efekt przynosi włączenie do terapii leków przeciwlękowych i przeciwdepresyjnych. Dużą rolę w minimalizowaniu dokuczliwych objawów i poprawie funkcjonowania pacjenta ma także regularna aktywność fizyczna, która pozwala mu na chwilę “oderwać myśli” od odczuwanych objawów fizycznych.
Zapamiętaj: Dokładna częstość występowania zespołu Da Costy nie jest znana, ale szacuje się, że częściej dotyczy on kobiet oraz młodych dorosłych - osób w wieku 20-30 lat.
Rokowanie co do wyleczenia zespołu Da Costy jest niepewne, gdyż część pacjentów pomimo wykluczenia organicznej choroby serca, błędnie tkwi w przekonaniu, że przyczyną ich dolegliwości jest niezdiagnozowane schorzenie somatyczne. Najlepszy efekt leczenia uzyskują pacjenci, którzy zrozumieli psychiczne podłoże swoich objawów i podjęli psychoterapię.
Zespół Da Costy, określany także jako “nerwica serca” zaliczany jest do zaburzeń wegetatywnych występujących pod postacią somatyczną i manifestuje się on odczuwaniem przez pacjenta licznych dolegliwości ze strony serca i układu krążenia, którym nie towarzyszą odchylenia w badaniu fizykalnym oraz badaniach dodatkowych. Pacjent zgłaszający się do lekarza z powodu bólu w klatce piersiowej zawsze powinien mieć przeprowadzoną dokładną diagnostykę, gdyż stan ten może mieć bardzo wiele różnych przyczyn, w tym także schorzenia potencjalnie zagrażające życiu i wymagające natychmiastowej interwencji. Rozpoznanie zespołu Da Costy u danego pacjenta możliwe jest dopiero po wykluczeniu wszystkich innych potencjalnych przyczyn mogących odpowiadać za prezentowane dolegliwości.
Czytanie książek, polecam.