Na przełomie ostatnich lat zauważa się znaczący wzrost zainteresowania społeczeństwa zdrowym odżywianiem i ogólnie pojętym prozdrowotnym stylem życia. Osoby pragnące cieszyć się dobrym zdrowiem przez długie lata, aktywnie poszukują naturalnych produktów żywnościowych, które wykazują ponadprzeciętne właściwości odżywcze. Produkty te określa się mianem “superfoods”. Do “superowoców” z pewnością możemy zaliczyć jagody maqui – te mało znane, ciemnofioletowe owoce, swymi niezwykłymi właściwościami przewyższają większość znanych nam produktów roślinnych. Jakie walory zdrowotne mają jagody maqui i dlaczego warto włączyć je do codziennej diety?
Co to są jagody maqui?
Jagody maqui, określane także mianem jagód chilijskich, są to owoce występujące endemicznie na terenie południowego Chile, gdzie rosną na krzewach osiągających 3-4 metry wysokości, na terenie lasów deszczowych. Krzewy te kwitną w okresie od września do grudnia, a ich owocami są kuliste, ciemnofioletowe jagody o lekko cierpkim smaku. Z wyglądu jagody maqui przypominają jagody leśne występujące w naszym kraju, ale zawartością substancji bioaktywnych przewyższają wszystkie znane nam owoce. Również liście tej niezwykłej rośliny wykazują właściwości prozdrowotne – rdzenna ludność zamieszkująca tereny Chile wykorzystywała je do sporządzania naparów leczniczych stosowanych przy biegunce, bólu gardła czy infekcjach dróg moczowych.
Jagody maqui, których łacińska nazwa to Aristotelia chilensis, zaliczane są do nutraceutyków, czyli substancji naturalnie występujących w produktach spożywczych, których spożywanie może pozytywnie wpływać na funkcjonowanie organizmu, a także zmniejszać ryzyko zapadania na choroby cywilizacyjne (cukrzycę, choroby serca, choroby nowotworowe) i zapobiegać im.
Właściwości jagód maqui
Aby w pełni zrozumieć olbrzymi potencjał prozdrowotny jagód maqui przypomnijmy, czym są wolne rodniki (reaktywne formy tlenu), przeciwutleniacze (antyoksydanty) oraz jak powstaje stres oksydacyjny.
Tlen czerpany z powietrza jest dla organizmu niezbędny do produkcji energii, która powstaje w komórkach w procesie oddychania komórkowego. Podczas oddychania komórkowego powstają także produkty uboczne, które są określane mianem reaktywnych form tlenu bądź wolnych rodników. W wysokich ilościach wykazują one działanie uszkadzające elementy komórki, w tym również jej materiał genetyczny (DNA). Poza wpływem wolnych rodników pochodzących z naturalnych procesów metabolicznych organizmu, jesteśmy narażeni także na szkodliwe czynniki zewnętrzne, które mogą dostarczać nam dodatkowo dużych ilości szkodliwych reaktywnych form tlenu. Do głównych zagrożeń środowiskowych zaliczamy duże zanieczyszczenie powietrza, dym tytoniowy, promieniowanie ultrafioletowe oraz wysokoprzetworzoną żywność, bogatą w tłuszcze nasycone i cukry proste. Długoletnie narażenie na wyżej wymienione czynniki, w połączeniu z fizjologicznie powstającymi z biegiem lat w organizmie wolnymi rodnikami, powoduje zachwianie równowagi pomiędzy prooksydacyjnymi (utleniającymi – generującymi powstawanie wolnych rodników), a antyoksydacyjnymi składnikami. Sytuację tę określamy mianem stresu oksydacyjnego. Przewaga związków o działaniu utleniającym zaburza naturalne funkcje obronne naszego organizmu i sprzyja powstawaniu chorób przewlekłych, w tym nowotworów.
Ze względu na silny związek między obecnością wolnych rodników tlenowych, a powstawaniem wielu chorób, coraz większą uwagę zwraca się na rolę diety w zapobieganiu stresowi oksydacyjnemu. Szczególnie cenne we wzmacnianiu zdolności antyoksydacyjnych naszego organizmu są naturalne produkty roślinne bogate w związki o działaniu przeciwutleniającym (antyoksydanty), które definiuje się jako substancje, które już w niewielkim stężeniu chronią nasze komórki przed procesami utleniania.
Doskonałym przykładem owoców o takich właściwościach są właśnie jagody maqui, które spośród wszystkich owoców występujących na świecie wyróżnia najwyższy współczynnik ORAC (oxygen radical absorbance capacity). Skala ORAC określa zdolność pochłaniania wolnych rodników tlenowych przez przeciwutleniacze zawarte w danym produkcie spożywczym. Wartość współczynnika ORAC określa się poprzez umieszczenie próbki żywności wraz z pewnymi cząsteczkami, które generują aktywność wolnych rodników oraz innymi cząsteczkami, które są podatne na utlenianie w jednej probówce. Po pewnym czasie mierzy się, w jakim stopniu badana próbka żywności ochroniła wrażliwe cząsteczki przed ich utlenianiem przez wolne rodniki. Im mniej stwierdza się uszkodzeń wywołanych przez wolne rodniki, tym większy potencjał antyoksydacyjny (przeciwutleniający) badanej żywności. Wartość współczynnika ORAC dla jagód maqui wynosi 27600 μmol/100 g, a przykładowo dla innych owoców bogatych w antyoksydanty, takich jak granat czy żurawina – odpowiednio 10500 μmol/100 g i 9382 μmol/100 g. Jagody Acai, również pochodzące z Ameryki Południowej, charakteryzują się niższą wartością współczynnika ORAC niż jagody maqui, który dla owoców acai wynosi 16700 μmol/100 g.
Jagody maqui bogate są w związki fenolowe i antocyjany, które wykazują bardzo wysoki potencjał antyoksydacyjny. Antocyjany to duża grupa barwników roślinnych, które powszechnie występują w kwiatach, owocach, liściach i łodygach roślin. Do najważniejszych antocyjanów zawartych w jagodach maqui zaliczamy delfinidynę oraz cyjanidynę. Obie substancje wykazują silne działanie przeciwzapalne, neuroprotekcyjne (ochraniające komórki nerwowe), przeciwnowotworowe oraz antymutagenne (zapobiegające powstawaniu mutacji w materiale genetycznym). To głównie dzięki dużej zawartości delfinidyny jagody maqui wykazują tak wielokierunkowe, prozdrowotne właściwości. Również ciemnofioletowa barwa tych owoców wynika z dużej zawartości wyżej wymienionych antocyjanów.
Zapamiętaj: Zastosowanie jagód maqui jest uniwersalne i może sięgnąć po nie każda osoba chcąca wzmocnić mechanizmy antyoksydacyjne swojego organizmu.
Poza bardzo silnymi właściwościami antyoksydacyjnymi, jagody maqui stanowią także doskonałe źródło substancji odżywczych, takich jak:
- błonnik – 100 g sproszkowanych owoców maqui dostarcza około 40 g błonnika;
- wapń;
- żelazo;
- potas;
- witamina C i witaminy z grupy B.
Jagody maqui są ponadto niskokaloryczne – 1 łyżeczka sproszkowanych owoców maqui dostarcza zaledwie około 12 kcal.
Zastosowanie jagód maqui
Jagody maqui ze względu na swoje wielokierunkowe działanie mogą być stosowane wspomagająco przez pacjentów z różnorodnymi problemami zdrowotnymi, takimi jak:
- stan przedcukrzycowy i cukrzyca – antocyjany zawarte w jagodach maqui wykazują działanie obniżające poziom glukozy we krwi, co zostało omówione w dalszej części artykułu;
- przewlekłe choroby zapalne np. reumatoidalne zapalenie stawów;
- choroby ośrodkowego układu nerwowego np. epilepsja (padaczka) – badania wykazują, że niektóre napady padaczkowe mogą być wywoływane przez stres oksydacyjny – przewagę związków o działaniu utleniającym, nad działającymi ochronnie antyoksydantami. Antocyjany zawarte w jagodach chilijskich ze względu na silne właściwości antyoksydacyjne i przeciwzapalne mogą wpływać ochronnie na funkcjonowanie układu nerwowego;
- przewlekłe schorzenia układu oddechowego;
- podwyższony poziom cholesterolu – według badań, wspomaganie konwencjonalnej farmakoterapii stosowaniem ekstraktu z owoców maqui skuteczniej zmniejsza stężenie cholesterolu całkowitego, frakcji LDL (tzw. “złego cholesterolu”) oraz trójglicerydów we krwi;
zespół suchego oka – stan ten charakteryzuje się uczuciem piasku pod powiekami, światłowstrętem, łzawieniem oraz zaczerwienieniem spojówek i dotyczy najczęściej kobiet w okresie okołomenopauzalnym. W badaniu na modelu zwierzęcym wykazano, że wyciąg z owoców maqui zawierający delfinidynę hamuje powstawanie wolnych rodników tlenowych w obrębie gruczołu łzowego, a tym samym poprawia zdolność wydzielania łez przez gruczoły łzowe; - osteoporoza – delfinidyna zawarta w wyciągu z jagód maqui działa hamująco na osteoklasty, czyli komórki kościogubne – odpowiedzialne za resorpcję (niszczenie) tkanki kostnej;
- fotostarzenie skóry – delfinidyna zawarta w jagodach maqui zmniejsza uszkodzenia DNA wywoływane przez szkodliwe promieniowanie UVB oraz wpływa protekcyjnie na komórki skóry, spowalniając procesy fotostarzenia się skóry.
Można powiedzieć, że zastosowanie jagód maqui jest uniwersalne i może sięgnąć po nie każda osoba chcąca wzmocnić mechanizmy antyoksydacyjne swojego organizmu. Z uwagi na fakt, że produkty zawierające ekstrakt z owoców maqui to suplementy diety, w przypadku stosowania innych leków, przed włączeniem suplementacji warto skorzystać z konsultacji lekarskiej. Także kobiety w ciąży i karmiące piersią nie powinny zażywać jakichkolwiek suplementów diety bez konsultacji ze swoim lekarzem prowadzącym. Stosowanie suplementów zawierających ekstrakt z jagód maqui nie może zastępować zbilansowanej, różnorodnej diety oraz regularnej aktywności fizycznej. Zażywanie suplementów diety należy traktować jako dodatek do zdrowego trybu życia, a nie jedyny jego wyznacznik.
Ze względu na fakt, że jagody maqui naturalnie występują jedynie na terenie Ameryki Południowej, z oczywistych względów, dostęp do świeżych owoców jest bardzo mocno ograniczony. Na rynku dostępne są jednak suszone, sproszkowane owoce maqui, suplementy diety oraz soki zawierające ekstrakt z owoców maqui. Sproszkowane jagody maqui są uniwersalnym dodatkiem, który można włączyć do codziennej diety np. poprzez dodawanie ich do owsianek, koktajli, deserów czy też musów owocowych. Zalecane dzienne spożycie to 1 łyżeczka (około 5 g) sproszkowanych owoców.
Działanie przeciwzapalne jagód maqui
Na podstawie badań przeprowadzonych na Uniwersytecie Bio-Bio w Chile na komórkach zwierzęcych, a dokładniej na mysich makrofagach, wykazano, że jagody maqui mogą stanowić naturalny inhibitor cyklooksygenazy COX-2 – enzymu, który odgrywa główną rolę w powstawaniu prostanoidów – grupy związków, do których zaliczamy prostaglandyny, prostacyklinę i tromboksan A2. Substancje te są mediatorami stanu zapalnego i uczestniczą w przekazywaniu bodźców bólowych. W warunkach fizjologicznych w większość tkanek COX-2 występuje w bardzo niewielkim stężeniu (głównie w nerkach i mózgu), a wzrost ekspresji enzymu COX-2 jest charakterystyczny dla procesu zapalnego, zmian zwyrodnieniowych i nowotworowych. Jagody maqui, dzięki zdolności do hamowania ekspresji enzymu COX-2, wykazują działanie przeciwzapalne, przez co mogą być pomocniczo stosowane w terapii chorób przewlekłych o podłożu zapalnym, takich jak cukrzyca, miażdżyca tętnic, nieswoiste choroby zapalne jelit, schorzenia reumatologiczne, choroby neurodegeneracyjne oraz nowotworowe.
Wyniki innego badania, również przeprowadzonego na Uniwersytecie w Chile na mysich komórkach (makrofagach i preadipocytach) wykazały, że jagody maqui mogą hamować ekspresję genu kodującego TNF-α – jedną z najważniejszych cytokin prozapalnych w organizmie, której zadaniem jest wyzwalanie procesu zapalnego i pobudzanie uszkodzenia tkanek. Podwyższone wartości TNF-α towarzyszą stanom zapalnym, chorobom autoimmunologicznym oraz nowotworowym, a leki hamujące aktywność tej cytokiny są powszechnie wykorzystywane m.in. w leczeniu schorzeń reumatycznych, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów (RZS).
Czy wiesz że: niezwykłe właściwości jagód maqui doceniali już Indianie z plemienia Mapuche, którzy nazywali te owoce “darami Wielkiego Ducha” oraz przyrządzali z nich specjalny napój wzmacniający dla swoich wojowników?
*makrofagi – komórki układu odpornościowego zaliczane do leukocytów (białych krwinek). Marofagi wykazują zdolności fagocytarne – mają zdolność do pochłaniania i niszczenia patogennych drobnoustrojów oraz nieprawidłowych komórek.
*preadipocyty – komórki prekursorowe, z których powstają adipocyty, czyli komórki tłuszczowe.
*cytokiny prozapalne – białka wydzielane przez leukocyty (białe krwinki), odpowiedzialne za rozwój ogólnoustrojowej reakcji zapalnej.
Jagody maqui dla palaczy
Z niezwykłych właściwości tych ciemnofioletowych owoców dużą korzyść zdrowotną mogą czerpać także osoby palące papierosy. W badaniu przeprowadzonym na grupie 15 osób palących papierosy, które 2 razy dziennie przez 2 tygodnie przyjmowały 2 g ekstraktu z owoców maqui, stwierdzono zmniejszenie stężenia markerów stresu oksydacyjnego w płucach palaczy, takich jak m.in. nadtlenek wodoru (H2O2). Osoby te były także mniej podatne na infekcje górnych dróg oddechowych niż palacze nie przyjmujący ekstraktu z jagód maqui. Badania sugerują, że suplementacja produktów bogatych w antocyjany, np. jagód maqui, może łagodzić objawy towarzyszące chorobom dróg oddechowych, takich jak astma czy przewlekła obturacyjna choroba płuc.
Należy jednak podkreślić, że pomimo licznych właściwości prozdrowotnych i przeciwzapalnych jagód maqui, ich suplementacja nie zastąpi z pewnością korzyści wynikających z zaprzestania palenia papierosów.
Jagody maqui a cukrzyca
W badaniu przeprowadzonym na 43 osobach ze stanem przedcukrzycowym wykazano, że już pojedyncza dawka ekstraktu z owoców maqui obniża poziom glukozy i insuliny na czczo. Wyniki tego badania są unikatowe, ponieważ przeprowadzono je na ludziach, a nie na modelu zwierzęcym. Działanie hipoglikemizujące jagód maqui przypisywane jest delfinidynie – jednemu z głównych antocyjanów zawartych w tych owocach. Zmniejsza ona hiperglikemię na czczo oraz poprawia metabolizm glukozy w komórkach wątroby i mięśni, przez co obniża poziom cukru we krwi. Jagody maqui, obok aktywności fizycznej i odpowiednio zbilansowanej diety mogą być potencjalnym sprzymierzeńcem w walce z cukrzycą, ale opracowanie skutecznych dawek oraz dokładne określenie ich wpływu na metabolizm glukozy wymaga przeprowadzenia dalszych badań klinicznych.
*stan przedcukrzycowy – pośrednie stadium zaburzeń gospodarki węglowodanowej pomiędzy prawidłowym stężeniem glukozy na czczo a jawną cukrzycą typu 2. Jeżeli na etapie stanu przedcukrzycowego wdroży się zmiany w diecie oraz zwiększy poziom aktywności fizycznej, wówczas można zminimalizować ryzyko rozwinięcia się jawnej cukrzycy typu 2.
Jagody maqui to niewielkie ciemnofioletowe owoce pochodzące z Chile o bardzo licznych właściwościach zdrowotnych. Charakteryzują się największym ze wszystkich owoców potencjałem antyoksydacyjnym – bardzo skutecznie zwalczają szkodliwe wolne rodniki tlenowe. Ponadto działają przeciwzapalnie, mogą więc być wykorzystywane w terapii wielu schorzeń o etiologii zapalnej. Po te owoce powinny sięgnąć także osoby zmagające się ze zbyt wysokim poziomem cukru we krwi, gdyż jagody maqui obniżają poziom glikemii. Do codziennej diety warto włączyć sproszkowane owoce maqui, które są uniwersalnym dodatkiem do koktajli, owsianek lub deserów.