Czym są uderzenia gorąca i jak je leczyć?

Uderzenia gorąca to wyjątkowo nieprzyjemna dolegliwość, kojarzona głównie z okresem menopauzy. Okazuje się jednak, że istnieje wiele przyczyn innych niż okres przekwitania, mogących powodować uderzenia gorąca. Problem ten dotyczy osób w każdym wieku i choć częściej występuje u kobiet, również mężczyźni mogą doświadczać takich objawów. Jakie są przyczyny występowania uderzeń gorąca oraz jak sobie z nimi radzić?

Czym są uderzenia gorąca?

Uderzenia gorąca są to nagle występujące epizody uczucia ciepła przepływającego przez całe ciało, często połączone z wystąpieniem zlewnych potów. Jeżeli uderzenie gorąca pojawia się w nocy, może powodować wybudzenie ze snu i trudności z ponownym zaśnięciem. Pojedynczy epizod uderzeń gorąca może trwać od kilku sekund do kilkunastu minut, po czym samoistnie ustępuje. Uderzenia gorąca mogą występować u osób w każdym wieku, niezależnie od płci, jednak najczęściej obserwuje się je u kobiet w wieku okołomenopauzalnym.

Uderzenia gorąca – objawy

Newsletter Medovita - przydatne informacje, dostęp do nowych e-booków przed premierą.

Zapisuję się

Uderzenia gorąca objawiają się nagłym uczuciem ciepła ogarniającego całe ciało, często połączonego z zaczerwienieniem twarzy i dekoltu oraz poceniem się. U niektórych osób, uderzeniom gorąca mogą towarzyszyć drżenia mięśniowe i przyspieszone bicie serca (uczucie kołatania w klatce piersiowej). Podczas wystąpienia epizodu uderzeń gorąca pacjent z reguły jest zdezorientowany i zaniepokojony, zwłaszcza jeśli doświadcza takiego syndromu po raz pierwszy. Szczególnie dokuczliwy jest fakt, że epizodu uderzeń gorąca nie poprzedzają żadne objawy prodromalne (przepowiadające) i mogą one wystąpić w każdej chwili. Epizody uderzeń gorąca mogą występować od kilku razy w miesiącu do kilkunastu razy na dobę, a ich nasilenie jest odmienne u różnych osób. Nocne uderzenia gorąca wiążą się z dużą ilością wybudzeń ze snu i często skutkują rozwojem bezsenności.

Uderzenia gorąca – przyczyny

Najczęstszą przyczyną występowania uderzeń gorąca u kobiet jest menopauza. Uderzenia gorąca należą do objawów wypadowych, czyli związanych z “wypadnięciem” (zakończeniem) czynności hormonalnej jajników. Około 80% kobiet w tym okresie doświadcza uderzeń gorąca i trwają one zazwyczaj 1-2 lata, po czym stopniowo ustępują. Towarzyszą im napady lęku, a nawet paniki oraz zaburzenia snu. Istnieją czynniki ryzyka związane ze zwiększonym ryzykiem pojawienia się wyżej wymienionych dolegliwości. Należą do nich:

brak aktywności fizycznej;
niskie stężenie krążących estrogenów (żeńskich hormonów płciowych);
palenie tytoniu;
afroamerykańskie pochodzenie etniczne;
niski status socjoekonomiczny;
nagła menopauza – menopauza chirurgiczna (po usunięciu jajników) oraz menopauza na skutek chemioterapii i radioterapii. W przypadkach
nagłej menopauzy uderzenia gorąca są szczególnie uciążliwe i nasilone.

Etiologia powstawania uderzeń gorąca w przebiegu menopauzy nie została jednoznacznie określona, jednak przypuszcza się, że ich występowanie związane jest ze zmianami hormonalnymi zachodzącymi w organizmie kobiety. Za termoregulację naszego ciała odpowiada podwzgórze- obszar mózgu nazywany “wewnętrznym termostatem”. Obniżone stężenie estrogenów i progesteronu (na skutek wygasania czynności jajników w czasie menopauzy) może zakłócać pracę podwzgórza, w następstwie czego mózg odbiera błędny sygnał, że organizmowi jest zbyt gorąco. Nakazuje wówczas ciału pozbyć się nadmiaru ciepła – dochodzi do rozszerzenia naczyń krwionośnych, przyspieszenia akcji serca, pocenia się, co pacjentka odczuwa jako uderzenia gorąca.

Jak już wspomniano, wbrew powszechnym przekonaniom, menopauza nie jest jedyną przyczyną występowania uderzeń gorąca. Do innych przyczyn leżących u podłoża tego zaburzenia należą:

nadczynność tarczycy;
nadciśnienie tętnicze;
działania uboczne różnych leków np. przeciwgorączkowych, sterydów, leków antykoncepcyjnych;
zmiany hormonalne zachodzące podczas ciąży i w okresie połogu;
gruźlica – należy pamiętać o tej jednostce chorobowej, gdyż wbrew pozorom w dzisiejszych czasach coraz częściej możemy mieć z nią do czynienia. Charakterystyczne dla gruźlicy są uderzenia gorąca oraz zlewne, nocne poty;
czynniki dietetyczne, takie jak kofeina, ostre przyprawy, alkohol. Występowanie uderzeń gorąca i pocenie się po spożyciu ostrych potraw nazywane jest poceniem smakowym i dotyczy głównie twarzy, szyi i karku. Osobnicza wrażliwość na te składniki diety jest bardzo zróżnicowana, warto zatem bacznie obserwować swój organizm, aby wykryć, po jakich potrawach lub napojach pojawiają się uderzenia gorąca, a następnie wyeliminować je z diety;
silny stres lub napadowy lęk;
nadwaga i otyłość – osoby z dodatkowymi kilogramami gorzej znoszą wysiłek fizyczny i szybciej się męczą. Nawet przy niewielkiej aktywności skarżą się na uderzenia gorąca, a ich skóra prędko pokrywa się potem. Za taki stan najprawdopodobniej odpowiedzialne jest zwiększone stężenie estrogenów u osób otyłych – hormony te produkowane są także przez tkankę tłuszczową, która u osób z nadwagą i otyłością jest nadmiernie rozwinięta;
nadmierny wysiłek w upalne dni lub nieodpowiednie (zbyt ciepłe) ubranie się w stosunku do pogody.

Uderzenia gorąca w młodym wieku

Uderzenia gorąca u osób w młodym wieku mogą być związane z:

nerwicą – zaburzenia psychiczne są bardzo powszechnym problemem i coraz częściej dotykają dzieci oraz młodzież. Osoby cierpiące na nerwicę odczuwają nieustanny lęk, lecz nie są w stanie określić źródła swoich obaw. Przewlekłemu uczuciu napięcia towarzyszą ataki paniki, czyli napady niekontrolowanego, bardzo silnego lęku. Podczas ataków paniki często pojawiają się uderzenia gorąca, połączone z zaczerwieniem twarzy, poceniem się i kołataniem serca;
nadczynnością tarczycy – zaburzenie to skutkuje przyspieszeniem tempa metabolizmu, w wyniku czego w organizmie wytwarzane są znaczne ilości ciepła. Osoby cierpiące na nadczynność tarczycy bardzo często skarżą się na takie objawy jak uderzenia gorąca, nadmierna potliwość oraz drżenie rąk;
nowotworami układu chłonnego oraz krwiotwórczego – chłoniakami oraz białaczkami. Typowym dla wieku młodzieńczego nowotworem jest chłoniak Hodgkina, który objawia się między innymi bardzo obfitymi potami nocnymi.

Uderzenia gorąca u starszej osoby

U osób w podeszłym wieku wyróżniamy nieco inne przyczyny uderzeń gorąca niż w populacji młodszej. Schorzeniami mogącymi wywoływać uderzenia gorąca u osób starszych są:

nadciśnienie tętnicze – nieuregulowane, źle leczone nadciśnienie tętnicze charakteryzuje się okresowymi zwyżkami ciśnienia, podczas których pacjent może odczuwać bóle i zawroty głowy, szumy uszne oraz uderzenia gorąca;
choroby serca – arytmia, czyli zaburzenie rytmu serca (jego nieregularne bicie) może objawiać się występowaniem uderzeń gorąca, nocnych potów i towarzyszącego im uczucia kołatania w klatce piersiowej;
choroby nowotworowe – wraz z postępującymi procesami starzenia się organizmu wzrasta ryzyko zapadnięcia na chorobę nowotworową. Nowotworami mogącymi powodować uderzenia gorąca są:

– rakowiak;

– chłoniaki;

– białaczki;

– rak trzustki.

Uderzenia gorąca najbardziej typowe są dla rakowiaka – nowotworu neuroendokrynnego (wydzielającego aktywne hormony). Najczęstszą lokalizacją rakowiaków jest wyrostek robaczkowy oraz jelito cienkie. Jest to nowotwór hormonalnie czynny, wydzielający serotoninę oraz (w zależności od lokalizacji) także inne hormony np. histaminę, wazopresynę. Za typowe objawy rakowiaka odpowiada serotonina i należą do nich:

nagły, silny ból brzucha połączony z napadowym zaczerwieniem twarzy;
uderzenia gorąca i zlewne poty;
biegunka;
przyspieszony oddech, duszność;
zawroty głowy.

Napad objawów trwa zwykle kilka minut i zazwyczaj poprzedzony jest spożyciem ostrej potrawy, alkoholu, przeżyciem sytuacji stresowej lub zażyciem niektórych leków np. inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI).

Uderzenia gorąca u mężczyzn

Uderzenia gorąca nie są dolegliwością dotyczącą jedynie kobiet- nierzadko także panowie zmagają się z tym problemem. W przypadku mężczyzn, poza wyżej wymienionymi przyczynami uderzeń gorąca, czynnikiem prowokującym pojawienie się tego rodzaju objawów może być andropauza, czyli męski odpowiedni menopauzy. Proces ten obejmuje szereg zmian zachodzących w męskim organizmie, związanych z obniżaniem się stężeń wielu hormonów, takich jak testosteron czy dehydroepiandrosteron (DHEA). Podobnie jak podczas klimakterium u kobiet, w przebiegu andropauzy mogą występować objawy takie jak:

uderzenia gorąca;
nadmierna potliwość;
rozdrażnienie;
przyrost tkanki tłuszczowej;
obniżenie masy mięśniowej;
spadek libido.

Wejście w okres andropauzy nie jest równoznaczne z utratą zdolności do reprodukcji, jednak płodność może być obniżona.

Czy wiesz że: u koło 20% kobiet po menopauzie doświadcza uderzeń gorąca przez okres dłuższy niż 5 lat?

Sposoby na uderzenia gorąca

Pierwszym krokiem w zapobieganiu uderzeniom gorąca jest zidentyfikowanie przyczyny ich powstawania. W części przypadków przyczyna ta jest łatwa do wykrycia, a tym samym do wyeliminowania np. unikanie znacznego wysiłku podczas upałów czy modyfikacja sposobu ubierania się na bardziej adekwatny do pogody. U osób z nadwagą i otyłością, zwiększenie aktywności fizycznej i zrzucenie nadmiaru tkanki tłuszczowej często powoduje całkowite ustąpienie uderzeń gorąca i problemów z nadmierną potliwością. Aby zmniejszyć nasilenie i częstość występowania epizodów uderzeń gorąca, wskazane jest:

zaprzestanie palenia papierosów i ograniczenie spożywania alkoholu;
ograniczenie spożywania napojów zawierających kofeinę (kawa, napoje energetyczne);
unikanie pikantnych produktów i zrezygnowanie z ostrych przypraw;
regularne wietrzenie pomieszczeń, zwłaszcza sypialni oraz unikanie zbyt wysokich temperatur;
wybieranie ubrań uszytych z naturalnych, przewiewnych tkanin np. z lnu, bawełny;
dbanie o właściwe nawodnienie organizmu, wyrobienie w sobie nawyku picia minimum 2 litrów wody dziennie (najlepiej chłodnej).

Istnieje jednak duża grupa pacjentów, u których etiologia powstawania uderzeń gorąca jest niejasna i osoby te zawsze wymagają konsultacji lekarskiej oraz wykonania ewentualnych badań dodatkowych, mających na celu wykluczenie różnorodnych jednostek chorobowych, takich jak np. nadczynność tarczycy, nadciśnienie tętnicze, nowotwory czy gruźlica. W przypadku zaistnienia podejrzenia, że uderzenia gorąca występują u danego pacjenta na tle nerwowym, wskazana jest konsultacja psychiatryczna oraz psychologiczna.

Jak złagodzić uderzenia gorąca przy menopauzie?

Walka z uderzeniami gorąca podczas menopauzy jest procesem długotrwałym i nie zawsze przynoszącym oczekiwane efekty. Postępowanie mające na celu złagodzenie tych uciążliwych objawów możemy podzielić na:

a). farmakologiczne – najskuteczniejszym sposobem niwelowania uderzeń gorąca jest stosowanie hormonalnej terapii zastępczej (HTZ). Metoda ta polega na przyjmowaniu (w postaci tabletek, plastrów, globulek) żeńskich hormonów płciowych- estrogenów i progestagenów (syntetycznych odpowiedników o działaniu zbliżonym do naturalnego progesteronu). Niedobór tych hormonów odpowiada za występowanie dokuczliwych objawów menopauzy, w tym uderzeń gorąca. Należy podkreślić, że terapia ta, choć bardzo skuteczna, nie jest rozwiązaniem idealnym i nie powinna być stosowana u każdej kobiety wchodzącej w okres menopauzy. HTZ zarezerwowana jest dla kobiet o szczególnie dużym nasileniu objawów wypadowych, w tym uderzeń gorąca, które uniemożliwiają im codzienne funkcjonowanie np. podejmowanie pracy zawodowej. HTZ może być wdrożona jedynie ze ścisłych wskazań medycznych, a wynika to ze zwiększonego ryzyka działań niepożądanych tej formy terapii, takich jak:

rozwój raka piersi;
choroba zakrzepowo- zatorowa (zatorowość płucna, zakrzepica żył głębokich);
udar mózgu;
zaburzenia funkcji wątroby;
skłonność do krwawień z pochwy lub macicy.

Przed wdrożeniem HTZ konieczna jest konsultacja ginekologiczna, rozważenie ewentualnych przeciwwskazań do jej stosowania oraz wykonanie szeregu badań, takich jak:

cytologia;
USG piersi lub mammografia;
badanie ginekologiczne;
USG przezpochwowe;
lipidogram;
ocena układu krzepnięcia;
oznaczenie poziomu glukozy we krwi;
ocena parametrów funkcji wątroby i nerek.

Sugeruje się, że w związku z ryzykiem rozwoju poważnych działań niepożądanych, hormonalna terapia zastępcza nie powinna być stosowana przez okres dłuższy niż 5 lat.

Zapamiętaj: Walka z uderzeniami gorąca podczas menopauzy jest procesem długotrwałym i nie zawsze przynoszącym oczekiwane efekty.

b). metody niefarmakologiczne – grupa ta obejmuje różnorodne sposoby mające na celu zniwelowanie ciężkości i zmniejszenie liczby napadów uderzeń gorąca. Do metod tych zaliczamy:

wprowadzenie do jadłospisu produktów bogatych w fitoestrogeny (estrogeny pochodzenia roślinnego) lub suplementacja preparatów zawierających fitoestrogeny. Związki te wykazują działanie zbliżone do naturalnych estrogenów- żeńskich hormonów płciowych, a ich stosowanie nie wiążę się z ryzykiem rozwoju działań niepożądanych. Do produktów bogatych w fitoestrogeny zaliczamy:

– soję, przetwory sojowe i kiełki soi;
– nasiona i kiełki słonecznika;
– siemię lniane i olej lniany;
– cebulę;
– czosnek;
– fasolę;
– kiełki lucerny;
– soczewicę;
– orzechy włoskie.

Terapia fitoestrogenami powinna trwać minimum 12 tygodni – dopiero po tym okresie można oczekiwać złagodzenia uciążliwych objawów menopauzy.

picie naparów ziołowych, zawierających w składzie szałwię, miętę pieprzową, czerwoną koniczynę, liście malin, lukrecję, melisę oraz korzeń kozłka lekarskiego. Nie udowodniono jednoznacznie skuteczności tego rodzaju mieszanek ziołowych, jednak część kobiet obserwuje znaczną poprawę pod postacią złagodzenia uderzeń gorąca przy regularnym piciu naparów ziołowych;
dbanie o odpowiednią dietę i aktywność fizyczną- modyfikacja codziennej diety i wprowadzenie do jadłospisu dużej ilości warzyw, owoców oraz produktów pełnoziarnistych może łagodzić uciążliwe objawy menopauzy. Zrzucenie zbędnych kilogramów dzięki aktywności fizycznej zmniejsza częstość występowania epizodów uderzeń gorąca.

Uderzenia gorąca są bardzo powszechną dolegliwością, mogącą towarzyszyć zarówno stanom fizjologicznym, takim jak menopauza, andropauza czy ciąża, jak i jednostkom chorobowym np. nadczynności tarczycy, nadciśnieniu tętniczemu czy chłoniakom. Uderzenia gorąca często są bagatelizowane, jednak nie należy ich ignorować, gdyż niekiedy mogą być pierwszym objawem toczącego się w organizmie procesu chorobowego, wymagającego pilnej interwencji.