Żółć warunkuje prawidłową czynność ruchową oraz motoryczną jelit. Umożliwia przede wszystkim trawienie tłuszczów z pożywienia, zapewniając ich odpowiednie wchłanianie ze światła przewodu pokarmowego. Ponadto ma istotne znaczenie w przyswajaniu niektórych witamin, m.in. witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K). Wytworzona przez hepatocyty (komórki wątrobowe), wydzielana jest za pośrednictwem złożonego układu przewodów żółciowych. Zależnie od ich budowy oraz miejsca położenia możemy wyróżnić przewody wewnątrzwątrobowe i zewnątrzwątrobowe. Nieodłącznym ich elementem jest pęcherzyk żółciowy, który stanowi swoisty zbiornik służący do magazynowania i emulgowania (zagęszczania) żółci. W okresie międzyposiłkowym zwiększa się w nim jej objętość. W odpowiedzi na posiłek żółć natomiast jest uwalniana z pęcherzyka dzięki skurczom inicjowanym przez hormon cholecystokininę [1].
W niektórych przypadkach (np. przy zapaleniu pęcherzyka żółciowego, ropniaku, polipie, wodniaku pęcherzyka żółciowego, raku pęcherzyka żółciowego) konieczne jest przeprowadzenie tzw. cholecystektomii. Zabieg ten polega na całkowitym usunięciu zmienionego chorobotwórczo pęcherzyka żółciowego [2]. Decyzję o metodzie operacji podejmuje chirurg po dokonaniu pełnej oceny badań biochemicznych krwi i badań obrazowych narządu. Wyróżniamy dwa sposoby resekcji, m.in. metodę laparoskopową i klasyczną [3].
Niepocieszający jest fakt, iż niezależnie od metody u wielu pacjentów po przeprowadzonych zabiegach pojawiają uciążliwe dolegliwości, potocznie zwane „zespołem po cholecystektomii”. Jedną z najczęstszych przyczyn pojawienia się tego typu objawów są błędy dietetyczne popełniane w okresie rekonwalescencji [3].
Dieta po usunięciu pęcherzyka żółciowego – zasady
W pierwszej dobie po zabiegu podawany jest wlew kroplowy. W tym czasie pacjent powinien dbać o odpowiednie nawodnienie. Zalecane są słabe napary z gorzej herbaty lub woda niegazowana. Ponadto napoje powinny być podawane stopniowo. Istotną kwestią jest także temperatura wypijanych płynów. Najlepiej, aby były w temperaturze pokojowej. Zbyt zimne bądź gorące napoje mogą podrażniać osłabiony przewód pokarmowy.
Po 24 godzinach pacjenci powinni przestrzegać ogólnie przyjętych zasad postępowania dietetycznego w chorobach dróg żółciowych i wątroby. W tym czasie zalecana jest dieta łatwostrawna z ograniczeniem tłuszczu (szczególnie pochodzenia zwierzęcego). Należy spożywać regularnie od 4 do 5 posiłków dziennie, zachowując między nimi odpowiedni odstęp czasowy (od 3 do 4 godzin). Zalecane jest, aby pierwszy posiłek był spożyty do godziny po przebudzeniu, a ostatni od 2 do 3 godzin przed snem. Ważnym aspektem diety jest także objętość posiłków. Powinno się zadbać o to, aby nie były one zbyt obfite. Porcje pokarmowe dobiera się indywidualnie do zapotrzebowania energetycznego pacjenta, biorąc pod uwagę jego pomiary antropometryczne, m.in. tj. płeć, masę ciała, wzrost oraz stan fizjologiczny.
Najwłaściwszą formą przygotowywania posiłków jest gotowanie w wodzie lub na parze. Polecaną techniką kulinarną jest także duszenie. Powinno być one jednak częściowo zmodyfikowane przez zastosowanie do obsmażania patelni teflonowych. Dzięki temu obróbka produktów może odbywać się bez dodatku tłuszczu lub z niewielką jego ilością.
Ostre przyprawy (np. pieprz, papryka ostra, chilli, imbir) powinny być całkowicie wyłączone z diety. Nie zaleca się cebuli ani czosnku. W okresie rekonwalescencji najlepiej stosować delikatne mieszanki przyprawowe lub świeże zioła (np. pietruszkę, koperek, majeranek). Należy także uważać na produkty ciężkostrawne i wzdymające (np. warzywa kapustne, rośliny strączkowe). Ponadto zalecana jest rezygnacja z nieprzefiltrowanej, prawdziwej kawy, która, pobudzając pęcherzyk żółciowy do skurczów, może powodować bóle kolkowe [2, 3, 4, 5, 6].
Dieta po usunięciu pęcherzyka żółciowego – produkty zalecane i zakazane
Dieta zalecana w okresie rekonwalescencji po usunięciu pęcherzyka żółciowego – produkty zalecane, zalecane w umiarkowanych ilościach, niezalecane
Tabela 1. Produkty zalecane i niezalecane (Opracowanie własne)
| Produkty i potrawy: | zalecane | zalecane w umiarkowanych ilościach | niezalecane |
| przetwory mleczne | chude przetwory mleczne: kefir, jogurt naturalny, maślanka, serki ziarniste chude, sery twarogowe chude, mozzarella typu light | mleko z zawartością 2% | pełnotłuste i półtłuste przetwory mleczne (np. mleko 3,2 %, tłusty twaróg), ser typu feta, tłuste sery dojrzewające |
| pieczywo | chleb czerstwy: mieszany, graham, bułki grahamki | chleb świeży: chleb żytni, chleb razowy, pieczywo chrupkie, pieczywo z dodatkiem orzechów, nasion, soi, pieczywo z otrębami | pieczywo cukiernicze, pieczywo drożdżowe |
| inne dodatki do pieczywa | pasty warzywne | pasty z roślin strączkowych, jajka | pasztetowa, serek topiony, sery typu „fromage”, dżemy, miód |
| produkty zbożowe (kasze, ryże, makarony, produkty mączne) | kasza manna, kasza jęczmienna, ryż biały, makaron nitki niskojajeczny, kasza jaglana, kasza kuskus | kasza gryczana, kasza jęczmienna, pęczak, pełnoziarniste makarony, ryż brązowy i dziki, kasza bulgur | kluski francuskie, kluski kładzione |
| dodatki tłuszczowe | margaryny miękkie, olej rzepakowy, oliwa z oliwek, olej lniany | margaryny twarde, słonina, smalec, łój, olej kokosowy, masło | |
| zupy | rosół jarski, zupy jarzynowe, zupy ziemniaczane, zupy przetarte owocowe, krupnik, zupy warzywne, zupy krem | z dodatkiem roślin strączkowych, krem z roślin strączkowych | podprawiane zawiesiną z mąki i mleka |
| mięso | chuda cielęcina, młoda wołowina, królik, indyk, kurczak | dziczyzna | wieprzowina, wołowina, baranina, gęsi, kaczki, podroby, np. ozorki, serca, płuca, flaki, mózg, wątroba; tłuste produkty mięsne, np. kiełbasy, kabanosy, parówki, tłuste wędliny |
| ryby | ryby morskie, np. dorsz, pstrąg strumieniowy, makrela, halibut biały, flądra, tuńczyk, sardynki | tłuste ryby morskie, np. łosoś, halibut niebieski, pstrąg tęczowy; ryby słodkowodne, np. karp, sum leszcz; owoce morza | ryby smażone, puszkowe, np. w sosach pomidorowych, olejach, sosach własnych; ryby wędzone; produkty rybne przetworzone, np. paluszki rybne |
| warzywa | gotowane, przetarte, rozdrobnione lub z „wody”, np. marchew, dynia, kabaczki, pietruszka, patisony, seler, pomidor bez skórki, cukinia, kalafior, brokuł, burak, ziemniaki | warzywa pieczone, oliwki | warzywa w postaci surówek, sałatek z majonezem i musztardą, warzywa marynowane, solone, smażone, kapustne, np. cebula, czosnek, por, suche nasiona roślin strączkowych, ogórki, brukiew, rzodkiewka, rzepa, kalarepa, fasolka szparagowa, papryka |
| owoce | dojrzałe, soczyste, np. brzoskwinie, morele, banany, melon, arbuz, jabłka pieczone | przetarte owoce drobnopestkowe, np. jagody, maliny, truskawki; wiśnie, śliwki, gruszki, daktyle, czereśnie | marynowane, kandyzowane, cytrusowe, np. kiwi, ananas, soki owocowe |
| przyprawy | łagodne, np. zielona pietruszka, zielony koperek, rzeżucha, melisa, cynamon, majeranek, wanilia, estragon, kminek, kurkuma | papryka słodka, estragon, bazylia, kminek | rozgrzewające, ostre, pikantne, drażniące, np. sól, kwasek cytrynowy, ocet, pieprz, papryka ostra, chili, musztarda, ziele angielskie, liść laurowy, gałka muszkatołowa, gorczyca, curry, maggi, sos sojowy |
| desery | mleczno-owocowe, budynie z kasz i płatków (np. kaszy jaglanej, jęczmiennej, manny), płatki jaglane, ryżowe | przetarte musy, niskokaloryczne wypieki na bazie owoców, galaretek, kasz, warzyw, biszkoptów | tłuste ciasta, torty, desery z używkami, słodycze zawierające kakao lub orzechy |
| napoje | słaba herbata ziołowa, woda niegazowana | mocna herbata, herbata owocowa | alkoholowe, kakao, czekolada, kawa, mocna herbata, słodzone wody gazowane |
Dieta po usunięciu pęcherzyka żółciowego – efekty
Efekty diety zależą od metody operacji, która została wybrana zgodnie z zaleceniami lekarskimi. Zabieg laparoskopowy w porównaniu z metodą klasyczną niesie za sobą zdecydowanie niższe ryzyko powikłań. Niezwykle istotnym problemem, obserwowanym po zabiegach klasycznych, są dolegliwości związane ze zrostami pooperacyjnymi. Wśród nich wyróżniamy głównie nudności, wymioty, zgagę czy pieczenie w przełyku. W tym okresie w celu złagodzenia objawów wprowadza się bardziej restrykcyjną dietę (np. jeszcze bardziej zmniejszoną objętość posiłków, niższą podaż błonnika pokarmowego i tłuszczu). Okazuje się, iż po laparoskopowej resekcji wspomniane dolegliwości stwierdza się rzadziej. W przypadku tej metody pozytywne rezultaty diety mogą być szybciej dostrzegalne, co przekłada się na lepsze samopoczucie pacjenta [2].
Po całkowitym ustąpieniu objawów zalecane jest stopniowe rozszerzanie jadłospisu. Urozmaicenie modelu diety łatwostrawnej z ograniczeniem tłuszczu ma na celu dostarczenie do organizmu maksymalnej ilości składników odżywczych, w tym witamin i mikroelementów. Wykluczeniu nadal podlegają produkty, które są źle tolerowane przez pacjenta.
Zazwyczaj są to warzywa kapustne, rośliny strączkowe, cytrusy oraz napoje, tj. mocna kawa, herbata i alkohol. Niezmienne pozostaje ograniczenie rozgrzewających i ostrych przypraw (np. pieprz, papryczki ostre, czosnek). Należy pamiętać, że dieta powinna być dobierana indywidualnie i że zdrowe żywienie w połączeniu z aktywnością fizyczną utrzymywaną na odpowiednim poziomie pozytywnie wpływa na poprawę jakości życia. [6].
Dieta po usunięciu pęcherzyka żółciowego – długość stosowania
Najczęściej stosowaną metodą cholecystektomii jest laparoskopowe usunięcie pęcherzyka żółciowego. Zabieg ten jest mało inwazyjny i posiada wiele zalet. Do najważniejszych możemy zaliczyć niskie ryzyko zakażeń czy powrót pacjenta do domu już w trzeciej dobie po zabiegu. Ponadto dzięki zastosowaniu laparoskopii perystaltyka jelit wraca do formy zazwyczaj już po 8 godzinach od przeprowadzonej resekcji. Z tego względu specjalistyczna dieta ogranicza się maksymalnie do jednej doby pooperacyjnej. Oznacza to, iż po 24 godzinach można już wprowadzić dietę łatwostrawną. Stosuje się ją przez pierwsze kilka tygodni po zabiegu. Okres jej stosowania jest jednak zmienny, w zależności od długości trwania rekonwalescencji pacjenta oraz chorób współtowarzyszących [2, 3, 6].