Kozieradka w ostatnim czasie stała się bardzo popularnym surowcem roślinnym. Jest wykorzystywana zarówno w celach kulinarnych, jak i leczniczych. Jaki jest mechanizm działania kozieradki i jakie funkcje pełni? Na co pomaga kleik z kozieradki?
Działanie lecznicze kozieradki
Kozieradka pospolita (łac. Trigonella foenum graecum) znana jest już od dawna ze swoich właściwości leczniczych. Surowcem wykorzystywanym do celów medyczno-farmaceutycznych są nasiona kozieradki (łac. Semen Trigonellae). Lecznicze działanie kozieradki wynika przede wszystkim z bardzo dużej zawartości związków biologicznie czynnych pochodzenia roślinnego.Wśród nich można wymienić flawonoidy, takie jak kwercetyna, naryngenina, witeksyna, saponaretyna czy homoorientyna. Nasiona kozieradki są także bogatym źródłem fitoestrogenów, takich jak biochanina A czy daidzenia. Roślina charakteryzuje się również wysokim stężeniem saponin steroidowych, głównie pochodnych diosgeniny i jamogeniny, trigofenozydy A-G, fenugrecyna.
Już od wielu lat kozieradka znana jest jako związek o właściwościach obniżających poziom glukozy we krwi. Poprzez wpływ na aktywność enzymatyczną szlaków uczestniczących w syntezie glukozy, hamuje jej nadmierne wytwarzanie, dodatkowo ma wpływ na insulinową ścieżkę sygnalizacyjną, umożliwiającą obniżenie i normalizację poziomu cukru we krwi. Dzięki działaniu receptorowemu powoduje zwiększony wychwyt glukozy, zmniejszając jej stężenie w krwioobiegu. Dzięki zawartości galaktomannanów, kleik z nasion kozieradki podany doustnie opóźnia opróżnianie żołądka, przez co obniża poposiłkowy skok stężenia glukozy, a także obniża poziom cukru w moczu. Wielokierunkowe działanie przeciwcukrzycowe, w wielu badaniach porównywalne z działaniem jednego z najpopularniejszych leków stosowanego w cukrzycy – metforminy, jest związane z bogatą zawartością związków biologicznie czynnych, między innymi 4-hydroksyizoleucyny. Jest substancją o wpływie na trzustkowe wydzielanie insuliny zależne od stężenia glukozy we krwi. Na działanie hipoglikemiczne wpływa także obecność trygoneliny oraz polifenoli, które zwiększają wrażliwość tkanek na działanie insuliny.
Ze względu na wielokierunkowe działanie obniżające poziom cukru we krwi, preparatów kozieradki nie należy bezpośrednio łączyć z tradycyjnymi lekami przeciwcukrzycowymi, ze względu na możliwość zajścia interakcji. Konieczne jest również monitorowanie poziomu glikemii, aby nie dopuścić do groźnego obniżenia poziomu cukru. Trygonelina wpływa także na homeostazę gospodarki tłuszczowej, działając hipolipidemicznie. Mechanizm związany jest ze zmniejszeniem poziomu cholesterolu całkowitego, trójglicerydów oraz frakcji LDL. Poprzez hamowanie enzymu odpowiedzialnego za rozkład tłuszczów, dochodzi do zmniejszenia ich wchłaniania z przewodu pokarmowego. Substancje zawarte w kozieradce poprzez wpływ na receptory, nasilają wychwyt frakcji LDL z krwi, zmniejszając jej stężenie w ustroju, a także poprzez obniżenie poziomu cholesterolu całkowitego korzystnie wpływają na układ sercowo-naczyniowy.
Kozieradce, pomimo braku ostatecznych dowodów klinicznych przypisuje się właściwości mlekopędne. Przypuszcza się, że dzięki wysokiej zawartości fitoestrogenów, mających zbliżoną budowę do ludzkich estrogenów dochodzi do pobudzenia wydzielanie mleka przez matki karmiące, wspomagając laktację. Ze względu na to kozieradka stanowi również potencjalne źródło związków, które w przyszłości mogą stać się podstawową metodą syntezy hormonów steroidowych. Jednak nie cieszy się dużą popularnością, ze względu na brak badań potwierdzających jej skuteczność.
Kozieradka jest bogatym źródłem związków o charakterze śluzów roślinnych. Mają one działanie pokrywające błonę żołądka, dzięki czemu pełnią funkcję protekcyjnie, chroniąc przed drażniącym działaniem kwasu solnego. Wśród innych działań kozieradki można wymienić także funkcje przeciwdrobnoustrojowe czy przeciwgrzybicze. Do bakterii wrażliwych na jej działanie można zaliczyć szczepy: Salmonella typhi, Eschericha coli czy Pseudomonas aeruginosa, groźną bakterię odpowiedzialną za wiele ciężkich zakażeń szpitalnych. Dodatkowo wykazuje także działanie przeciwzapalne zarówno przy podaniu wewnętrznym, jak i zewnętrznym, a także przeciwgorączkowe i przeciwbólowe.
Kozieradka – dawkowanie. Zastosowanie nasion kozieradki
Nasiona kozieradki stosowane są zarówno w formie doustnej, jak i postaci do użytku zewnętrznego w postaci kataplazm. Są pomocne w leczeniu owrzodzeń, czyraków, a także stanów zapalnych skóry, egzemy czy trądziku. Aby wykorzystać nasiona kozieradki jako okłady należy surowiec rozdrobnić, a następnie wymieniać z ciepłą wodą w stosunku 1:5 do uzyskania pasty. Następnie uzyskaną formę należy nałożyć na gazę i przykładać co najmniej 2 razy dziennie na rany i urazy. Nie należy stosować okładów na ciężkie rany pooperacyjne, a w przypadku reakcji nadwrażliwości natychmiast zrezygnować z tej formy terapii. Maceraty z nasion kozieradki znajdują zastosowanie w terapii choroby wrzodowej oraz zaburzeń funkcji układu pokarmowego oraz stanów zapalnych żołądka.
Dzięki tak szerokiemu działaniu wpływającymi pozytywnie na homeostaze glukozy w ustroju prowadzone są badania dotyczące zastosowania kozieradki we wspomagającym leczeniu cukrzycy, a także innych zaburzeń poziomu cukru we krwi. Dodatkowe działanie hipolipidemicznie daje światło na zastosowanie kozieradki w prewencji chorób pochodzenia sercowo-naczyniowego, jednej z najczęstszych przyczyn zgonów. Na razie dalej brak jednak konkretnych dowodów, a także leków na bazie kozieradki, które potwierdziłyby ostatecznie jej działanie.
W przypadku form doustnych nie zostały opisane ograniczenia jeśli chodzi o dawkowanie i częstość przyjmowania preparatów kozieradki. W przypadków odwarów pobudzających łaknienie lub laktację najczęściej zaleca się przygotowanie go z 1 do 2 łyżeczki nasion kozieradki zalanej ciepłą, przegotowaną woda. Optymalne stosowanie naparu to raz dziennie lub częściej, w zależności od potrzeb i intensywności dolegliwości.
Podsumowując, ziołolecznictwo przeżywa obecnie rozkwit. Obserwujemy duże zainteresowanie pacjentów preparatami pochodzenia roślinnego, do których niewątpliwie należy kozieradka. Jest rośliną znaną przede wszystkim ze swoich właściwości hipoglikemicznych, obniżających poziom lipidów we krwi, a nawet przeciwzapalnych czy mlekopędnych. Pomimo obiecujących badań należy jednak pamiętać, że preparaty z kozieradki na ten moment mają jedynie działanie wspomagające i nie powinny zastępować leczenia farmakologicznego, zaleconego przez specjalistów.