Choroby układu krążenia stanowią jedną z najczęstszych przyczyn zgonów w Polsce. Reprezentują one szeroką grupę schorzeń wśród których najpopularniejsze są zakrzepica żył głębokich oraz zakrzepica żył powierzchniowych. Często występująca zakrzepica żył powierzchniowych rozwija się już u młodych pacjentów, a grupą szczególnie narażoną są kobiety. Na rozwój choroby ma wpływ wiele czynników takich jak alkohol, niewłaściwa dieta, a także niektóre zabiegi operacyjne, choroby przewlekłe oraz czynniki genetyczne. Aby zapobiec rozwojowi chorób układu krążenia najlepszym rozwiązaniem może okazać się stosowanie prewencyjnych metod w postaci sposobów domowych i ziołolecznictwa. Co to jest zakrzepica i jakie alternatywne sposoby leczenia są dostępne dla pacjentów?
Co to jest zakrzepica?
Zakrzepowe zapalenie żył (zakrzepica) jest przewlekłą chorobą układu krążenia, na którą rocznie w Polsce zapada ponad 50 tysięcy osób. Rozwija się ona bardzo powoli, na początku nie dając objawów, dlatego tak ważna jest samoobserwacja oraz regularne badania kontrolne, szczególnie w przypadku, gdy w rodzinie pojawiały się już przypadki chorób układu krążenia. Nieleczona prowadzi do poważnych powikłań, a w najgorszym przypadku do śmierci.
Pomimo tego, że choroba jest tak groźna, istnieje obecnie kilka metod prewencyjnych i terapeutycznych, które pozwalają na indywidualny dobór do potrzeb pacjenta. Kluczową rolę odgrywa również samoświadomość pacjenta, dzięki której możliwe jest szybkie rozpoznanie objawów w początkowym stanie choroby, postawienie prawidłowej diagnozy oraz rozpoczęcie leczenia [2].
Objawy zakrzepicy żył
Początkowo zakrzepica rozwija się bezobjawowo. Pierwszym symptomem, który powinny budzić niepokój jest powstawanie tzw. pajączków naczyniowych (teleangiektazji), czyli poszerzonych naczyń krwionośnych koloru fioletowego lub czerwonego, znajdujących się w skórze właściwej. Są to jedne z najwcześniejszych elementów towarzyszących przewlekłej niewydolności żylnej, jednak w wielu przypadkach stanowią jedynie problem estetyczny [7].
To, czy istnieje ryzyko zakrzepicy może potwierdzić wizyta u specjalisty, a także wykonanie badania Dopplera, sprawdzającego przepływ krwi przez naczynia. Problem niewydolności żylnej dotyczy szczególnie kończyn dolnych, ze względu na występowanie zmniejszonego przepływu krwi w tym obszarze [7].
Kolejnymi objawami, wskazującymi na rozwój zakrzepicy jest uczucie ciężkości kończyn dolnych, szczególnie nasilające się, gdy wykonywana praca wymaga przebywania w jednej pozycji (stojącej lub siedzącej) przez dłuższy czas. Następnie pojawiają się obrzęki, a także bolesności w okolicy naczynia objętego zmianami zakrzepowymi [3].
W przypadku pełnoobjawowej zakrzepicy żył głębokich obserwuje się rumień powierzchniowy oraz bardzo silny ból, szczególnie w obrębie łydek, który często bywa mylony z objawami charakterystycznymi dla niedoboru magnezu. Mogą pojawić się również zaburzenia ogólnoustrojowe, takie jak uczucie gorąca, podwyższona temperatura ciała czy tachykardia. W przypadku współistnienia innych chorób układu krążenia, takich jak migotanie przedsionków, nadciśnienie czy arytmia wystąpienie wyżej wymienionych nieprawidłowości może być stanem zagrażającym życiu, dlatego bardzo ważna jest szybka interwencja lekarska [12].
Przyczyny zakrzepicy żylnej
Zakrzepica jest złożoną jednostką chorobową, dlatego na jej rozwój może mieć wpływ bardzo wiele elementów. Już w XIX wieku niemieccy naukowcy opisali trzy podstawowe czynniki wpływające na rozwój choroby zakrzepowo-zatorowej, znane wśród lekarzy jako Triada Virchowa: uszkodzenie ścian naczyń krwionośnych, zwolnienie przepływu krwi w naczyniach oraz zaburzenia składu krwi, szczególnie nieprawidłowa produkcja czynników krzepnięcia [3].
Podstawową przyczyną uszkodzenia ścian naczyń krwionośnych mogą być zabiegi chirurgiczne, szczególnie te silnie związane z układem krążenia: operacje klatki piersiowej, zabiegi kardiologiczne lub ortopedyczne. Wpływ mogą mieć również urazy mechaniczne, powstałe w wyniku kontuzji lub wypadku [3].
Zarówno na budowę naczyń, jak i zwolnienie przepływu krwi, stanowiącego kolejną przyczynę zakrzepicy, mogą mieć guzy nowotworowe, naciekające na system naczyń krwionośnych, zaburzające ich prawidłową strukturę oraz blokujące przepływ krwi przez naczynie, prowadząc do niedotlenienia i obumarcia sąsiadujących komórek. Warto również pamiętać, że samo leczenie onkologiczne może silnie oddziaływać na kondycję naczyń. Chemio- i radioterapia, będące najpopularniejszymi metodami walki z chorobą nowotworową mogą powodować duże zmiany w morfologii krwi, zaburzając również proces krzepnięcia [3].
Czy wiesz że: na zakrzepicę żył głębokich umiera rocznie w UE 500 tysięcy osób?
W przypadku zmiany składu krwi największe znaczenie ma sytuacja, w której dochodzi do uszkodzenia naczynia krwionośnego, przewagi czynników krzepnięcia, powodując powstanie skrzepu, a następnie prowadząc do zmniejszenia światła naczynia. W ciężkich przypadkach może to prowadzić do całkowitej niedrożności i braku przepływu krwi przez naczynie [3].
Kolejnym czynnikiem, który może stanowić przyczynę ok. 30% przypadków choroby zakrzepowo- zatorowej są predyspozycje genetyczne. Wynika to z dziedziczenia mutacji w genach czynników krzepnięcia, odpowiadających za prawidłowy przebieg procesu powstawania skrzepu. Pacjenci, u których w rodzinie występuje wielopokoleniowa zakrzepica powinni zdecydować się na badanie obecności mutacji genu F5, F2 oraz MTHFE, które mogą być odpowiedzialne za rozwój schorzenia [4].
Bardzo ważną przyczyną powstawania zmian zakrzepowych w układzie żylnym już w młodym wieku jest stosowanie doustnych hormonalnych środków antykoncepcyjnych, a także kobiety poddane leczeniu hormonalną terapią zastępczą (HTC). Za powstawanie zmian zakrzepowych odpowiedzialny jest główny składnik HTC – estrogeny. Są to hormony płciowe, występujące naturalnie w organizmie człowieka, których jednym z działań jest zwiększenie stężenia czynników krzepnięcia we krwi oraz białka C-reaktywnego, powodując powstawanie miejscowych stanów zapalnych, a następnie skrzepów. W przypadku kobiet czynnikiem ryzyka wystąpienia zakrzepicy może być również ciąża. W przypadku, gdy kobieta już przed zajściem w ciążę odczuwa dolegliwości ze strony układu krążenia, powinna się jak najwcześniej umówić na wizytę u angiologa, aby zbadać swój stan i wdrożyć odpowiednie leczenie w porozumieniu z ginekologiem prowadzącym [5,6].
Leczenie zakrzepicy
Zakrzepica żylna jest chorobą układu krążenia o charakterze przewlekłym, na której wieloletni rozwój ma wpływ bardzo wiele czynników. Szacuje się, że w Polsce rokrocznie pojawia się około 50 tysięcy nowo rozpoznanych przypadków. Nieleczona prowadzi do licznych powikłań, a nawet do śmierci.
Zakrzepica ze względu na olbrzymią skalę problemu coraz częściej zaliczana jest, obok cukrzycy czy nadciśnienia tętniczego, do chorób cywilizacyjnych, stąd bardzo ważne jest działanie prewencyjne. Wprowadzenie zdrowych nawyków żywieniowych, ograniczenie stosowania używek oraz odpowiedni poziom aktywności fizycznej w codziennym życiu pomogą zapobiec chorobie, a w przypadku jej zdiagnozowania, ograniczą tempo jej rozwoju. Dietą szczególnie sprzyjającą dobrej kondycji układu krążenia jest dieta śródziemnomorska. Jest ona bogata w owoce i warzywa, zawierające dużą ilość bioflawonoidów. Są to związki znajdujące szerokie zastosowanie w profilaktyce zmian zakrzepowych, dzięki działaniu antyoksydacyjnemu, przeciwzapalnemu oraz poprawiającemu kondycję naczyń krwionośnych.
Czy wiesz że: na zakrzepicę żył głębokich umiera rocznie w UE 500 tysięcy osób?
Pomimo tego, że choroba niesie za sobą duże ryzyko powikłań, a jej rozwój stanowi zagrożenie dla zdrowia pacjenta, istnieje wiele metod prewencyjnych i leczniczych, które umożliwiają odpowiedni, spersonalizowany dobór terapii. Bardzo ważnym elementem jest również odpowiednia edukacja pacjentów, szczególnie jeśli chodzi o szybkie zgłaszanie symptomów, niezwłoczny kontakt z lekarzem oraz możliwe powikłania w przypadku zbagatelizowania pierwszych objawów.
Zakrzepica – leczenie domowe
Aby nie dopuścić do szybkiej dysfunkcji układu krążenia lub zahamować rozwój już istniejących nieprawidłowości należy jak najszybciej wprowadzić prawidłową profilaktykę. Jednym z podstawowych czynników ryzyka jest otyłość oraz unieruchomienie. Aby je obniżyć, pomocne może okazać się przestrzeganie racjonalnej diety, co pozwoli na utrzymanie prawidłowej wartości wskaźnika masy ciała (BMI, ang. body mass index). Regularna aktywność fizyczna dodatkowo poprawi przepływ krwi, szczególnie w kończynach dolnych silnie obciążonych ryzykiem zakrzepów oraz pozytywnie wpłynie na cały organizm.
Wzrost ryzyka zmian zakrzepowych powodują również leki hormonalne oraz doustne środki antykoncepcyjne, stąd kobiety zażywające te grupy preparatów powinny zachować szczególną ostrożność, a jeśli są obciążone genetycznie, w miarę możliwości i po konsultacji z lekarzem zdecydować się na odstawienie lub zmianę przyjmowanych leków.
Kolejną prostą, domową metodą zapobiegania zakrzepicy jest codzienne spożywanie dużej ilości płynów. Prawidłowe nawodnienie organizmu poprawia gospodarkę elektrolitową, obniża ciśnienie tętnicze krwi oraz poprawia kondycję naczyń krwionośnych. Dodatkowo, dodając do wody sok ze świeżo wyciśniętej cytryny zyskujemy działanie przeciwzapalne, antyoksydacyjne oraz zmniejsza się podatność organizmu na infekcje, co jest szczególnie ważne w sezonie jesienno-zimowym.
W przypadku problemów z układem krążenia należy również unikać gorących kąpieli oraz pomieszczeń takich jak sauna. Prysznic w letniej wodzie zdecydowanie obniża ryzyko obrzęków, a także poprawia krążenie, zapobiegając powstawaniu zakrzepów. Będąc w domu lub w pracy, należy również unikać długotrwałego przebywania w jednej pozycji. Zarówno ciągłe siedzenie, jak i pozycja stojącą powodują zastój krwi i mogący prowadzić do powstawania zakrzepów. Dlatego, szczególnie w biurach korporacyjnych coraz bardziej popularne stają się stoły z regulowaną wysokością blatu, które nie tylko umożliwiają indywidualne dopasowanie, ale także zmianę pozycji wykonywania pracy w dowolnym momencie. O odpowiedniej ilości aktywności fizycznej należy również pamiętać podczas wielogodzinnych podróży, szczególnie w samolocie, gdzie spadek ciśnienia wraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza stanowi bardzo istotne obciążenie dla układu żylnego.
Zakrzepica – leczenie ziołami
Ziołolecznictwo, które znane jest od pokoleń, obecnie przeżywa swój ponowny rozkwit. Coraz więcej pacjentów zarówno młodych, jak i starszych wspomaga się naturalnymi metodami leczenia. W tym przypadku największe zastosowanie znajdują preparaty zawierające substancje o działaniu przeciwzapalnym, antyoksydacyjnym, przeciwzakrzepowym, przeciwobrzękowym oraz uszczelniającym ściany naczyń krwionośnych.
Zapamiętaj: Stosowanie antykoncepcji hormonalnej zwiększa ryzyko wystąpienia zakrzepicy.
Podstawowym elementem ulegającym degeneracji w rozwoju zakrzepicy są naczynia krwionośne. Na skutek zmian miażdżycowych dochodzi do zablokowania przepływu krwi, a także powstania miejscowego odczynu zapalnego i zmniejszenie szczelności naczyń. W tym przypadku zastosowanie w lecznictwie znalazły surowce farmaceutyczne: kwiat i koszyczek arniki, koszyczek nagietka czy nasiona i kwiaty kasztanowca.
Arnika górska (łac. Arnicae montana) jest składnikiem przede wszystkim zewnętrznych preparatach stosowanych w niewydolności żylnej w postaci maści, kremów czy żeli. Przenikając przez naskórek, wnika do naczyń krwionośnych wykazując działanie uszczelniające oraz lekko przeciwzapalne i przeciwbólowe. Właściwości lecznicze zawdzięcza obecności flawonoidów, olejku eterycznego (a w nim kwasów tłuszczowych, tymohydrochinonu oraz poliacetylenów), fenolokwasów, fitosteroli oraz karotenoidów. Jej wpływ na poprawę krążenia sprawia, że bardzo często stosowana jest w postaci okładów na obrzęki lub siniaki, aby przyspieszyć regenerację tkanki. Podobne właściwości terapeutyczne posiada nagietek lekarski (łac. Calendula officinalis), również stosowany zewnętrznie w terapii obrzęków, stanów zapalnych oraz przyspieszając gojenie ran.
Jednym z najpopularniejszych, dostępnym w wielu postaciach farmaceutycznych, takich jak: tabletki, kapsułki, nalewki, maści czy żele jest kasztanowiec zwyczajny (łac. Aesculus hippocastanum). Analogiczne do nagietka oraz arniki jest rośliną bogatą w bioflawonoidy, garbniki oraz karotenoidy, jednak najistotniejszym składnikiem, dzięki któremu znalazł zastosowanie w terapii zakrzepicy jest escyna, należąca do grupy saponin. Wyciąg z kasztanowca standaryzowany na zawartość escyny, wchodzący w skład licznych doustnych preparatów stosowanych w niewydolności żylnej ma działanie uszczelniające naczynia krwionośne, zwiększa ich elastyczność, przez co zmniejsza ich kruchość i zapobiega pękaniu oraz poprawia przepływ krwi przez żyły. Wyciąg z nasion kasztanowca używany w produkcji maści i żeli do stosowania zewnętrznego działa przeciwobrzękowo, przeciwzapalnie, a także przyspiesza gojenie ran. W preparatach złożonych w połączeniu z heparyną jest często stosowany w terapii pomocniczej żylaków kończyn dolnych, przynosząc pacjentom doraźną ulgę, a także działając miejscowo przeciwzapalnie.
Zakrzepica – dieta
Dieta przy zakrzepicy powinna obfitować w produkty zbożowe, w tym błonnik pokarmowy i składniki mineralne takie jak: magnez, żelazo, witamina B1, B3 , K oraz cynk. Objawy zakrzepicy mogą złagodzić także witamina E, kwasy omega-3, siarka organiczna, woda, antyoksydanty. Do codziennej diety warto włączyć także kurkumę oraz imbir, które posiadają zdolność do rozpuszczania skrzepów w naczyniach krwionośnych.
Zbilansowana dieta przeciwzakrzepowa oraz ruch to podstawa, by jak najdłużej cieszyć się zdrowiem.
Profilaktyka zakrzepicy
Profilaktyka zakrzepicy obejmuje szereg działań, które mają na celu zmniejszyć ryzyko powstawania zakrzepów. Jeżeli mamy tendencję do powstawania zakrzepicy wówczas powinniśmy przyjmować leki przeciwzakrzepowe, aczkolwiek zdrowe żyły zapewnia przede wszystkim ruch. Codzienna aktywność fizyczna, w tym np. codzienne spacery, zmniejszają ryzyko wystąpienia choroby o kilkadziesiąt procent. Należy również dbać o odpowiednie nawodnienie organizmu. Pijmy dużo wody naturalnej i herbatek ziołowych. Odstawmy natomiast herbatę, kawę oraz napoje alkoholowe, które mogą doprowadzić do odwodnienia. Kobiety w ciąży powinny w szczególności zwrócić szczególną uwagę na obrzęki i bóle nóg.
Duże znaczenie w profilaktyce zmian zakrzepowych znajdują flawonoidy pochodzenia roślinnego, wśród których najważniejsze to rutyna oraz jej pochodna: trokserutyna, występujące w wysokich stężeniach w owocach cytrusowych. Bioflawonoidy stanowią także ważny składnik preparatów z kwiatów czarnego bzu (łac. Sambucus Nigra) czy też kwiatostanu głogu (głóg dwuszyjkowy, łac. Crataegus laevigata), znanych przede wszystkim pod postacią ziołowych herbatek do zaparzania. Rutyna i trokserutyna posiadają wielokierunkowe działanie przeciwzapalne, uszczelniające naczynia krwionośne, antyoksydacyjne oraz poprawiające odporność. Jednak należy pamiętać, że tylko ich regularne, długotrwałe przyjmowanie przyniesie oczekiwany rezultat.
Podsumowując, zarówno domowe metody leczenia chorób związanych z układem krążenia, jak i ziołoterapia mają działanie uzupełniające, pomagając w utrzymaniu prawidłowego stanu żył. Profilaktyka w postaci zdrowego trybu życia oraz preparatów pochodzenia naturalnego jest bardzo ważnym elementem, który korzystnie wpłynie na kondycję całego organizmu. Jednak w przypadku rozpoznania zakrzepicy, tradycyjne metody nie zastąpią konsultacji lekarskiej oraz wprowadzenia odpowiedniej farmakoterapii.